"A viaxe deberíanos facer máis humildes e servir para comprobar que non estamos sós no mundo"

Esta pregunta mereceu sempre moitísimas respostas e todas elas moi diversas. Algúns teñen máis claro o que deixan atrás có que buscan. Sábese mellor por qué un marcha (tensión, fatiga, cambio de vida…) có que vai atopar por aí. Xa o dicía L. R. Stevenson: “só preciso o ceo sobre a miña cabeza e o chan baixo os meus pés”. Cada persoa viaxa por un motivo distinto, hai quen o fai para enviar tarxetas postais e comunicarlle ó veciño o ben que lle van as cousas.

Pero eu penso que en xeral se viaxa por coñecer, e agora faise masivamente porque a viaxe se democratizou, fíxose máis barata… e, de súpeto, o mundo está ó noso alcance. Algúns que xa visitaron lugares exóticos (Tailandia, Seychelles…) buscan destinos nos que ‘vivir perigosamente’, como baixar en piragua polo Himalaia, facer puenting nas cataratas do Zambeze, e mesmo hainos que queren sufrir e acoden, na procura de emocións fortes, a zonas en guerra. Hai axencias -eu coñecinas en Hong Kong e Londres- que te envían a estes lugares perigosos coma se foses correspondente de guerra. Pero isto son excepcións. Eu penso que en xeral viaxamos para renovármonos, para descubrir novas culturas, realizar un alto neste mundo sufocante e complicado, e pola necesidade de ‘cambiar de chip’, como din agora.

O que pasa é que algúns non son quen a romper co anterior: seguen mercando de maneira compulsiva, quéixanse constantemente do mal que se come… ¡Pero non pretenderás ir a 12.000 quilómetros de distancia e comer igual ca na casa! A xente non se decata de que moitas veces son países moi pobres. Tamén os hai que viaxan e, á menor oportunidade, preguntan qué fixo o Athletic ou o Barça; en fin, non acaban de se desengancharen e seguen a mira-lo propio embigo. A viaxe debería facer humilde a xente e servirnos para comprobar que non estamos sós no mundo e que tódolos seres humanos temos moitas cousas en común.

Moitas veces, o que se vende é un enmascaramento da realidade, a solitaria praia coas palmeiras. E cando chegas alí, ves que todo é distinto. A industria do turismo xoga con ese mito do paraíso perdido que todos buscamos pero nunca aparece, e acabamos topándonos coa frustrante realidade. Por outra banda, as viaxes masificáronse. Hoxe todo o mundo viaxa en avión, hai sobrevenda de reservas de voo, o que motiva o overbooking, e, por se fose pouco, os aeroportos e as infraestructuras de moitos países non están preparados para absorber tanto viaxeiro.

Eu teño unha máxima, “se me deixo vencer por un contratempo, o anoxo que me xera un retardo, por exemplo, a miña viaxe arruinouse”, de xeito que sacrifico todas esas protestas, porque, mentres tanto, a viaxe segue, e non podes estragala porque se che apagase a luz no cuarto. Os países en vías de desenvolvemento non están ó noso nivel económico, polo que temos que cambia-la pel, como fai a serpe, para viaxar alí. E busca-lo pracer de viaxar, porque partir é vivir. Se un quere estar sempre agoniado, que non se preocupe: a vida vaille dar moitos motivos para o enfado.

A súa gran vantaxe é que permiten ir a países afastados de maneira máis económica. E son unha solución para os que lle teñen medo ó descoñecido ou ós problemas que poidan xurdir neses países, xa que as viaxes organizadas proporciónanche unha maior seguridade e comodidade, de xeito moi especial nas primeiras viaxes, cando adquirimos un pouco de soltura para movérmonos polo mundo. Eu son partidario de aproveita-lo bo dunha viaxe organizada e despois rompe-los esquemas. Por exemplo, non asistir a eses lugares onde as excursións están montadas para que o turista merque tódolos obxectos e recordos que se lle ofrecen.

É unha pregunta que eu me fixen moitas veces e que non ten unha resposta doada porque che provoca un dilema. Un país que me gustaría volver visitar é Birmania. Aínda sinto a fascinación por Oriente, como dirían os clásicos, e a Xunta Militar abriulle as portas ó turismo, pero non vou ir porque Shu Ki, a Premio Nobel da Paz, que sofre arresto domiciliario, fixo chamamentos para que o turismo non axude á Xunta. Tamén é verdade que hai outros que opinan que o turismo contribúe a cambia-la pel destes países porque a xente que vive neles apalpa outras ideas e os paisanos ven cómo se vive noutros sitios.

É tamén unha vella discusión. Hai quen pensa que é mellor tomar partido porque te involucras máis e escribes con máis paixón, pero esta é unha forma de desinforma-los lectores. Lembro o que me dixo o fundador do xornal francés Le Monde: “a obxectividade é imposible, pero hai unha cousa sagrada, xogar limpo co lector”. Cando estabamos en Camboxa algúns xornalistas entusiasmados cos Khmeres Vermellos, porque era un xeito de face-la revolución que ía transforma-lo mundo, puxéronse da súa parte.

Despois sóubose que os seguidores de Pol Pot eliminaron dous dos sete millóns de habitantes de Camboxa, un dos maiores xenocidios do mundo. O correspondente de guerra debe mostrarse sempre moi cauto, e os comentarios poden ser libres pero os feitos son sagrados. Loxicamente, en casos flagrantes de violacións de dereitos humanos ou torturas, telo que denunciar, aínda que poida pasar coma en Irán, país no que os torturados se converteron en torturadores. Nunha guerra, xa o dixo un senador norteamericano en 1917, a primeira víctima é a verdade. En Kósovo vímolo: a OTAN buscou xente espelida para que dese a súa versión dos feitos e nos intoxicase coa súa verdade. Agora estamos vendo que eses feitos non sucederon como nolos contaron.

Cando rematan as guerras, hai tempo para investigar e contrasta-los datos. Ademais, os protagonistas acaban contando o que aconteceu porque teñen remorsos ou porque xa pasou todo e poden falar con claridade. Publícanse libros, documentais e reportaxes, que axudan a que a opinión pública saiba, máis ou menos, o que aconteceu, aínda que sempre quedará oculta unha parte importante da verdade.

Si, cambiou moito. A Guerra do Golfo retransmitíase en directo e a realidade do conflicto converteuse en virtual. Agora, os xenerais métense nun túnel, premen na pantalla un botón e cambian o rumbo da historia. Todo iso televísase en directo, co que o traballo do correspondente romántico e bohemio da miña época pertence xa ó pasado. A propia dinámica dos exércitos e dos servicios de relacións públicas dos países levan a auga ó seu muíño, censurando as informacións que non lles conveñen. Iso, en Vietnam non se daba.

Durante esa guerra, a máis longa do século, os norteamericanos deixábannos total liberdade de movemento e podías ir comprobar cómo se arrasara unha aldea de labregos, e así os telexornais enchéronse de imaxes nas que o sangue batuxaba as pantallas. Os norteamericanos aprenderon a lección e a partir da invasión de Granada (Caribe) impúxose a censura sobre os correspondentes de guerra. E que conste que a opinión pública acepta que exista esa censura, porque o interese do Estado prima sobre o da información: por exemplo, prefiren non sabe-lo que acontece se iso significa que o inimigo se decate do que non convén ou interprete positivamente calquera feito bélico.

Nas frontes, agora está todo masificado. Durante a guerra de Kósovo podía haber en Prístina preto de tres mil xornalistas. Iso xa case non me interesa nin me divirte, por iso vin ó campo. Agora gústame analiza-los acontecementos con máis tempo e coa perspectiva dun que xa estivo alí. Eu son un aldeán de Belendiz (Gernika), ó que lle encanta esta tranquilidade e a súa relación co rural. O campo libera e achega as persoas. É a felicidade da terra.