Os coidados médicos e o sistema de benestar aumentan a esperanza de vida, que en España se sitúa en 82 anos. Pero xa hai 8 millóns de persoas con 65 anos ou máis. O que a nivel individual é un logro, pode implicar un problema a nivel colectivo?
En efecto, a esperanza de vida aumenta, o que é un avance; pero tamén hai cada vez máis persoas maiores vivindo soas. E envellecer sen lazos afectivos ao redor é un factor de risco para sufrir soidade non desexada, un estado que pode afectar á saúde. O noso reto como sociedade é garantir un envellecemento de calidade, previr e paliar a soidade non desexada dos maiores.
É este un país amable cos seus maiores?
Hoxe en España hai case 2 millóns de persoas maiores de 65 anos (1 960 900, segundo o INE) vivindo soas; e unha maioría delas, (o 59 %, segundo un estudo conxunto do CIS e o Instituto de Mayores y Servicios Sociales) sente soidade. O ritmo de vida frenético, e a importancia que se lle dá á imaxe e ao aspecto físico quizá inflúa para que désemos as costas ás persoas maiores: son excluídas das nosas vidas por falsos estereotipos que as debuxan como incapaces, tristes e sen nada que achegar cando a realidade é todo o contrario. Por iso traballamos tamén en sensibilizar a sociedade, para que as persoas maiores volvan sentirse protagonistas.
Preto de 300 000 españois viven en algunha das 5 387 residencias de anciáns que hai en España. Son os centros apropiados para todo tipo de persoas maiores?
Na miña opinión, non: as residencias tradicionais non están adaptadas nin dan resposta ás necesidades das persoas maiores que chegan. Os maiores non queren que se lles diga a que hora teñen que comer, cando teñen que ir ao baño ou perder a súa capacidade de decidir cando saír ou con quen, polo simple feito de vivir nunha residencia.
Que reto teñen nesta área?
Crear novos tipos de aloxamentos para as persoas maiores. Por fortuna, comeza a haber iniciativas coma o cohousing , vivendas colaborativas que combinan espazos privados con zonas de uso compartido, que emerxen como alternativa ás residencias tradicionais. Outra opción son os apartamentos de maiores, con servizos e asistencia sanitaria para eles. Pero esta oferta é aínda escasa e cara, e tampouco está adaptada á diversidade de persoas maiores que existe.
Un estudo de Eroski Consumer conclúe que só dous de cada tres maiores de 65 anos que o desexa ou necesita ten praza nunha residencia. A súa fundación intenta axudar aos anciáns que están sós na casa?
En Amigos de los Mayores ofrecemos acompañamento afectivo, con axuda de voluntarios, ás persoas que viven tanto no seu domicilio como en residencias. Non é un coidado sanitario: a persoa maior recibe a visita semanal dun voluntario formado para falar, pasear, saír… Un acompañamento que complementamos con actividades de lecer e socialización pensadas para eles: saídas culturais, excursións, festas ou talleres. O noso obxectivo é que a persoa maior non se sinta soa: axudámoslle a crear amizades sólidas, e a recuperar ou descubrir intereses. Este cambio de rutina consegue que o maior se sinta integrado na sociedade, un traballo que é importante tanto para os anciáns que viven sós como para quen o fan na residencia. E complementa a atención sanitaria.
Cando se deu conta de que os seus servizos de acompañamento e amizade para maiores eran importantes?
Sóubeno cando o número de persoas maiores que demandaba este servizo creceu. O ano pasado ofrecemos acompañamento a 729 maiores, en Madrid, Galicia e País Vasco. Os servizos sociais tamén nos derivan cada vez máis persoas, o que nos obriga constantemente a impulsar campañas de captación de voluntarios, aos que formamos de forma específica. E tamén a realizar accións de sensibilización para a sociedade.
Como saber se un coidador, ou no seu caso, un acompañante é bo ou malo?
O primeiro é pedir formación especializada. No caso do acompañante, debe estar cualificado e comprometido. Isto axuda a mellorar a súa experiencia, e tamén é esencial para axudar á persoa maior. Outra clave para acertar é buscar perfís afíns co maior: isto permite que a amizade frutifique e perdure. No traballo na residencia, é tamén importante a coordinación co equipo profesional dos centros.
Que é o que máis demandan os maiores en España? Cal é a súa maior necesidade?
Sobre todo, agarimo e compañía, alguén con quen compartir unha boa charla ou dar un paseo. E iso é algo que todos sabemos facer. O resto vén implícito: cando a persoa maior se atopa acompañada e segura, non só deixa atrás a soidade: tamén pode desenvolver as súas capacidades cognitivas e físicas.
Din os expertos que a auténtica lacra na vellez é a soidade, causa de depresión.
A soidade non desexada dos maiores é un fenómeno invisible que con todo xa é considerado, segundo recentes investigacións, o gran problema e o primeiro factor de risco para a saúde dos maiores nas sociedades occidentais. No caso dos anciáns, a soidade pode xerar deterioro cognitivo, depresión, perda de mobilidade, enfermidades cardiovasculares e ata mortalidade temperá. E viceversa: a compañía profesional e a amizade poden facer que a persoa maior que se sente soa, sen autoestima nin ganas de saír da casa, mellore o seu ánimo e volva facer cousas que lle gustaban, como saír e ilusionarse. Todo isto mellora a súa calidade de vida, e tamén a súa saúde.
Entón, o gran desafío colectivo é frear a soidade do maior?
O maior reto é envellecer con calidade de vida. E para iso é imprescindible facelo acompañado. A soidade é e será un dos principais retos de toda a poboación, non só das persoas maiores. Ademais, o cambio debe ser global para que as persoas maiores sexan percibidas como verdadeiros activos da sociedade, implicándonos a todos.