"A misión da boa literatura é divertir"

Perfectamente. Foi en 1979 e elixín a obra completa do poemario do escritor catalán do século XV, Osias Marco. A súa obra xa se recollera, pero sempre en volumes didácticos dirixidos a filólogos do catalán. Achega-los seus poemas ó gran público, afastándome do cariz académico que o arrodeara ata entón, foi para min un reto cumprido. Pódese dicir que son lector por paixón, teño moi pouco de escritor e cheguei a ser editor por casualidade. Desde logo, a miña condición de profesor universitario de literatura achegoume á posibilidade de editar e, cando xurdiu a oportunidade de crear unha editorial coherente co meu pensamento e coas miñas afeccións literarias, boteime a facelo.

Unha editorial é unha empresa, e como tal ten o propósito de pór en circulación libros para que se vendan, cos que se fai negocio. Pero tamén ten a función de preserva-lo patrimonio cultural e recuperar voces importantes para os lectores e para a historia da literatura.

Existen dous camiños. Quen escribe en español manda o escrito ó despacho, ou faino o seu axente, na confianza de que aquí se len tódolos orixinais que chegan. Cada vez son máis, pero mentres poida seguireinos lendo, é algo que me divirte moito. Por outra banda, seleccionar un autor estranxeiro responde máis a unha decisión persoal movida por un coñecemento que se ten da súa obra a través da investigación dos movementos culturais que quedan reflectidos nos xornais e revistas de calidade de todo o mundo. A partir de aí, contáctase co autor ou co seu axente.

Efectivamente. O meu traballo habitual levoume a ler no “Novo Diario de Zurich” un artigo sobre Kertész e pareceume interesantísimo. Comecei a investigar e a casualidade quixo que ó lle preguntar por el ó traductor de alemán que traballa connosco, un chileno fillo da diáspora húngara, eloxiase a súa obra cheo de entusiasmo, mesmo por gusto tiña comezada a traducción de Kaddish por el hijo no nacido, a primeira novela súa que viu a luz en español. Prestoume máis libros traducidos ó alemán e comecei a ler El diario de Galeras, que publicaremos este vindeiro outubro. Fascinoume a súa escritura.

Non ho, en absoluto. De feito, cando deu a rolda de prensa ó se coñece-la concesión do Nobel, e á pregunta dun xornalista sobre o seu recoñecemento en Europa, botoume unha flor. Afirmou que en Hungría vendía pouco; que en Alemaña, algo máis, e que era España, gracias ó seu editor “tolo”, onde mellor ía a súa difusión. Gustoume aquel detalle.

É difícil, porque a cantidade de novidades que ven a luz, que case se poderían contar por horas máis ca por días, é tan enorme que o lector se sente desconcertado. Un procedemento é, sen dúbida, que a elección xurda dunha conversa, da recomendación doutro lector. Pero tamén serve deixarse guiar por unha editorial. Penso en min mesmo como lector, e existen editoriais que sempre responderon á miña confianza, e achegarme a calquera título novo desas editoriais non me depara ningunha sorpresa desagradable. Pode que me interese máis ou menos, pero cumpre as miñas expectativas.

De ningunha maneira. Cómpre non esquecermos que a misión da boa literatura é divertir. Trátase dunha diversión que nada ten que ver co concepto imperante na actualidade de saír dun mesmo. A lectura é o pracer de interiorizarse e afecta á propia condición do ser humano, ó que fai gozar, aínda que en ocasións esixa un esforzo intelectual. Pero non toda a lectura ten o mesmo calado. As novelas policiais non son profundas e, sen embargo, pertencen a un xénero que resulta moi enriquecedor, se cadra porque lidas na idade adulta supoñen unha regresión á infancia.

Eu tiven a gran sorte de que na casa dos meus pais non había un só libro prohibido na gran biblioteca e que para min ler era unha paixón, ata o extremo de que a miña nai me quitaba a lámpada da mesiña de noite para que non abusase. Lin daquela as novelas de Xulio Verne, A illa do tesouro, e incluso cando era aínda moi noviño algo de Shakespeare, comedias como o Mercador de Venecia. Pero en igualdade de oportunidades saen lectores compulsivos e outros que só len o BOE, ou nin sequera iso. Con isto quero dicir que non existe ningunha fórmula para converte-la lectura nunha paixón. Como método, só defendo a importancia de ler cun diccionario. Amais de que descubri-lo significado dunha palabra nova é algo fantástico, non se pode seguir unha lectura sen entender tódolos vocábulos. Unha das peores cousas que están acontecendo nas escolas é que os textos de lectura van acompañados dun glosario. A iso engádese o erro de dar a ler libros coñecidos na lingua que coñecen. Dificilmente os escolares van aprender nada que xa non saiban, nin se vai esperta-la súa curiosidade.

Para min, acudir á Casa de Campo de Madrid e estar na caseta da editorial durante a feira converteuse nunha cita ineludible. Divírtome escoitando ós lectores e ollando como follean os libros. Por suposto que me gustaría vender moitos libros, aínda que algúns só servisen para ocupar un espacio na biblioteca. Pero coido que a afirmación de que se merca máis do que se le oculta unha crítica ó snobismo ó que é de xustiza recoñecer certo mérito. Gracias a estas persoas intelectuais ou estetas, diversas correntes minoritarias que dificilmente ían poder ser de acceso popular abríronse ó gran público.

É difícil facer unha selección. Depende da idade do lector, do seu momento vital, das circunstancias que o arrodean. Si me atrevería a facer unha listaxe do que se debe ler en idade escolar: O Lazarillo, Don Quixote, A illa do Tesouro, Robinson Crusoe… Pero hai tantos grandes autores… O que debería promoverse é a lectura, sen barreiras, e non intentar encadra-la literatura en francesa, española ou inglesa.

O óptimo é le-la obra na súa lingua orixinal. Isto non é posible en moitas ocasións, sen embargo, as editoriais importantes coidan moito que as súas traduccións estean á altura do orixinal, que logren dárlle-lo ton, se-lo eco da voz do autor, non de quen traduce.

Hai de todo. Non se pode defini-lo escritor. O único que os une é a estima á súa obra e o mimo que solicitan para ela, pero despois as súas personalidades son antagónicas. Hainos que só len e outros ós que lles gusta o cine; hainos que viven no campo e os que prefiren a cidade; os abstemios e os amigos do bo viño; os diúrnos e os noctámbulos; os viaxeiros e os sedentarios; os que agardan a inspiración e os que traballan para que os colla sentados.

A afirmación á súa pregunta é unha das dúas coartadas dos non lectores. A outra é non ter tempo. Polo xeral, o prezo dun libro en España está por baixo do que se paga noutros países do Euro. Se o comparas coa entrada de cine, dun concerto ou dunha cea, coido que sae bastante ben parado.