Haur eta nerabeen eskubide eta betebeharrak

Haur eta nerabeen eskubide eta betebeharrak

UNICEF-en Innocenti Ikerkuntza Zentroak arestiko txosten batean dioenez, Herrialde Aberatsetan Haurraren Ongizatea hobetzeko modukoa da. Kontzeptu hori neurtzeko erabilitako sei parametroek -ongizate materiala, osasun eta segurtasuna, hezkuntza, senideen arteko eta adiskideen arteko harremanak, jokabide eta arriskuak eta ongizate subjektiboa- agertzen duten haurren bizitzaren argazkiak Espainia Elkarlan eta Garapen Ekonomikoaren Erakundeko bazkide diren 21 herrialdeen zerrendako bosgarren tokian ezarri du. Familia, erakunde eta gobernuek haur eta nerabeei bizi-baldintzarik hoberenak eskaintzeko ahalegina funtsezkotzat jotzen badute ere, horien eskubideen eta legezko betebeharrekoen berri ez du erabat burutu gizarteak oraino.

Adingabekoen eskubideak

Espainian bizi diren 18 urte arteko haur eta gazteei bertako Konstituzioan eta Nazio Batuen Haurraren Eskubideen Konbentzioan jasoak dauden eskubideak betetzea zor zaie, hara:

• Ohore, intimitate pertsonal eta familiar eta bere buruaren irudirako eskubidea zor zaio gizakiari. Eskubide horiek legez kanpo urratzen dira adingabeko baten informazioa, irudia edo izena hedabideetan ematen denean, hori pertsona horren ospe edo fama endekatzeko bide izan badaiteke. Eskubide horietan sartzen da, halaber, familiaren bizilekuaren eta korrespondentziaren bortxa-ezintasuna eta komunikazioen sekretua.
• Informaziorako eskubidea. Hauxe da, agian, publizitateak, telebistako edukiek eta jokoek maizen urratzen duten eskubideetako bat. Herri administrazioek ahaleginak egin behar dituzte hedabideek adingabekoei helarazten dizkieten mezuetan bestearenganako errespetu, berdintasun eta elkartasun balioak susta ditzaten eta pertsona arteko harremanetako esplotazioa, tratamendu endekagarri edo sexista eta, oro har, bortxakeriazko irudiak saihets ditzaten.
• Ideologia, kontzientzia eta erlijiorako eskubidea, gainerakoen eskubide eta askatasunak errespetatuz.
• Parte hartu, elkartu eta biltzeko eskubidea. Bere inguruko bizitza sozialean, kulturalean artistikoan eta olgetazkoan osoki parte hartzeko eskubidea eta hiritargo aktiboan progresiboki sartzeko. Alderdi politiko eta sindikatuen gazte-elkarte eta erakundeetako kide izateko, haur- eta gazte-elkarteak sustatu eta inskribatzeko eskubidea zor zaie adingabekoei.
• Askatasunez adierazteko eskubidea. Iritzia plazaratu eta hedatzeko, hedabideak sortu eta ekoizteko eta herri administrazioetatik diru-laguntzak jasotzeko eskubidea dute adingabekoek.
• Entzuna izateko eskubidea. Eskubide hau bere buruz edo, behar den adimenaren jabe denean, berak izendatzen duen pertsonaren bidez egikaritu ahal izango du. Hori ezinezkoa denean edo adingabekoarentzat interesgarri ez denean, iritzia legezko ordezkarien bitartez ezagutarazi ahal izango du, horiek parte adingabekoaren interesen aldeko edo aurkakoak ez badira.

Adingabekoaren ardura eta betebeharrekoak

Seme-alabek gurasoak berauen agintepean dauden bitartean errespetatu eta obeditu behar dituzte eta, beren ahalmenen arabera eta aita-amekin bizi diren bitartean, familiaren zamak altxatzen lagundu behar dute. Guraso edo tutoreek, berriz, adingabeko seme-alabak zaindu behar dituzte eta hauek eraginiko kalteen, delitu eta falta penalen ondoriozkoen eta, 2005 urteaz geroztik, trafikoko isunen erantzule zibilak dira.

Hamazortzi urtez beherakoei, gainerako hiritarrei ez bezalako arau penalak aplikatzen zaizkie, berariazko Epaitegi eta Auzitegien bitartez. Adingabekoen epaileak dira 14 eta 18 urte arteko pertsonek eginikoen ondoriozko ardura penalaz eta erantzukizun zibilaz erabakitzen dutenak eta epaitutakoa bete dadin begiratzen dutenak. Adingabekoari, hamalau urte bete aurretik ez zaio erantzukizunik eskatuko.

Kode Zibilak kontratatzeko onespena ematerik ez dutela badio ere, adingabeko batek eginiko kontratua ez da baliogabea, baliogabetu egin daiteken arren. Jurisprudentzia uniformea da adiera horretan: kontratua izan bada baina, zenbaitetan, baliogabetu egin daiteke. Eta adingabeko batek sinatu duen telefonia mugikorreko kontratu bat epaitegiek baliogabetu dute, batetik, baina tatuaje iraunkor bat (ongi burutua, behar bezalako baldintza higienikoetan, baina gurasoen baimenik gabe) egitea zen zerbitzuaren kontrako hitzik ez dute epairik eman

Nolako zigorrak ezar daitezke?

Adingabekoari, horrelako herritarrentzat berariaz sorturiko barneratze-zentroetan sartzeko zigorrezko neurriak aplika dakizkioke, dela erregimen itxi, erdi ireki, ireki edo terapeutikoan. Hona ezar dakizkiokeen beste hainbat neurri: tratamendu anbulatorioa, eguneko zentro batera joanaraztea, asteburuan bere bizitetxean edo zentro jakin batean egonaraztea, epaileak ezarritako jokabide-arauak (ikastegira maiztasunez joatea eta absentziak epailearen aurrean zuritzea; hezkuntza, kultura, heziketa eta antzeko programetan parte hartzea; toki, establezimendu edo ikuskizun jakin batzuetara ez joatea; biktimarengana hurreratzeko debekapena betetzea; beste pertsonekin, familiarekin edo heziketa-taldearekin bizitzea, adingabekoaren gizarteratze prozesua birgidatzeko; komunitatearen aldeko lanean jardutea irabazirik atera gabe, berak onartzen badu) bete ditzan, zainpeko askatasuna ematea eta ohartarazpena egitea.

Iraupenak

Adingabekoei aplika dakizkiekeen neurriek gehienez ere bi urte iraun dezakete. Gaztetxoek 14 edo 15 urte badituzte, neurriak hiru urteraino luzatu ahal izango dira baina 16 edo 17 urtekoak badira, sei urtera ere luza daitezke. Gertakaria ezin larriagoa denean epaileak adingabekoa erregimen itxian barneratu beharko du urtebetetik sei urtera arte; zigor hori zainpeko askatasunezko neurri batez osatuko da, gehienez ere bost urte bete arte.