Do Xacemento ao Museo
Dentro da diversidade de restos arqueolóxicos da Península Ibérica, sobresae o depósito arqueolóxico de Iruña-Veleia en Álava. Trátase dun “oppidum” romano, unha cidade outeiro, que abrangue máis de 1.500 anos de Historia e que proporcionou testemuños dende o primeiro milenio a.C. ata o século V d.C. O depósito converteuse nunha fonte inesgotable de achados de incalculable valor. Cada unha das pezas vive unha apaixonante viaxe, marcada pola curiosidade científica, a paciencia, a delicadeza e o rigor, no que a orixe é unha capa de terra escavada e o destino, a vitrina dun museo.
O fósil director
A casualidade a xeito de achado fortuíto dunha peza ou unha investigación programada representan o comezo dunha escavación arqueolóxica na procura de vestixios dunha civilización anterior. Hai que seguir a pegada, e para iso os arqueólogos sérvense do “fósil director”, aquel que revela a que momento histórico corresponde o propio obxecto e, seguramente, todo o que o arrodea. No exemplo de Veleia, a análise das pezas confíase a un laboratorio holandés de Gröningen, que facilita os resultados alcanzados mediante as famosas probas de carbono 14, sistema ao que se suma a análise cun acelerador de partículas que permite, con pouca cantidade de mostra, lograr unha datación correcta.
O espazo, o tempo, as circunstancias e o estrado
A escavación permite estudar a secuencia estratigráfica (cada capa de sedimentos), que revela información sobre a época, momento de construción, as súas fases e a destrución dos elementos. No depósito alavés, por exemplo, refírese ás casas romanas e a todos os seus elementos domésticos. Antes de retirar unha peza fotográfase e documenta. Un experto de cada tipoloxía dos materiais (cerámica, metais, ósos ou vidros) tutela o achado. A cada parte do conxunto de pezas similares e atopadas na mesma unidade estratigráfica aplícaselles o mesmo código. A situación de cada referencia coñécese así en todo momento.
Unha peza, un estudo
A peza atopada e preclasificada é lavada con auga destilada, e cun pincel límpase coidadosamente. Eses pequenos anacos chegan a revelar o selo do artesán que os elaborou e o tempo durante o que foi utilizado.
Tras o secado, dátase a peza. Mediante un código reflíctese a unidade estratigráfica onde apareceu, aínda que isto pode ser circunstancial. Non obstante, encadrar a peza nun determinado tipo de vasilla revelará a época e a situación histórica en que foi utilizada.
O crebacabezas pechado
En ocasións, aínda que son as menos, lógrase reconstruír toda unha peza. Se se pode facer, o labor encoméndase a empresas de rehabilitación de Patrimonio. Os seus restauradores preparan o obxecto para a súa conservación e exhibición. Un especialista clasifica tipolóxica e cronoloxicamente o obxecto. Pero por moi pequena que sexa a peza, ou por moi escura que pareza ao principio, pode gardar segredos que só se chegarán a saber se pon atención nela.
Museo ou lugar de orixe?
Un dilema non resolto, en ocasións polémico e sempre suxeito a unha necesidade de análise, é que facer cos descubrimentos. Hai posturas extremas que aseguran que todo vestixio debe permanecer e respectar virxe. Os estudosos déronse posto de acordo en que algúns elementos non poidan ser transportados, como algúns mosaicos, e que teñan que analizarse no seu espazo, onde se exhiban protexidos. Noutras ocasións, a mellor alternativa é optar por agrupar elementos que, unha vez descubertos, corren perigo de deteriorarse ou de sufrir expolios. Todo o que se analiza almacénase. As pezas máis relevantes forman parte do museo e o resto gárdase.
Leccións da Historia
O traballo dun arqueólogo non acaba no depósito nin no museo. A difusión dos resultados forma parte da súa misión. Son proxectos integrais que xeran moita documentación de cada unha das pezas, milleiros e milleiros de páxinas. Orixínase unha memoria documental básica para os estudos e publicacións que, á súa vez, facilitan materiais didácticos e históricos. A curiosidade científica e o interese por rescatar exemplos pretéritos é un trazo de intelixente humildade no presente. Axuda a non se considerar os primeiros, nin os mellores.