Síntomas difusos que pasan desapercibidos
Unha das patoloxías que máis inadvertida pasa nas consultas médicas é o hipotiroidismo subclínico, que pode chegar a afectar ó 8-10% da poboación feminina. Os seus difusos síntomas e a escasa importancia que se lles concede provoca que moitas mulleres -que son as maiormente afectadas- vivan nun permanente estado de cansazo, con dores musculares e con recorrentes episodios de somnolencia. O aumento de peso, outro dos síntomas máis habituais, é considerado como algo inherente á proximidade da menopausa -idade na que é máis habitual o hipotiroidismo subclínico-, co que a enfermidade está infradiagnosticada e quen a padece asume que se debe conformar, cando o axeitado sería que un endócrino estudase o seu caso.
Localizada na parte anterior do pescozo, debaixo da larinxe, a glándula tiroide segrega unhas hormonas que regulan numerosas funcións do organismo, de aí que a súa boa marcha sexa esencial. As hormonas tiroideas clave son a tiroxina (T4) e a triiodotironina (T3). Á súa vez, o funcionamento da tiroide está regulado principalmente pola TSH, unha hormona estimulante producida pola hipófise, pequena glándula situada na base do cerebro. Cando aumenta a actividade da tiroide fálase de hipertiroidismo e cando baixa por baixo do normal, de hipotiroidismo. Ambas as dúas disfuncións cursan con síntomas claros e evidentes que permiten un diagnóstico baseado na sintomatoloxía e confirmado por exploracións e análises de sangue. Pero en moitas ocasións hai unha menor actividade tiroidea tan discreta e sutil que os síntomas son pouco evidentes e específicos. Pode mesmo non haber síntomas, o que obrigou a elaborar un novo concepto, o do hipotiroidismo subclínico.
Defínese como a alteración en que a TSH se atopa elevada e as hormonas tiroideas T3 e T4, dentro da normalidade. Trátase, xa que logo, dun concepto bioquímico, e dentro del hai varios graos en función do aumento da TSH. Este trastorno dáse nunha porcentaxe de poboación que varía entre o 5% e o 13,2% nos estudos realizados. É máis frecuente entre as mulleres a partir dos 40 anos, grupo no que se atoparon prevalencias do 8-10%. En mulleres maiores de 60 anos afecta a máis do 12%, e algúns estudos sinalan que podería chegar ó 30%. Nos homes a incidencia é inferior e pódese dicir que a proporción con respecto ás mulleres é de un a catro.
Non está claro por que as mulleres o padecen máis, pero parece que se relaciona cos niveis de estróxenos e cambios hormonais, e sinálase como posible causa o paso de células do feto á nai durante o embarazo (o período posparto é tamén propenso á aparición deste hipotiroidismo). Estas células ‘estrañas’ provocan a formación de anticorpos contra a propia tiroide, un tipo de enfermidade autoinmune. De feito, a tiroide de Hashimoto, unha patoloxía autoinmune na que o sistema inmunolóxico ataca e destrúe as propias células, é a causa máis frecuente de hipotiroidismo en nenos e adolescentes en áreas sen déficit de iodo. E é que o iodo é fundamental para a formación de hormonas tiroideas; o defecto de iodo é a causa máis frecuente de hipotiroidismo e de bocio no mundo. Por iso convén garantir a achega de iodo ó organismo.
Por definición, o termo subclínico implica a ausencia de síntomas, pero en realidade isto non é así nos máis dos casos. Numerosos estudos evidenciaron que as persoas afectadas sofren unha serie de síntomas que adoitan atribuír ó estrés, ó cansazo, á falta de vitaminas ou ó exceso de traballo, polo que poucas veces acoden ó médico.
As hormonas tiroideas, a T3 e a T4, dan ‘vida’ a diferentes órganos do corpo, e o seu déficit, aínda que sexa mínimo, produce un freo desas funcións. Por iso, os síntomas que aparecen poden ser moi variados e moitos deles se achacaron ó hipotiroidismo. Pero diversos estudos coinciden nos síntomas realmente asociados a unha menor función tiroidea: dores musculares, cansazo ou astenia, sequidade de pel, aumento de peso, somnolencia, alopecia e caída do cabelo.
Non se atopou aínda unha asociación significativa cos seguintes síntomas: perda de memoria, xordeira, estrinximento, depresión, intolerancia ó frío e síndrome de apnea obstrutiva do sono. Con todo, estas últimas manifestacións aparecen máis a miúdo en persoas con hipotiroidismo, aínda que as diferenzas non son estatisticamente significativas respecto a grupos control.
Unha alteración que si se asocia de xeito claro ó hipotiroidismo subclínico é a do metabolismo lipídico. Nas persoas afectadas hai un incremento do colesterol total e dos triglicéridos, e parece, aínda que este punto non está moi claro, que tamén descende o HDL-colesterol (colesterol bo) e aumenta o LDL-colesterol (colesterol malo). Como consecuencia desta alteración lipídica incrementaríase o risco cardiovascular. Algúns estudos confirman que o hipotiroidismo subclínico é un forte indicador de risco cardiovascular, pero outros non atoparon diferenzas e este tema está actualmente en estudo e debate.
Así pois, a necesidade de detectar os casos de hipotiroidismo subclínico vén determinada polo beneficioso que pode ser o tratamento e porque algúns tipos poden evolucionar cara a insuficiencia tiroidea clara e evidente, e pasar de subclínico a clínico.
Considérase que se debe tratar cando:
- Os niveis de TSH son superiores a 10-20 mU/L.
- Hai presenza de bocio (aínda que non hai unanimidade neste punto).
- Hai sintomatoloxía (dores musculares, cansazo, alopecia…).
- Asóciase á presenza de anticorpos antiperoxidasa (neste caso as probabilidades de evolucionar cara a un hipotiroidismo franco e evidente son elevadas).
- Hai hipercolesterolemia e alteración das fraccións lipídicas, se ben este punto é tamén obxecto de controversia, aínda que á luz da evidencia dispoñible parece razoable tratalo polo menos ata ver a resposta ó tratamento.
O tratamento con hormona tiroidea, levotiroxina, na maioría dos pacientes é para sempre e requírense controis rigorosos do perfil hormonal, xa que tanto a sobredosificación coma as doses baixas poderían ter consecuencias e non garantir os niveis hormonais adecuados. Se a dose é a adecuada non hai efectos secundarios significativos.