"Prentsa arrosa baino nahiago dut Corín Tellado-ren nobelak irakurtzea"

Historia saiakera historikoak irakurriz. Jakina, eleberriaren xedea ez da Historia irakastea, narratzea baizik. Zuk narrazio hori garai batean edo beste batean kokatzea bigarren mailako kontua da.

Segun, idazlearen arabera.

Ene eleberriak irakurtzen dituztenek Historiatik zerbait ikasteko aukera dute. Ni ez nintzateke gauza gai bat hautatu-eta, bera andeatzeko. Baina beste batzuek hala egiten dute; hori nik ederki dakit, besteren historiak irakurtzen baititut.

Eman nezake, baina ez zait atsegin gainerakoak larrutzea. Irakurlea ohartaraztea komeni da: eleberri historikoaren zakuan horrelakorik ez diren obrak sartu ohi dira: biografia nobelatua, dokumentazio gehiegik ezkutaturiko gertakizun historikoen eleberria eta gezurrez josiriko zaborra. Tenplario, kataro, masoi eta antzekoez argitaratzen ari diren ergelkeria horiek ez dira eleberri historikoak, fikzio-historiakoak baizik, baina ez dira bata bestearekin nahasi behar.

Ez dut erreakzionatzen. Kritika onartu egiten dut berdinetik berdinera egin eta ene burua defendatzeko aukera ematen bazait. Kritikoa egiazko profesionala baldin bada, liburua irakurritakoan bere ikuspegia idazlearekin jorratzea da logikoena; halaz ere, oraino eragozpenik baldin badu, argitara azaltzea du bidea. Baina logikoa gauza bat da eta ohikoa beste bat. Ene eleberrietako bat historiaren ikuspegitik ez zela zehatza, zorrotza, esan didate niri Historia zer den ez dakiten pertsona batzuek, lasai asko esan ere, zorroztasunik eza non datzan adierazi gabe. Bestetik, historiagile batzuek ere kritikatu egin naute. Eleberri historikoari kritika asko egiten zaizkio, izan ere. Horiez gainera idazleak ditugu (“kideak”, zerbait esatearren): horietako batzuek literatura egiten ez duzula diote, sortzen ez duzula.

Literatura ez ezik, beste zernahi ere: medikuntza, zinema, antzertia? gauzak oso ongi egiteaz gainera, besteek baino hobeto egiten ditugulakoan gaude beti.

Irakurri egiten ditut, horixe irakurtzen ditudala, etsaiak nolako iritzia duen jakiteko. Non zapaltzen ari zaren jakin beharra dago; bestela, larrutu egin zaituen horri muxu pare bat emango dizkiozu, agian.

Literatur mundu honetan sartu nintzenean sekulakoa iruditu zitzaidan. Neu irakurle izanik, liburu azalean ene izena agertzea… hara!, hodeian bizi izan nintzen, tarte batez. Hastapenean dena irribarre zen, ?amona hau?!? zioten baina, amonak gora egin ahala, irribarreak ezabatuz zihoazen. Ene lagun idazleak benetako adiskideak dira, asko ez diren arren, eta, bitxia bada ere, nik lantzen dudan generoan dihardute, literaturan berandu sartu dira, lehenago beste ogibide batean aritu dira, literaturan atsegin hutsez dabiltza.

Jendeak irakur dezakeen, irakurri nahi duen, gustura irakurriko duen zerbait idazten saiatzen naiz. Noski, inortxok ere irakurriko ez lukeen artelana idaztea ere? biblioteka handietan agertuko da hori baina helburu nagusia bete gabe, inork ere irakurriko ez duelako. Eta, egiari zor, obra batzuk ez dituzte autoreen amek ere irakurtzen.

Bai, baina ama horiek nirea irakurtzen dute (barrez).

Seguruenik %80 ADN da eta gainerako %20, ikaskuntza eta lana. Zera esan nahi dut, pertsona batzuek sortzaile hobeak dira gainerakoak baino, ni betidanik izan naiz berritsua, beti ibili naiz istorioak asmatzen. Talenturik ezean, lan handia eginagatik ere? alferrik ari zara, zerbait txukuna lortuko duzu, gehienez ere.

Inperio Erromatarraren ostean aro ilun-iluna etorri zen, gauza asko bertan behera utzi ziren orduan: eraikuntza, hezkuntza, higienea? idazteaz ere ahaztu egin ziren. Erdi Aroaren bukaera eta Errenazimenduaren hasiera horretara heltzean, behinola loratu baina galdua zegoen kultura hasi zen berpizten. Mugimendu handiko aldia izan zen. Leinuak ez ziren leinu izango aurrerantzean, estatu edo erresuma baizik, gremioak sortu ziren, hiriak osatzeari ekin zitzaion, garrantzia hartu zuten? liluragarria izan zen, hitz batez!

Bi motiborengatik. Batetik, badirudi emakumea Historiatik desagertu egin zela baina hori ez da egia: betidanik izan dira emakumeak hor, lanean, borrokan eta, batez ere, umeak erditzen. Emakumea literaturan den-denetan ez da bere buruaren jabe gisa agertu, beste norbaiten andre, maitale, alaba, andre sakrifikatu, emazte gaizto edo antzeko modura baizik. Literaturan emakumerik independente izaten eta bere bizimodua moldatzen ahalegindu denean, hala nola Madame Bovary, Kamelietako Dama edota Ana Karenina, adibidez? nolako bukaera izan dute? Bere buruaz beste egin behar izan dute, jakina, bekatari baitziren, azken finean.

Are eta negargarriago ziren orain dela 30 urte eta askoz ere gehiago duela 50 urte.

Noski, irakurle kupoa ugaldu da baina argitaratzen diren liburuena are eta gehiago handitu da. Plazaratzen den guztia irakur dezakeenik ez da sortu.

Jakina, inertzia sortarazten du-eta. Lantokitik etxera zatoz ilunabarrean, aparatua piztu, zapping egiten hasten zara? horixe da errazena.

Bai, baina tarteka baizik ez da pizten: albisteak ikusi eta, ondoren, film on bat ematen badute, huraxe ikustera geratuko naiz.

Bai, noski, beste aparatu bat da hori, arropa-ikuzgailua den bezala.

Baliatu egiten dut nik, materiala bilatzeko unean batik bat, hori lehenago entziklopedietan bilatu behar izaten bainuen.

Ez, Internetek liburuak bezainbesteko informazioa ere ez baitizu eskaintzen baina, hori bai, bilaketa erraztu egiten dizu.

Seme-alabek liburuak irakur ditzaten gurasoen interesak bizirik iraunez gero, baliteke aldi batean umeek, irakurri ordez, makinatxoekin aritzea nahiago izatea, baina orain edo geroago irakurtzera joko dute ostera. Irakur dezaten animatu behar zaie, etsi gabe baina, noski, zeuk ere irakurtzen duzula ikusi behar dute.

Ez. Nik, adibidez, ezin dezaket Interneten libururik irakurri, beste zerbait izan behar dut liburuarekin, kontaktu fisikoa, ene gustuko bazter bat, manta bat hanken gainean edo eguzkia hondartzan? Zaletasun kontua da eta, ene kasuan bezala, tamaina hartu badiozu, ez duzu alde egiten utziko.

Ez, horrek ez du axola.

Prentsa arrosa baino nahiago dut Corín Tellado-ren nobelak irakurtzea, prentsa horrek hau edo bestea norekin oheratu den baizik kontatzen ez dizulako. Umetan denetik irakurtzen nuen: maitagarrien ipuinak, komikiak, bakeroen eleberriak, maitasunezko eleberriak, denetik; pixkanaka-pixkanaka, irakurri ahala, geroz eta gehiago eskatzen duzu. Dena den, exijentzi maila horretara iristen ez bazara, irakur ezazu nahi duzuna, baina irakurri. Corín Tellado, adibidez, espainieraz gehien irakurtzen den autorea da eta literatur munduan mespretxatu egiten dute denek. Nik irakurri nuen emakume horren biografia batek txunditu egin ninduen, Francoren garaietan beste inor ausartu ez zen gauzak idatzi zituelako. Eleberri arrosa aitzakia hartuta, emakumearen askapena aldarrikatzen zuen, den-dena arrosa koloreko zelofanean bilduta, baina emakume espainiarraren alderdi hori kontatzen zuen bakarra zen Tellado.

Ongi idatzitako eta gaizki idatzitako liburuak bereiz ditzakezu, pittin bat irakurri baldin baduzu? Dena den, norbaitek on-ona dela esan duelako, autoreak berak on-ona dela esan duelako edota gizarteak euskarri dotore baten gainean ezarri duelako liburu bat aldarean jartzea barregarria da. Baditugu kontsumoko galtzak edo kontsumoko zapatilak baina kontsumoko libururik? Inoiz edo behin eleberri batek merkatua astintzen du, ospea biltzen du, hala nola Da Vinci Kodea, eta milioika pertsonak erosten du irakurri nahi duelako edo irakurri duela esan nahi duelako. Hori ez da ohiko kontua, dena den.

Lagun batek dioenez, “literaturan egintza sakratu bakarra, irakurleak liburua erosi eta kutxan ordaintzea da”. Konparazioak egiten hasita, futbolerako sarrera bat garestiagoa da liburua baino.

Aspaldi honetan, bai. Ez naiz kexatzen. Horrek idazten segitzeko aukera ematen dit. Baina ene obrarik inork irakurriko ez balu ere, inoiz edo behin ipuintxoren bat idatziko nuke. Egunean zortzi orduz lan egiten dudanez, etekinik ematen ez badit, bertan behera utzi egingo dut. Neuk zoragarri eta bikaina naizela uste badut ere, inork irakurtzen ez badit, jai dago. Ene ustez, horregatik idazten du emakumeak gutxiago gizonezkoak baino.

Emakumeok praktikoago garelako

Alderdi horretatik, bai: zertarako denbora alferrik galtzea!

Aberastu, bakarren bat, bai. Baina gutxi.

Editorialarekin hitzartutakoaren arabera: printzipioz, prezioaren %8 eta %12 artean, BEZ kanpo. Eta editorialari sinetsi behar diozu horrenbeste ale saldu direla esaten dizunean, zeuk liburuen salmenta ezin kontrola dezakezu-eta.

Sistema horrela da. Autorea da editorialeko lehengaia, merke-merkea, izan ere: ez Gizarte Segurantzarik, ez oporraldirik, ez erretirorik… eta saldu denetik urtebetera kobratzen du, saldutako aleen arabera. Autore batzuek milioi askoko aurrerakinak jasotzen dituzte eta, horrela, zerbait bermatua daukate. Hor ere tranpa dago, dena den: saldutakoak aurrerakin hori estaltzen ez badu, editorialak ez du autorea berriro kontratatuko.

Horretarako aurkeztea ezinezkoa da eta nik horretarako asmorik ez dut.

Hainbat sari-mota daude: batzuk autorearekin aurretiaz adostuak daude baina esklabo bihurtzen dute, autorea editorialaren ondasun bihurtzen dutelako eta, gehienetan, epe batez, editorial horrentzat idaztera behartzen dutelako. Bestetik “instituzional” dei ditzakegun sariak daude: horietako batzuk interesgarriak dira baina azpian, ezkutuan, itsaskia dabil? Nire ustez, sari garrantzitsu bakarra, zure liburuak irakurtzen dituen jendeak ematen dizuna da.

Hori bai, baina zure etorkizuna ez.