Puntualidade e información, principais deficiencias dos buses urbanos
Será pola competencia do metro, do tranvía ou do tren, será porque hai que responder a un usuario cada vez máis esixente, será porque os poderes públicos asumiron á fin que o mellor xeito de fomentar o transporte público é mellorar a súa calidade…, o caso é que o servizo que ofrecen os autobuses urbanos nas nosas cidades mellorou notablemente os últimos catro anos. Así o constatou CONSUMER EROSKI. Os seus técnicos estudaron 300 liñas de bus urbano en 18 cidades: 30 liñas de autobús en Madrid e Barcelona, 25 en Valencia e Sevilla, 20 en Málaga, Zaragoza e Bilbao, 18 en Murcia, 15 en Alacante e Valladolid, 12 en Granada e 10 en Córdoba, na Coruña, en Logroño, Oviedo, Pamplona, San Sebastián e Vitoria. Este exame do 2007 pásano os buses urbanos cunha cualificación media de “ben”, cando nun informe similar de CONSUMER EROSKI publicado no 2003 a nota media fora un inequívoco “mal”. O avance máis significativo, que resulta mesmo sorprendente (dun “moi mal” de media a un “moi ben”) foi o de como realizan o seu traballo os condutores dos buses. Cando hai catro anos eran cousa común a condución brusca e as freadas, as paradas excesivamente rápidas ou os estacionamentos incorrectos, no 2007 foron moi pouco frecuentes. Non choca, polo tanto, que a calidade e comodidade do desprazamento, xunto coas infraestruturas despregadas nas paradas, sexan os aspectos máis positivos desvelados por esta investigación. Pero non todo son luces, aínda quedan deficiencias por emendar, como a información ao usuario tanto na parada coma no interior do vehículo, a puntualidade (unha de cada oito liñas analizadas chegou á súa parada cun atraso superior a cinco minutos) e a adaptación ás necesidades dos minusválidos (en varias cidades entre o 15% e o 20% dos buses non están adaptados).
O mellor servizo de bus urbano viuse en Madrid, Málaga, Oviedo e Bilbao (un “moi ben” de media non deixa lugar a dúbidas), mentres que os peores resultados os obtiveron os autobuses de Alacante e da Coruña, que (ao igual ca os de Granada, Logroño, Murcia, Valladolid e Vitoria) han de se conformar cun “aceptable” na súa cualificación media. O estudo revela tamén que a frecuencia media dos buses é de un cada 16 minutos en cada liña en días laborables e de un cada 23 minutos as fins de semana e festivos, aínda que se rexistraron acusadas diferenzas entre unhas e outras liñas e entre as propias cidades. No tocante ás tarifas que rexen, comprobouse que o prezo medio do billete ordinario dun só traxecto é de 0,97 euros, dende os 0,56 euros que se cobran en Logroño ao 1,25 euros de Barcelona. Se se adquire un bono para varias viaxes, o prezo por desprazamento redúcese un 42% de media e queda en 0,55 euros. Tendo en conta que a maioría dos usuarios recorre aos bonos ou tarxetas que permiten varias viaxes, pódese concluír que destacan polo seu elevado prezo os buses de Barcelona (sae a 0,69 euros cada traxecto), de San Sebastián, da Coruña e de Oviedo, e que o fan polo reducido das súas tarifas os buses de Logroño (0,42 euros cada viaxe), Vitoria, Valencia, Pamplona e Zaragoza.
O informe recolle tamén a opinión dos usuarios habituais do bus urbano, mediante unha enquisa a 3.000 deles a pé de parada nas 18 cidades. En liñas xerais, os cidadáns amosáronse relativamente satisfeitos co bus que utilizan acotío, se ben máis da metade se queixaron de tres cuestións: a escasa frecuencia dalgunhas liñas, a falta de puntualidade e o prezo excesivo. Outra reclamación bastante compartida (37% dos enquisados) é o incorrecto modo en que os profesionais conducen estes vehículos de transporte público. O estado de limpeza e conservación dos autobuses e mais o trato que reciben por parte dos condutores satisfán á inmensa maioría dos usuarios.
A parada, un lugar para agardar
O traxecto dun viaxeiro comeza dende que chega á parada de autobús. Case oito de cada dez puntos aos que acudiron os técnicos de CONSUMER EROSKI estaban limpos e ben coidados. Así e todo, na metade dos apeadeiros visitados en Barcelona e en Murcia, e en tres de cada dez da Coruña, Málaga e Vitoria, detectáronse lixo, pintadas ou mesmo cristais rotos. O 83% das paradas contan con marquesiña e banco, unha situación similar á de 2003, aínda que nalgunhas cidades unha de cada tres paradas non contaba con ningún destes elementos (casos da Coruña, Alacante, Barcelona, Córdoba, Murcia e Vitoria).
Na inmensa maioría dos apeadeiros atopáronse carteis coas rutas dos urbanos e coas frecuencias e os horarios (as excepcións: Granada e Sevilla). Ata a metade descende o número de paradas que informan sobre as tarifas (en ningunha das visitadas na Coruña, en Córdoba, Logroño, Murcia, Oviedo, Sevilla e Zaragoza) e sobre os diferentes servizos de atención ao usuario.
Os técnicos de CONSUMER EROSKI realizáronlles un cuestionario a dez usuarios de cada unha das 300 liñas analizadas, é dicir, foron enquisados 3.000 pasaxeiros habituais. Os resultados amosan unha satisfacción relativa dos usuarios, que teñen nas frecuencias, na puntualidade e no prezo do billete os seus principais motivos de queixa.
De feito, unicamente o 44% dos usuarios enquisados pensa que os autobuses son puntuais e o 17% queixouse de que case nunca chegan á hora. A iso súmase que máis da metade dos enquisados asegurou que as frecuencias dos autobuses non eran as axeitadas (oito de cada dez en Málaga e sete de cada dez en Barcelona e Zaragoza). No tocante ao prezo do billete, case seis de cada dez usuarios afirmaron sentirse descontentos co importe.
Pola contra, oito de cada dez usuarios cualificaron como bo o estado de conservación e limpeza dos autobuses. O 63% catalogou como correcto o manexo destes vehículos polos seus condutores, aínda que o 37% manifestou que é moi mellorable. Para concluír, tres de cada catro usuarios de autobuses urbanos a nivel nacional describiu o trato ofrecido polos condutores dos autobuses urbanos como bo ou moi bo.
Case sete de cada dez usuarios consideraron que as zonas e barrios das diferentes capitais están correctamente conectados a través das liñas de autobuses urbanos en funcionamento. Os usuarios máis satisfeitos atopáronse en Sevilla e Málaga, mentres que os máis desconformes son os da Coruña e Vitoria, especialmente polo número de liñas e o limitado das súas frecuencias.
Frecuencias, entre os dous minutos e as dúas horas
A frecuencia coa que pasa un autobús é un dos criterios máis importantes para valorar a calidade do servizo dunha liña. Os técnicos desta revista realizaron todos os traxectos en días laborables entre as oito e as dez da mañá, á unha e ás tres do mediodía ou ás seis e ás oito da tarde, franxas horarias nas que se rexistra un maior número de usuarios. Nas 300 liñas estudadas, a frecuencia media dos autobuses urbanos das 18 cidades obxecto de estudo é de 16 minutos. Non obstante, as diferenzas entre os servizos de cada capital son abismais. Madrid sitúase entre os mellores do país grazas a que os urbanos pasan pola parada cada seis minutos. Detrás vai Barcelona, na que a frecuencia media é de 10 minutos, e moi preto atópanse Granada, Valencia e Zaragoza (11 minutos de media). No outro extremo atópanse cidades como Oviedo, cunha frecuencia media de 38 minutos nas 10 liñas obxecto de estudo, ou Alacante, Murcia, Valladolid, Logroño e Vitoria, onde o tempo medio que separa a chegada dun autobús urbano e do seguinte supera os 20 minutos.
O tempo de espera máis longo entre vehículos dunha mesma liña deuse en Oviedo: na liña 4 (Fdez. Ladrera-S. Andrés de Trubia) ascende a dúas horas. Detrás vai a liña “L30 (San Vicente-Cañada-Alcoraya-Rebolledo-Alacante) de Alacante, con hora e media entre un autobús e outro. Pola contra, en capitais como Madrid, Granada, Sevilla e Valencia, o prazo entre a chegada dun autobús e outro non pasa en ningún dos casos dos 20 minutos. Con todo, nos días festivos hai que esperar máis. A frecuencia media do estudo durante eses días está nos 23 minutos. De novo, son os autobuses urbanos de Madrid, Barcelona, Granada, Valencia e Zaragoza os que dispoñen de máis frecuencias (entre 12 e 17 minutos), moi por riba de capitais como Murcia, Oviedo, Alacante, Logroño e Vitoria (de 31 a 48 minutos).
En unha de cada oito liñas non se respectaron as frecuencias
A puntualidade é unha das principais notas de distinción entre un bo servizo de autobús e un mediocre. Para comprobar o seu cumprimento, os técnicos de CONSUMER EROSKI agardaron en cada parada das 300 liñas analizadas a chegada do primeiro autobús, non o tomaron e agardaron o seguinte (ao que subiron), para comprobaren se se respectaban as frecuencias que se especificaban nas marquesiñas. Considerouse aceptable que o bus chegase ata cinco minutos máis tarde do previsto, porque a variabilidade das condicións do tráfico urbano esíxelle ao usuario certa adaptación a esta circunstancia.
Malia esa marxe, unha de cada oito liñas estudadas (o 12%) non respectou as frecuencias que se indicaban nas marquesiñas, unha situación que, aínda que representa unha mellora con respecto aos resultados do 2003, supón unha deficiencia grave. Os servizos máis impuntuais foron os analizados en Murcia (un 44% das liñas chegou tarde), Logroño (tres de cada dez autobuses chegaron con atraso) e Málaga (unha de cada catro liñas non respectou a frecuencia establecida). Pola contra, ningún dos autobuses analizados na Coruña, en Bilbao, en Córdoba e en Oviedo chegou máis tarde de cinco minutos.
As novas tecnoloxías facilitan que o usuario poida estar informado de canto tempo queda para a chegada do autobús, se se atrasará, a que distancia se atopa ou mesmo os minutos que restan para a chegada do seguinte. Cada vez son máis as empresas ou os concellos responsables do servizo de autobuses urbanos que instalan nos seus vehículos dispositivos GPS, co que se poden localizar en todo momento. Un dos soportes para transmitir este tipo de datos son as pantallas que se instalan nas paradas dos autobuses, presentes en un de cada catro apeadeiros visitados.
As cidades máis avanzadas neste aspecto son Bilbao (nun 80% das paradas visitadas había unha pantalla), Valladolid e San Sebastián (no 70%), Oviedo (no 60%) e Murcia (na metade delas). Pola contra, non se advertiu a presenza de pantallas deste tipo en ningún dos apeadeiros de Pamplona e Valencia, e tampouco en Vitoria, que iniciou o proceso para instalalas en 50 paradas da cidade. Non obstante, tamén se constataron deficiencias na súa aplicación. En todas as situadas en Logroño e en unha de cada tres de San Sebastián a información non estaba dispoñible porque as pantallas estaban apagadas e en unha de cada catro de Granada detectáronse fallos de funcionamento.
A persoa interesada tamén pode consultar estes datos a través de mensaxes de telefonía móbil (está dispoñible en dez das 18 cidades analizadas, cun custo para o usuario de entre 15 e 30 céntimos por mensaxe) e por Internet. Esta última opción, non obstante, só é posible en Bilbao, Barcelona, Madrid e Córdoba.
No autobús
Un dos aspectos que se tivo en conta no estudo é se o autobús se achega correctamente á beirarrúa da parada para facilitar a recollida e o descenso dos pasaxeiros. Para iso diferenciouse entre os que non se achegan por causas alleas ao condutor, principalmente pola presenza de vehículos estacionados na zona e os que non o fan sen motivo aparente. Un de cada catro autobuses da Coruña, dous de cada dez de Pamplona e Granada, e mais dous dos 25 estudados en Valencia non se achegaron á beirarrúa malia que non había obstáculo ningún que o impedise.
O 95% dos autobuses non abriron as súas portas ata que o vehículo se atopaba completamente parado e nunha proporción similar non arrancaron ata pechar completamente as súas portas. Os usuarios tamén agradecen que o condutor espere e non reinicie a marcha ata que acaben de acomodarse. Non obstante, no 60% dos autobuses visitados comprobouse como o condutor se reincorporaba á vía sen que os pasaxeiros se situasen correctamente. Esta situación constatouse en todos os autobuses visitados na Coruña e en Oviedo, e mais en nove de cada dez de Granada, San Sebastián e Valladolid. Os máis coidadosos neste aspecto foron os condutores de Valencia e Vitoria.
Se hai algo que lle desagrada especialmente ao pasaxeiro durante o traxecto é sentirse zarandeado, por mor dunha condución agresiva. En dous de cada dez autobuses o condutor acelerou ou freou bruscamente, proporción similar á detectada no estudo realizado no 2003. Isto aconteceu ata en seis de cada dez autobuses de San Sebastián, e mais na metade dos traxectos estudados en Granada, Logroño e Vitoria.
No 97% dos traxectos constatouse que o condutor respectaba os sinais de tráfico. Menor foi o cumprimento da prohibición de conversar mentres conduce. En dous de cada dez autobuses observouse que si o facía, se ben en boa medida era para responder a usuarios que tiñan dúbidas sobre as paradas da liña. Os condutores en xeral ofrecéronlles aos pasaxeiros un trato correcto.
Equipamento
Todos os autobuses do estudo contaban cun dispositivo visual, xeralmente un elemento luminoso que se acende e que anuncia que se solicitou a parada. A maioría de autobuses tamén contan con sistemas visuais (xeralmente pantallas luminosas) que anuncian o nome das paradas do traxecto, un elemento de grande utilidade tanto para os pasaxeiros que descoñecen o percorrido como para persoas con problemas auditivos. Destacan positivamente as cidades de San Sebastián, Bilbao, Málaga, Zaragoza, Madrid, Vitoria e Sevilla, onde todos os autobuses contan con monitores ou pantallas luminosas. Así mesmo, en Valencia xa se instalou este sistema en sete de cada dez autobuses.
O estado de conservación e limpeza dos autobuses españois é mellorable e é neste apartado onde os cidadáns teñen boa parte da responsabilidade. Dous de cada dez suspenden neste apartado.
Dereitos e deberes do usuario
Os técnicos desta revista intentaron pagar o billete ordinario coa fracción máxima que fixa cada servizo para analizar así se se respecta este dereito. A fracción máxima no conxunto do estudo oscila entre os cinco e os vinte euros. Así, en oito das 18 cidades do estudo (A Coruña, Madrid, Málaga, Murcia, Sevilla, Valladolid, Vitoria e Zaragoza) non se podía pagar cun billete que fose maior a cinco euros. Aínda así, en Madrid, Murcia e Sevilla rexistráronse problemas cando o técnico intentou pagar con esa cantidade, xa que o condutor do autobús solicitaba que por favor pagasen con moedas ou directamente esixía o importe exacto (así foi no 87% dos traxectos efectuados en Sevilla). Unicamente en seis cidades do estudo (A Coruña, Alacante, Bilbao, Oviedo, Valencia e Valladolid) non se lle puxo ningunha pega ao técnico desta revista para pagar coa fracción máxima permitida.
Outro detalle importante é que as tarifas dos diferentes títulos de viaxe estean visibles. O importe do billete ordinario estaba especificado no 72% dos 300 autobuses que se tomaron. Pola contra, só no 28% se atoparon carteis informativos sobre a exención de prezos a nenos, xubilados ou persoas con minusvalía. Ademais, en ningún dos vehículos analizados na Coruña, en Córdoba, Granada e San Sebastián se lles facilitaban indicacións aos pasaxeiros para saber que facer en situacións de perigo ou ante accidentes.
En cada un dos autobuses as ventás de emerxencia estaban perfectamente indicadas. Non obstante, un de cada catro autobuses carecía (ou non se viron) de martelos para romper as ventás en caso de evacuación. Así mesmo, en oito de cada dez autobuses atopouse, polo menos, un extintor, proporción moi superior á de boticas de primeiros auxilios (apenas un de cada tres contaba con este elemento á vista dos pasaxeiros).
Nove de cada dez autobuses analizados estaban adaptados para persoas con mobilidade reducida, aínda que nalgunhas capitais a proporción era menor. É o caso de Pamplona, Valencia (no 21% dos vehículos non se tomaron medidas), Valladolid (non está adaptado o 18% dos vehículos) ou Sevilla (o 15% está sen adaptar). Unha vez no interior do autobús observouse que o 96% dos autobuses contaban cunha zona habilitada para persoas minusválidas. No 85% destes espazos hai un botón para solicitar a parada a unha altura axeitada, así como un cinto de amarre. A situación é peor para as persoas con minusvalía visual, xa que un de cada catro autobuses non conta con ningún dispositivo acústico que lle facilite o uso deste servizo a este colectivo.