As entrañas da Terra alteran o medio natural

As entrañas da Terra alteran o medio natural

A última erupción de consecuencias importantes protagonizouna o volcán Nyragongo, que arrasou a cidade congolesa de Goma e afectou a máis de 100.000 persoas. A influencia dos volcáns na historia da humanidade é innegable: condicionan completamente a vida das aldeas e cidades situadas preto deles, poden transformar dramaticamente o contorno, nalgúns casos as súas cinxas benefician as colleitas e as chuvias ácidas que provocan poden prexudica-la nosa saúde.

Non obstante, a súa vinculación directa coas alteracións do medio natural non comezou a confirmarse ata o pasado século XX, cando se relacionaron as erupcións volcánicas coa alteración do clima global do planeta. Non é de estrañar, xa que logo, que mesmo se lles dedicara un parque temático, situado preto do Puy de Dome na Auvernia francesa.

Tan espectaculares coma perigosos

A primeira conclusión ó observármo-la distribución dos volcáns ó longo do mundo é que non foi o azar, precisamente, o que os emprazou no lugar no que se atopan. Os volcáns xorden debido á fricción entre as placas tectónicas, que ó se encaixaren unha baixo outra propician a fusión de rochas dentro da codia terrestre. Este magma tende a ascender á superficie a través de fendas ou fisuras e así se autoconforma o volcán pola acumulación dos seus propios productos (lavas, bombas, cinxas, po volcánico).

Se ben unha erupción constitúe un espectáculo único e marabilloso, tamén supón unha ameaza, e non só derivada dos fluxos de lava, a caída de cinxas e proxectís, as correntes de lama e os gases tóxicos. A actividade volcánica pode accionar tamén outros eventos naturais perigosos, incluíndo deformación da paisaxe, inundacións por rotura de paredes de lagos ou por embobamento de regatos e ríos, e derrubes provocados por tremores. E a estes prexuízos coñecidos sumáronse a comprobación da súa negativa influencia na saúde, sobre todo na dos nenos menores de 3 anos, e a súa discutida incidencia no cambio climático, do que se comezou a falar na década dos 90.

¿Cambio do clima?

Trala potente erupción volcánica do monte Pinatubo (Filipinas) en xuño de 1991, os científicos detectaron durante os dous anos seguintes unha reducción do fluxo de CO2 cara á atmosfera. Investigando as causas, descubriron que as cinxas e outras partículas expulsadas polo volcán crearan, durante 1992 e 1993, unha borraxeira arredor do planeta, reducindo a luz solar que alcanza a superficie, e facéndoa menos directa e máis difusa. Moitos científicos creron daquela que esta reducción causara unha diminución da temperatura da Terra e, en consecuencia, da respiración do solo e as plantas. Pero investigacións recentes da universidade californiana de Berkeley demostran que as plantas simplemente aumentaron a súa eficiencia durante o proceso de fotosíntese, absorbendo máis dióxido de carbono, e se ben a temperatura global descendeu en medio grao, debido a que a radiación solar xeral diminuíu nun 5%, esta alteración do clima non é significativa. Así e todo, as análises serviron para afondar no negativo impacto de fenómenos máis habituais, como os efectos dos aerosois e a contaminación presente na atmosfera.

Tamén reportan beneficios

Dúas cuestións tan dispares como a agricultura e os métodos de supervivencia poden saír favorecidas da actividade volcánica. A cinxa e os materiais piroclásticos poden converte-los solos en extremadamente fértiles e permítenlles ós agricultores obteren abondosas colleitas. En abril de 1992, o Cerro Negro fixo erupción preto de León (Nicaragua). Depositouse nas zonas próximas ó volcán unha espesa capa de cinxa, e non faltou quen se aventurou a realizar prognósticos pesimistas sobre a economía agrícola, que se interrompería durante anos. Sen embargo, ó cabo de 10 meses os labregos xa dispuñan de boas colleitas dos fértiles solos mesturados con cinxas volcánicas. Esas beizóns volcánicas sen dúbida constitúen un xerador económico e social moi poderoso. A miúdo dise que quen vive en zonas volcánicas de alto risco é xogador por natureza e asume grandes riscos para acadar beneficios incertos. Pero a súa experiencia ó pé do cráter serve de catalizador no desenvolvemento de métodos de protección contra desastres naturais, xa que as súas reflexións sobre cómo facerlles fronte ás erupcións e as técnicas que poñen en práctica para sobrevivir proporcionan valiosos coñecementos.

Erupcións con sona da historia

1815: O Tamboura, en Indonesia, entra en erupción violentamente e causa 50.000 mortes. Foi o máis mortal da historia.

1902: A erupción do Mont Pelé, na illa de Martinica, causa 36.000 mortos e destrúe en poucos minutos o porto de Saint Pierre.

1991: O Monte Pinatubo, nas Filipinas, produce a segunda maior erupción do século pasado e a maior perturbación atmosférica coñecida desde a explosión do Krakatoa en 1883. Houbo mil mortos e un millón de desprazados.

Ano 1.500 antes de Cristo: o volcán da illa de Santorini entra en acción. A lenda di que a súa acción acabou coa Atlántida, a mítica illa da felicidade.

Ano 79 despois de Cristo. O caso do Vesubio: é o volcán máis mítico de Europa. En 1999 provocou a alarma logo de 55 anos en letargo. Pero o incidente máis coñecido é o da erupción no ano 79 despois de Cristo, que deixou totalmente destruída a cidade de Pompeia e arrasou tamén as veciñas Herculano e Campania.

Erupcións volcánicas e nenos

Hai moi pouca literatura do efecto da cinxa volcánica en nenos menores de un ano, pero está demostrado que o incremento de consultas médicas despois dunha erupción é particularmente de nenos menores de 4 anos. Nos nenos en xeral, os sistemas de vixilancia epidemiolóxica salientan o incremento de gastroenterites, bronquites asmáticas e infeccións respiratorias.

O Teide volverá á actividade

Non será mañá, nin pasadomañá. Deberán transcorrer anos, seguramente décadas, pero o certo é que o Teide volverá entrar en erupción tarde ou cedo. E é que a actividade no subsolo non cesou. Nese sentido, é un volcán activo. As autoridades de Tenerife teñen prevista esta continxencia e elaboraron plans de actuación para cando sexa preciso, polo que se prevé que a erupción non collerá a ninguén por sorpresa. Ó igual có Teide, estímase que en todo o mundo hai uns 600 volcáns en marcha, aínda que o seu nivel de actividade é moi variable.