A calidade xeral dos xardíns de infancia e das escolas infantís é boa, en especial nos centros públicos
“Aínda non buscastes gardaría?”. A inquietude invade os pais novatos cando, tras o nacemento da criatura, comproban que as felicitacións e os parabéns de familiares e amigos veñen acompañados dun insistente interese por un servizo que os desprevidos proxenitores daban por suposto. Con todo, a carencia de prazas continúa caracterizando a oferta de xardíns de infancia e de escolas infantís no noso país, en especial a dos centros xestionados polas administracións públicas. Case un millón oitocentos mil nenos de ata 6 anos, franxa de idade na que a escolarización é voluntaria, acudiron no curso 2008-2009 a algunha das 6.843 escolas infantís ou gardarías rexistradas en España. Un 67% foron atendidos nun centro de titularidade pública e o resto tivo que matricularse nun privado ou concertado, en moitos casos logo de comprobar que a gardaría pública que lles correspondía colgara o cartel de completo. CONSUMER EROSKI, logo de analizar 164 escolas infantís (83 públicas, 69 privadas e 12 concertadas) de 18 provincias, constatou que o problema das gardarías e escolas infantís non é de calidade, senón de cantidade. A oferta de centros de titularidade pública non cobre a demanda, deficiencia que apenas mellorou. Nun estudo semellante elaborado por esta revista en 2005 a situación era moi parecida. Esta carencia adquire relevancia por dúas razóns: as escolas infantís públicas son máis baratas e, en liñas xerais, son mellores ca as privadas, cuxo nivel, con todo, é satisfactorio.
As tarifas das gardarías públicas son diferentes en cada caso e dependen dos baremos que se apliquen, moi vinculados aos ingresos e á situación da familia. Nas privadas, o prezo medio dos centros analizados por unha xornada completa (oito horas) que inclúe comida e merenda é de 310 euros ao mes (un 22% máis ca os 254 euros do estudo de 2005). Con todo, as diferenzas son notables (atopáronse mensualidades inferiores a 200 euros e cotas superiores aos 400 euros). Esta disparidade mantense entre as 18 provincias estudadas (dos 410 euros de media que esixen en Barcelona ata os 200 euros -aínda non- ao mes de Córdoba) e dentro da mesma provincia: en Murcia, Sevilla e Alacant 240 euros mensuais separan a gardaría privada máis cara e a máis accesible fronte aos 45 euros de Biscaia ou os 60 euros da Rioxa.
Pagar máis non sempre significa recibir un mellor servizo. Os centros públicos contan, de media, con máis coidadores por neno nos tres grupos de idade estudados (nenos de ata un ano, de entre un e dous anos, e de entre dous e tres anos) e tamén dispón en maior proporción de patio ou xardín propio. Con todo, os horarios dos centros privados son, en xeral, máis flexibles e ofrecen a posibilidade de que os nenos poidan quedar ata dúas horas máis do horario oficial, que é de oito horas. O 96% das gardarías infantís públicas (proporción idéntica á de 2005) aceptan matricular a nenos con necesidades educativas especiais, mentres que só o 88% das privadas contempla esa posibilidade (a pesar de todo, mellorou respecto ao 81% de 2005). No que coinciden tanto centros públicos coma privados é na idoneidade do perfil profesional dos seus coidadores (Maxisterio na especialidade de Educación Infantil, Técnico Especialista en Xardín de Infancia ou Técnico Superior en Educación Infantil).
As 164 escolas infantís avaliadas (83 públicas, 69 privadas e 12 concertadas) sitúanse na Coruña, Áraba, Alacant, Asturias, Barcelona, Córdoba, Granada, Guipúscoa, A Rioxa, Madrid, Málaga, Murcia, Navarra, Sevilla, Valencia, Valladolid, Biscaia e Zaragoza. Técnicos da revista, facéndose pasar por pais e nais que buscaban gardarías para os seus fillos, visitaron os 164 centros e completaron a información obtida nestas visitas con chamadas telefónicas realizadas previamente aos responsables das gardarías (algunhas escolas infantís de titularidade pública non puideron visitarse sen o permiso dos directores dos centros ou das propias institucións públicas, polo que tiveron que identificarse como colaboradores da revista).
Prezos e horarios
A cota non é o único gasto
Nove de cada dez escolas infantís privadas cobran pola matrícula ou inscrición do neno ou da nena no centro. O prezo medio da matrícula nas escolas infantís privadas é de 127 euros (case o dobre que hai cinco anos, un 48% máis), aínda que tamén se constataron diferenzas (dos 215 euros de media na provincia de Áraba aos 65 euros de media en Asturias).
A estes gastos débenselle engadir outra serie de servizos que se cobran por separado, especialmente entre as escolas infantís de titularidade privada. Entre os extras inclúense o uniforme, as actividades extraescolares (excursións), as clases de natación (nas gardarías con piscina), as festas (nadal e fin de curso), as clases de psicomotricidade, a asistencia psicolóxica, a cota de pertenza á Asociación de Pais ou mesmo a calefacción. En oito das gardarías privadas estudadas (en ningunha das públicas) cóbrase por quentar e servir a comida que os nenos levan da casa. En concreto, cinco escolas de Sevilla, e unha de Zaragoza, Asturias e A Coruña piden entre 10 euros e 80 euros mensuais por este concepto.
Tarifas de centros públicos
Debido á escaseza de prazas nas gardarías públicas, resulta imposible cubrir a demanda. Por iso, as administracións que se encargan da xestión destes centros establecen criterios ou baremos de acceso máis ou menos comúns. Así, a adxudicación vén determinada pola renda per cápita dos proxenitores, a proximidade ao domicilio ou ao lugar de traballo dos pais, por seren familia numerosa, pola situación laboral dos proxenitores, se algún membro da familia sofre algún tipo de discapacidade ou se ten irmáns ou irmás matriculados nesa escola pública. Estes criterios tamén marcan a cota mensual que se terá que pagar en concepto de escolaridade, matrícula e comedor.
A maioría das públicas cobran unha cantidade mensual que inclúe xornada completa e servizo de comedor. As diferenzas de prezo foron notables entre os centros municipais estudados (dos 367 euros de Vitoria aos 136 euros de Murcia) e tamén entre as gardarías xestionadas polas comunidades autónomas (dos 279 euros dos centros da Junta de Andalucía aos 198 euros dos centros concertados entre os concellos e o Goberno vasco).
Estes prezos públicos representan tarifas máximas que de cando en cando se aplican. A escaseza de prazas é tal que a maioría se cobre coas familias que dispoñen de menos recursos económicos, ás que se lles subvenciona a maior parte do gasto.
Horarios moi diversos
A dispoñibilidade horaria media nas escolas é de oito horas por cada día, tanto nas públicas coma nas privadas. Con todo, hai centros cuxo horario non supera as seis horas e tamén se atoparon gardarías, a maioría privadas, que acollen os nenos e as nenas ata 10 horas diarias. O horario ampliado (a posibilidade de que o neno ou a nena permaneza no centro máis horas das inicialmente previstas) só se oferta na metade das escolas analizadas (no 39% das públicas e no 70% das privadas). Iso si, os pais deben ter en conta que este horario ampliado se paga á parte (35 euros mensuais de media, 9 euros máis ca hai catro anos).
Outra opción é o horario flexible de entrada e saída dos nenos das escolas infantís, de xeito que poidan adecuarse ao horario dos seus proxenitores, a condición de que non interfira no ritmo habitual da gardaría. A posibilidade de adaptación é máis frecuente nos centros privados (o 69% dos analizados conta con horario flexible de entrada e saída) ca nos públicos (a proporción redúcese ao 25%). Case sete de cada dez gardarías visitadas permanecen abertas de setembro a xullo (ata un 10%, sobre todo privadas, abren as súas instalacións durante o mes de agosto), aínda que moitas delas contan cun horario máis reducido nos meses estivais e pechan en períodos como Semana Santa, nadal e festas locais.
Durante toda a etapa da educación infantil, pero especialmente ata os tres anos, os pais xogan un papel fundamental. A función educativa do centro debe estar en estreita relación coa que exerce a familia e é importante que os proxenitores se impliquen nas actividades en que participa o seu fillo.
En primeiro lugar, hai que axudarlle ao menor no ‘proceso de adaptación’. Os primeiros días na escola ou gardaría adoitan ser os máis duros, aínda que hai consellos xerais que poden servirlles a pais e nais:
Ao comezo, o neno ou a nena acudirá só algunhas horas á escola infantil e, aos poucos, iráselle ampliando o horario. Nalgúns centros, os pais poden permanecer os primeiros días un intre na aula para axudarlle a coñecer os educadores, os seus compañeiros e o novo contorno. Hai que amosarse comprensivo e entender a inquietude dos nenos, que desaparecerá co tempo.
No deben prolongarse as despedidas e é mellor levalos á escola sen présas para que vaian tranquilos.
Ao rematar a xornada na escola, débese animar o neno a compartir o que aprendeu e demostrarlle entusiasmo polos seus progresos. Pódense expresar as dúbidas e os sentimentos cos educadores, son profesionais que nos orientarán e tranquilizarán.
Durante a estancia do menor na gardaría ou escola, os pais deben estar informados sobre o rendemento, o progreso e os logros do seu fillo. A relación continuada entre ambas as partes é fundamental para que a educación que o neno recibe no centro non sexa contraditoria coa vida familiar. Esta relación verase favorecida por medio de: Unha entrevista inicial de pais e nais cos educadores para coñecer, desde o comezo, como é o neno ou a nena e mais o seu ambiente. É conveniente que os pais visiten o centro de forma periódica para observar como é o seu funcionamento, o trato dos educadores cos cativos, as actividades que se realizan etc.
É importante participar nas reunións cos educadores do centro, así como propor entrevistas persoais en caso de necesidade.
Os proxenitores deben participar nas actividades ou nos eventos que se organicen no centro.
Preparación dos educadores e acondicionamento dos centros
Educadores preparados
A preparación dos profesionais que traballan con estes pequenos nas escolas pode cualificarse como adecuada (todos eles contan coas titulacións de Maxisterio en Educación Infantil, de Técnico Especialista en Xardín de Infancia ou de Técnico Superior en Educación Infantil). Un de cada tres centros dispón de especialistas en psicomotricidade e psicólogos, mentres que só o 11% inclúe terapeutas. As que non contan con este tipo de profesionais en nómina si que reciben asesoramento externo, que se complementa con pediatras (no 41% dos centros), nutricionistas e logopedas (en ambos os casos nun 45%).
Ademais da titulación específica, unha das premisas fundamentais para a atención e o coidado dos máis pequenos é o número de nenos a cargo de cada educador. A pesar de que algunhas lexislacións autonómicas establecen, segundo as idades dos cativos, uns mínimos máis amplos, o recomendable é que haxa polo menos un educador por cada 8 nenos menores dun ano e outro educador por cada 13 alumnos de entre un e dous anos. Esta relación varía notablemente se teñen de dous a tres anos: cada educador poderá facerse cargo dunha vintena de nenos, que pasan a 25 cando teñen xa de tres a seis anos.
A teor dos datos facilitados polos centros a CONSUMER EROSKI, hai un coidador por cada 6,3 nenos nas gardarías públicas e por cada 6,9 nas privadas no caso de menores dun ano. No seguinte grupo (cativos que teñan entre un e dous anos), a relación entre coidador e alumno tamén é óptima xa que o cociente é 9 nenos no caso dos centros públicos e un 9,8 nos centros de titularidade privada. E o mesmo ocorre para os nenos de maior idade de primeiro ciclo de educación infantil (entre dous e tres anos) xa que segundo o estudo da revista, a cada coidador ou educador lle corresponden 12 nenos (non hai diferenza entre centros de titularidade privada e de titularidade pública).
Instalacións seguras e limpas
A seguridade dos centros visitados é boa e mellorou con respecto ao estudo elaborado en 2005. A inmensa maioría das gardarías e escolas infantís dispón dun plan de emerxencia, aínda que menos da metade (tanto centros públicos coma privados) realizaron o curso anterior un simulacro de urxencia. Tamén é xeneralizada a dotación de extintores, luces e saídas de urxencia, e sistemas de alarma nunha gran maioría das 164 instalacións seleccionadas, aínda que se botaron en falta portas antiincendios ou sistemas de detección de lume.
A valoración positiva mantense nas medidas de seguridade máis específicas para nenos tan pequenos como enchufes, radiadores e interruptores protexidos, pasadores das portas e fiestras a maior altura para que non poidan ser alcanzadas polos máis pequenos, así como solo antiescorregante tanto nas aulas coma nos aseos destas escolas infantís.
En canto á limpeza e conservación, en liñas xerais, as aulas eran amplas, dispuñan de boa luz e climatización, con espazos limpos e ordenados. Así mesmo, o mobiliario e patio ou xardín estaban en bo estado.
Unha das decisións máis difíciles dos pais é deixar o coidado dos seus fillos pequenos nas mans doutra persoa. Sempre xorden medos que só se despexarán se se lle dedica tempo á elección da gardaría adecuada. E, para iso, é fundamental prestarlles atención aos seguintes aspectos:
- Visite varias escolas ou gardarías: así poderá comparar os servizos que prestan, a súa infraestrutura, o seu horario etc.
- A proximidade do centro educativo ao domicilio é un elemento fundamental porque o neno segue en contacto co medio social no que vive.
- É preferible que o centro conte cun horario flexible; iso si, sen interromper o desenvolvemento normal de funcionamento da escola.
- Se dispón de servizo de comedor, hai que valorar a súa hixiene e a calidade e adecuación dos menús ás necesidades nutricionais dos nenos.
-
Os nenos deben estar agrupados por idades. O cociente adecuado de nenos por coidador é:
- Para nenos de ata 1 ano: un educador como mínimo por cada 8 nenos.
- Para nenos de 1 a 2 anos, un educador por cada 13 nenos.
- Para nenos de 1 a 3 anos, un educador por cada 18 ou 20 nenos.
- Comprobe que os encargados dos nenos son profesionais coa formación correspondente: mestres coa especialización en Educación Infantil, técnico especialista en Educación Infantil ou en Xardíns de Infancia.
- O persoal dunha gardaría debe ter paciencia, suavidade e firmeza no trato cos nenos. Fíxese en como actúan.
- Pregunte polo programa educativo do centro: debe ter actividades orientadas á experimentación e á aprendizaxe musical e sensorial. A oferta de idiomas é un valor engadido.
- Pregunte se periodicamente informan a pais e nais sobre a evolución do neno, por escrito e/ou en entrevistas persoais.
- Preste atención a se o centro se sitúa en locais de uso exclusivamente educativo e se conta cun acceso independente desde o exterior.
- Ademais, debe cumprir con todas as condicións hixiénicas, sanitarias, de habitabilidade, seguridade e accesibilidade esixidas para obter a licenza municipal de apertura.
- As aulas deben estar ben iluminadas, se é posible con luz natural, ser espazosas e limpas. Cada unha delas debe ter a súa propia zona de aprendizaxe e, en concreto, as destinadas a nenos menores de 2 anos deben contar cunha área específica para o descanso dos menores e outra para a hixiene.
- Observe se o centro dispón dun aseo por sala visible e accesible desde esta. O aseo para o persoal docente debe estar separado dos servizos dos nenos.
- Fíxese no chan e nas paredes: os pisos deben ser cálidos, ben rematados para evitar tropezos, de material non esvaradío e fáciles de limpar. As paredes, lisas, sen saíntes e tamén de fácil limpeza.
- Préstelle atención á superficie de xogo. O chan do patio debe ser suave e seguro, nunca de pedra rugosa nin areúda. Así evítanse feridas e infeccións.
- As fiestras teñen que estar situadas fóra do alcance dos nenos ou, non sendo así, provistas de reixas. Os cristais deben de ser irrompibles.
- As escaleiras terán un pasamáns á altura dos máis pequenos.
- As portas (bisagras e marcos) deben contar cun sistema apropiado para evitar beliscos nos dedos.
- Os enchufes deben de estar situados a unha altura inalcanzable polos pequenos.
- Os produtos nocivos deben gardarse en armarios pechados.
- As mesas e o resto do mobiliario non deben ter esquinas perigosas.
Participación dos pais, comedores e táboas comparativas
Os pais demandan información sobre o comportamento e a evolución dos nenos durante as súas primeiras etapas de aprendizaxe. Con todo, só un 6% dos centros visitados facilitan informes escritos con carácter mensual (hai catro anos, esa porcentaxe ascendía ata un 20% das gardarías). O 44,5% afirma facilitar información oral todos os días (hai catro anos a proporción era dun 64%) e un 2,4% (un 7% no anterior informe) admite que esta comunicación unicamente se realiza cando son os pais os que solicitan ese encontro cos responsables do centro para coñecer a evolución do seu fillo. Ademais, a participación dos pais de forma activa nas decisións que se toman na escola e que lles afectan aos seus fillos resulta máis ben nula ou moi escasa en seis de cada dez escolas infantís.
Comer no centro
Os nenos poden comer no 93% das gardarías visitadas. En canto ás alerxias, os centros recomendan que os nenos que contraten o servizo de comedor e sexan alérxicos a algún tipo de alimento leven a súa propia comida naquelas ocasións en que o menú do centro non se adapte ás súas necesidades. Por iso, tamén é importante que os proxenitores coñezan o menú destinado aos seus fillos.
As escolas infantís consideran que o tempo da comida é tamén unha oportunidade para educar os nenos sobre a adquisición de correctos hábitos de alimentación, autonomía e relación. Algúns centros implican os pais neste proceso, de xeito que poden colaborar na creación dos menús.
O que non é tan habitual é que estes pequenos alumnos merenden (en dous de cada dez non o fan) ou almorcen no caso de que os seus pais os leven á gardaría antes de que comece o horario do centro (nun 66% dos 164 centros visitadas ofrécese esta opción). Estes dous últimos servizos son máis comúns nos centros de titularidade privada ca nos de fondos públicos.