Cinco anos de Barómetro de Consumo (2001-2005)

Esixentes no consumo e moi preocupados pola saúde

A macroenquisa mostra a evolución das actitudes e comportamentos dos cidadáns en tanto que consumidores de produtos e usuarios de servizos
1 Xuño de 2006
Img tema listado

Esixentes no consumo e moi preocupados pola saúde

/imgs/20060601/img.temaportada.01.jpg Esixentes e cada vez máis cualificados cando exercen de consumidores, confiados na calidade e seguridade dos alimentos aínda que haxa algúns (comida rápida e transxénicos) que non acaban de merecer unha boa imaxe, decepcionados porque se paga demasiado diñeiro para o que se recibe a cambio, autónomos e individualistas e coa autoestima polas nubes no que compete á súa capacidade de informarse e acertar na compra. Pouco comprometidos, non obstante, na mellora da sociedade de consumo, moi preocupados pola saúde e só un pouco menos pola súa aparencia física, remisos a subir ao carro das Novas Tecnoloxías e Internet, pero reducindo ano tras ano os reparos ante unha das máis revolucionarias novidades das dúas últimas décadas… Estes son algúns dos trazos máis significativos dos cidadáns españois como consumidores de produtos e usuarios de servizos, segundo o Barómetro de Consumo editado desde 2001 cada ano pola FUNDACIÓN EROSKI e realizado polo Instituto de Empresa. Outros sinais de identidade son os que seguen: amantes das comodidades do fogar e á súa vez crecentemente afeitos ás viaxes de vacacións, pouco dados a militar en ONGs, concienciados da necesidade de colaborar coa recollida selectiva de residuos, e máis afeccionados a ir de compras ou pasear por centros comerciais ca a empregar o seu tempo de ocio en saír a comer ou cear, en ir ao cine ou asistir a espectáculos deportivos.

Un lustro con poucos cambios para os consumidores

/imgs/20060601/img.temaportada.03.jpg As opinións dos cidadáns non cambiaron moito nos últimos cinco anos, se ben a evolución dalgúns fitos parece indicar certa evolución. Aumenta, por exemplo, a consolidada confianza de que gozaban os alimentos con D.O e os ecolóxicos, e a carne supera definitivamente a crise causada polo problema das “vacas tolas”, mentres que a confianza na comida rápida e nos restaurantes que a despachan non levanta cabeza: era xa deficiente e cada ano que pasa mantense ou é aínda peor. Continuando cos alimentos, a edición de 2003 do Barómetro de Consumo demostrou nos seu momento que a confianza suscitada na calidade e seguridade dun produto tan tradicional coma o peixe non se resentiu en absoluto polo vertido dos milleiros de toneladas de petróleo que levaba no seu interior o sinistrado “Prestige”. Por outra banda, anótase un aumento na credibilidade das asociacións de consumidores como fontes de información sobre os alimentos e unha pouco satisfactoria, se ben con tendencia a mellorar, posición das Administracións Públicas neste ámbito. E salienta así mesmo un cambio aparentemente menor (diminúe a frecuencia na consulta da data de caducidade das etiquetas dos alimentos e aumenta a da lista de ingredientes e a da información nutricional) que ten dúas lecturas de profundidade. Dun lado, a cualificación dos cidadáns como consumidores que demandan e utilizan información de valor engadido que lles serve para trasladar á elección de produtos a súa crecente preocupación pola saúde e os aspecto físico, e doutro, o aumento de confianza na profesionalidade e eficacia de produtores e distribuidores de alimentos: se se consulta menos a data de caducidade débese, case con seguridade, a que hoxe é infrecuente atopar nas tendas de alimentación produtos coa data vencida.

Pero seguimos pensando que a vida está cara, non nos sentimos compensados polo que recibimos a cambio do que pagamos, a evolución da ratio non deixa lugar a interpretacións: comezou con 5,7 puntos en 2001 e non chegou a 5,8 en ningunha das edicións do Barómetro. Pero tamén hai boas noticias. Cada anos que pasa facemos máis uso do dereito a cursar unha reclamación formal cando non se cumpriron as expectativas depositadas no produto ou servizo. Continuando cos cambios positivos, somos unha sociedade máis informatizada, e Internet e as novas tecnoloxías chegan a máis persoas e suscitan menos desconfianza. E volvendo ao menos estimulante, a satisfacción coa información de utilidade para o consumo de produtos e servizos non mellora, ao seguir instalada nunha mediocridade de aparencia inamovible: o sector que máis satisfacción xera neste ámbito é o de servizos médicos (6,7 puntos), seguido do de alimentación (6,4 puntos), ambos con valoracións ben discretas, mentres que a información sobre vivenda, reparación de electrodomésticos e seguros é a peor valorada. E qué dicir do escaso dinamismo que, medido en proporción de usuarios que cambiaron de subministrador, xerou a liberalización de sectores anteriormente monopolísticos como telefonía e distribución de electricidade e gas.

Perfil do consumidor español de hoxe

Alimentación

/imgs/20060601/img.temaportada.alimentacio.gif Confía nos alimentos e coida que son seguros, 7,25 puntos, se ben a lixeira tendencia de aumento de confianza estáncase. Só a comida rápida (hamburgueserías, pizzerías, bocaterías…) e os transxénicos suspenden claramente. Mellora a confianza na carne.

Confía bastante nas marcas de alimentación en xeral, 6,6 puntos, aínda que nas marcas máis baratas (5) e nas máis novas (5,5) a confianza é inferior. Mellora notablemente a confianza nas marcas “brancas” ou de distribuidor: pasa de 5,6 a 6,1 puntos nos últimos 5 anos. Desconfía das marcas máis baratas (5 puntos) e lévao facendo moitos anos.

Cada ano confía máis nos formatos modernos de distribución (hipermercados e supermercados), pero sen que mingüe a confianza que deposita en mercados tradicionais e ultramarinos.

restaurantes ofrécenlle bastante confianza (6,6), pero non así os de comida rápida, que non levantan cabeza: nos últimos cinco anos a súa mellora foi insignificante: de 3,3 a 3,4 puntos, un suspenso rotundo.

Información e defensa do consumidor

/imgs/20060601/img.temaportada.consumidor.gif Non se mostra satisfeito de todo (6,3 puntos) coa información que recibe sobre os produtos e servizos que consome ou utiliza, e non mellora desde 2002. A de servizos médicos e alimentación é a información máis valorada; a de vivenda e seguros, a peor percibida.

A súa fonte de información máis importante sobre temas de consumo non son os medios de comunicación, as empresas nin a Administración pública. Ano tras ano, a principal fonte de información son os familiares e amigos. Seguen en importancia os dependentes das tendas e as asociacións de consumidores.

Pensan que quen mellor defende os seus interese como consumidor son eles mesmos (70%). seguidos de moi lonxe polas asociacións de consumidores (24%). A Administración é citada como principal defensora dos consumidores por só un 3% da poboación.

As fontes máis cribles en temas de alimentación son, novamente, os familiares e amigos (7,4 puntos), seguidos dos servizos sanitarios (7) e as asociacións de consumidores (6,6). O crédito da Administración é escaso (5,5 puntos) se ben mellora respecto a outros anos. O dos medios de comunicación é mediocre (5,7) e, o que é peor, estable.

O diñeiro, o mercado e as reclamacións

/imgs/20060601/img.temaportada.dinero.gif Séntese pouco compensado/-a polo que recibe a cambio do seu diñeiro e non mellora a percepción nos últimos anos (actualmente é de 5,8 puntos). Vivenda e seguros son os sectores que menor grao de compensación xeran.

Reclama pouco (só o 21% dos consumidores cursaron unha reclamación formal no último ano) pero moito máis ca en 2002 (reclamou só o 12%). Os sectores máis reclamados: telefonía, líder indiscutible (absorbe unha de cada tres reclamacións), seguida de alimentación e seguros.

Por que reclama tan pouco? Quizais sexa porque raramente lle serve para algo: só un de cada tres consumidores consideraron satisfactoria a resolución da súa reclamación, e, case a metade quedaron insatisfeitos. E os datos neste aspecto non melloran en relación a anos anteriores.

Sabe que os mercados da enerxía e a telefonía se liberalizaron, pero aínda lle costa moito dar o paso de cambiar de empresa subministradora, especialmente se se trata de electricidade ou gas (o 91% dos usuarios non o fixo), porque se é de telefonía móbil ou fixa non é tan infrecuente o cambio (un de cada catro cambiou durante os últimos doce meses.

Solidariedade e medio ambiente

/imgs/20060601/img.temaportada.medioambien.gif Confía moito nos alimentos ecolóxicos, pero segue sen incorporalos á súa cesta da compra (só o 44% dos españois afirma que comprou nos últimos 12 meses algún alimento ecolóxico). Colabora decote no separado e depósito do lixo doméstico.

Non participa en iniciativas ou campañas para protexer o medio ambiente, aínda que unha porcentaxe significativa da poboación (o 20%) si o faga.

Descoñece o que é o comercio xusto, e non compra estes produtos solidarios con quen traballa nos países menos desenvolvidos, aínda que a proporción dos que o fixeron algunha vez aumenta ano tras ano.

Non está afiliado a ningunha ONG e, se o está, a súa vinculación limítase a achegar diñeiro; son unha minoría os afiliados a ONG que colaboras traballando.

Hábitos de vida e saúde

/imgs/20060601/img.temaportada.salud.gif Non fuma nin fumou nunca, pero diminuír a proporción de fumadores habituais (a cuarta parte da poboación de máis de 14 anos) é difícil. Agora ben, un de cada cinco cidadáns fumaba e conseguiu deixalo.

Fai o posible por manter un bo estado físico saudable e coida que segue hábitos saudables de alimentación, se ben un de cada cinco recoñece levar unha vida sedentaria e un de cada catro estar estresado.

Non recorreu nunca á cirurxía estética, nin pensa facelo.

Tempo de ocio e viaxes

/imgs/20060601/img.temaportada.viajes.gifPasear e estar na casa lendo ou escoitando música son as súas actividades de ocio máis habituais. Di que ve menos TV da que realmente ve. Son tantos (ao redor do 40%) os que fan exercicio físico habitualmente como os que case nunca o fan.

Viaxa de vacacións, e máis se o seu status económico é alto, pero a maioría (o 65%) dos españois fan polo menos unha viaxe vacacional cada ano. Cada vez máis, as viaxes de vacacións repártense ao longo de todo o ano, e deixan de ser case exclusivamente viaxes de verán. O destino da viaxe é nacional (77%) e a duración dunha semana (54% das viaxes), se ben as de dúas semanas son tamén frecuentes (35%).

Novas Tecnoloxías e Internet

/imgs/20060601/img.temaportada.internet.gif Ten acceso a un ordenador (58% da poboación), xa no fogar, no centro educativo ou no traballo. E é frecuente (43% da poboación) que teña ao seu dispor un ordenador conectado a Internet nalgún destes tres lugares.

Non confía en Internet como medio de compra. O suspenso segue rotundo e inequívoco, aínda que a desconfianza é cada vez menor: en 2001 a cualificación foi de 3,75 puntos, mentres que en 2005 rozou o aprobado, con 4,6 puntos. Os únicos que conceden o aprobado son os máis novos (de 14 a 20 anos), que dan 5,2 puntos.

CONSUMER EROSKI pregunta, Responden os expertos

Esta revista presentou a recoñecidos profesionais nas súas respectivas materias unha pregunta relacionada coas conclusións xurdidas tras as cinco edicións (2001-2005) do Barómetro de Consumo. Estas foron as súas respostas.

P: Os consumidores sabemos que o mercado da telefonía e o da enerxía, anteriormente monopolísticos, se liberalizaron recentemente, co que , por fin, podemos elixir a empresa que máis nos convén. Con todo, só dous de cada dez cidadáns cambiaron de subministrador de telefonía e menos de un de cada dez o fixeron do de gas ou electricidade. ¿A que pode deberse esta situación?


Ignasi Faura, Secretario xeral de Hispacoop

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.faura.jpg R: A liberalización do mercado da telefonía foi notable, cunha diversidade evidente de ofertas e algunhas melloras de prezos. Na primeira etapa os novos operadores tiveron serias dificultades para garantir un bo servizo, debido á dependencia da rede existente, e houbo numerosas ofertas económicas enganosas.

Na actualidade vaise consolidando a diversidade de ofertas, con servizos correctos e melloras de prezos, cabe esperar que se consolide a competencia. No sector da enerxía non cabe falar de liberalización real do sector, de aí a súa irrelevancia nos prezos e servizos, mais aló das campañas para gañar novos clientes por parte das propias compañías dominantes. Non hai un réxime real de competencia, e os consumidores comprenderon que non tiñan liberdade para escoller.

P: O Barómetro de Consumo leva cinco anos estudando as actitudes e comportamentos dos consumidores do noso país. Rogámoslle que nos indique as que, ao seu ver, son as máis significativas.


Fernando Sánchez Suárez, Subdirector Xeral do Instituto de Empresa, Director do Barómetro de Consumo

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.sanche.jpg R: Pasaron xa mais de cinco anos desde que o Instituto de Empresa recibira de Fundación EROSKI a proposta de realizar un macroestudo que ofrecese ano tras ano unha instantánea fiable sobre as actitudes e comportamentos dos consumidores españois ante un gran número de asuntos relacionados coa vida cotiá que anteriormente no foran investigados. Entre as conclusións máis representativas destacaría que os consumidores reclaman o dobre que hai cinco anos, que esixen cada vez máis información sobre o que consomen e que se reduce a fenda dixital entre es e mulleres. Tamén me parece moi importante que confíen na seguridade dos alimentos, que se mostran cada vez menos remisos ante as novas tecnoloxías e que non cambias de subministrador de servizos coma o da enerxía, a pesar de que o seu mercado se liberalizase.

P: O grao de confianza nos alimentos en xeral leva moitos anos sendo satisfactorio, por riba de 7 puntos sobre 10 posibles. Con todo, os cidadáns suspenden a comida servida por hamburgueserías, pizzerías e bocaterías. ¿A que se debe esta situación e que poderías facer as empresas concernidas para mellorar esa falta de confianza dos consumidores?


Félix Lobo, Presidente da Asociación Española de Seguridade Alimentaria

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.lobo.jpg R: En primeiro lugar, paréceme importante que os cidadáns confíen na seguridade dos alimentos. Iso quere dicir que todos estamos facendo as cousas ben (Comunidades Autónomas, Concellos, a propia Axencia, o sector industrial…) e que conseguimos transmitir ese bo facer aos cidadáns.

En canto ao baixo nivel de confianza en establecementos de comida rápida, coido que non se basea na realidade no que respecta á seguridade dos alimentos. Os servizos de inspección e os programas de autocontrol deste tipo de establecementos (adoitan ser grandes cadeas) tradúcense nunha seguridade para o consumidor, coido eu que superior ao que levaría a pensar ese grao de confianza.

P: O 69% dos maiores de 14 anos cren que son eles mesmos os que mellor defenden os seus intereses como consumidores. As asociacións de consumidores son citadas por só o 24% como principal entidade defensora dos consumidores, mentres que empresas (2%) e Administracións Públicas (3%) carecen de relevancia neste papel. ¿Como ve o futuro das asociacións de consumidores?


José María Múgica, Presidente de OCU

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.mugica.jpg R: Certamente, a tarefa que temos por diante as asociacións de consumidores é grande. Con todo, para dar cunha resposta á esta pregunta quizais nos conveña botar unha mirada cara ao pasado. Isto permitiríanos valorar o avance tan importante que, nos últimos anos, foi cobrando nos consumidores a toma de conciencia da súa condición de tales e de cales son os seus dereitos a defender. Esta interiorización determinou que, pouco a pouco, o movemento dos consumidores fose cobrando gran forza. Cada vez son máis os cidadáns que se integran nunha organización de consumidores para seren (in)formados, asesorados e defendidos.

P: Cando se pregunta aos cidadáns qué o quén contribúe en maior medida a que esteamos informados sobre os asuntos relacionados co consumo, os medios de comunicación quedan recuados (con 5,9 puntos) e mesmo empeoran a súa posición (en 2001 foi de 6,2 puntos). ¿Que opina ao respecto un profesional que leva dúas décadas como especialista en temas de consumo, sempre desde medios de comunicación xeralistas e de audiencia masiva?


Jesús Soria, Periodista experto en consumo, director de “SER Consumidor” e responsable de consumo en “HOY por HOY” (Cadena SER)

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.soria.jpg R: Coido que é unha posición un pouco inxusta, pero está claro que non estamos facendo moitos méritos nos medios, falando en termos xerais, coas lóxicas excepción, para gañarmos a confianza dos usuarios. É verdade que cada vez hai máis información de consumo, pero aínda é moi escasa, e non é menos certo que, agás temas moi concretos, como agora o escándalo Afinsa-Forum, non dedicamos especial atención aos problemas cotiáns de todos. Hai demasiados “atropelos” decote dos que poucos medios se fan eco. Mesmo a presenza dalgúns comunicadores “vendendo” algúns produtos ou as “publicidades” encubertas réstanos moitos graos de independencia e credibilidade.

CONSUMER EROSKI pregunta, Responden os expertos (II)

P: Internet segue sendo un terreo máis masculino ca feminino, pero a fenda vai reducíndose: de 127 puntos porcentuais de diferenza en 2004, a só 11 en 2005. ¿Confirmaría, desde a súa experiencia, isto que parece unha tendencia manifesta, e a qué a atribúe?


Noelia Fernández, Directora de Produtos e Servizos de Yahoo Iberia

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.fernan.jpg R: A audiencia de Yahoo reflicte esta tendencia. De feito a diferenza entre homes e mulleres é aínda menor entre os usuarios de Yahoo. Aínda que é o home o que máis navega, a diferenza entre ambos os sexos é dunha mínima porcentaxe, e isto débese a que Internet é un elemento máis da sociedade onde esta queda reflectida. E en Internet , igual ca noutras áreas, a muller é cada vez máis activa e está máis presente. A muller utiliza Internet para buscar traballo e información actualizada, viaxes, entradas para cine ou concertos. En realidade non hai moitas diferenzas entre o uso que homes e mulleres fan de Internet, pero si que a muller é máis práctica á hora de utilizar a rede. O bo é que todos encontren o seu espazo en Internet e descubran todo o que a rede os pode axudar para melloraren as súas vidas.

P: A pesar das campañas institucionais e das evidencias científicas dos seus efectos na saúde, non diminúe o número de consumidores de tabaco: os habituais pasaron de ser en 2004 o 26% da poboación maior de 14 anos ao 25% un ano despois. ¿Coida que a nova lei do tabaco axudará a reducir o consumo?


Rodrigo Córdoba, Presidente do Comité Nacional de Prevención do Tabaquismo

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.cordob.jpg R: Os obxectivos da Lei eran reducir o inicio no consumo de tabaco a través da regulación da publicidade, promover espazos libres de fume en lugares públicos e axudar aos fumadores. O impacto das medidas normativas no consumo vai ser claro: a finais de 2006 esperamos que haxa 500.000 fumadores menos entre os que non se inician e os que abandonan. Nos próximos dez anos espéranse 50.000 falecidos menor doenzas causadas polo tabaco. Dar unha imaxe de fracaso da Lei é o que interesa a certos sectores, pero isto non se corresponde coa realidade, porque cada vez hai máis xente que deixa de fumar pero o mesmo ocorre con outros problemas de saúde nos que as taxas de abandono teñen ciclos estacionais. Ademais, as vendas de tabaco a turistas e visitantes aumentaron sensiblemente o último ano polo baixísimo prezo do tabaco en España. Os datos da Enquisa Nacional de Saúde, a medición de nicotina ambiental en lugares públicos e a mortalidade por infarto de miocardio van ser algúns dos indicadores máis fiables do cumprimento desta Lei. A primeiros de 2007 estarán dispoñibles.

P: Aumenta notablemente, pero mantendo o seu carácter minoritario, a compra de produtos de Comercio Xusto: a proporción dos que os adquiriron nos últimos doce meses pasou do 18% de 2004 ao 25% do ano posterior. ¿Que futuro ve a esta iniciativa solidaria?


Ariane Arpa, Directora de Intermón Oxfam

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.ariane.jpg R: Nestes momentos, en España realízanse pouco menos do 1% das vendas de produtos de comercio xusto realizadas en Europa, o que nos sitúa moi lonxe do nivel de Alemaña, Holanda ou Reino Unido, que concentran, entre os tres países, case o 60% do total das vendas europeas. Por outro lado, só o 24% da poboación española sabe dicir, aínda que sexa de forma aproximada, qué é e qué fins persegue este comercio alternativo. Con todo, grazas ao esforzo de moitas ONG, o futuro do comercio xusto en España é moi esperanzador: nos últimos anos estase producindo un crecemento sostido das vendas, cun promedio anual do 30%, o que significa que cada día máis cidadáns e cidadás se informan e optan por esta alternativa solidaria á hora de realizar as súas compras, conxugando así o consumo responsable coa elección de produtos de gran calidade.

P: En 2001, o 51% dos consumidores españois pensaban que a chegada do euro encarecería o prezo dos produtos e o 38% cría que non lles ía afectar. Un ano despois, case todos (o 93%) dicían que o euro encarecera os produtos. ¿Cal é a súa opinión, e a que atribúe esta suba dos prezos?


Juan Velarde Fuertes, Economista e vogal do Tribunal de Contas

/imgs/20060601/img.temaportada-resp.velard.jpg R: A suba dos prezos tiña que xerarse, forzosamente, porque se ingresaba nunha área monetaria común cuns prezos comparativos españois, desde o punto de vista espacial, máis pequenos que os alemáns ou os franceses, por exemplo. Ao se producir ese enlace, os prezos tenden a igualarse e faise subindo os máis baratos e non rebaixando os máis caros, salvo algunha excepción rarísima e derivada dun mercado moi concreto. De aí que o empeoramento do IPC español, non na súa evolución temporal senón espacial, era evidente. Pero como antes eran máis baratos, temporalmente tiñan que subir. Por iso afectou a todos os produtos e non só aos bens e servizos de consumo masivo, e aínda ha seguir afectando. O único remedio sería que se mantivese un superávit fiscal moi claro, cousa da que, como sucede no terreo da política, se fuxiu.