Calor, auga... e fungos

Calor, auga... e fungos

Calor e auga asócianse con verán e mergullos. Pero tamén cos molestos fungos. Aínda que moitos contaxios se producen en piscinas públicas e duchas, o abano de infeccións micóticas ou fúnxicas amplíase a outras zonas do corpo máis alá dos pés. Ante este contaxio, tan común en época estival, desenvolvéronse novas fórmulas farmacolóxicas efectivas. Non obstante, o tratamento preventivo que maiores garantías ofrece é a hixiene persoal, o uso de chancletas en lugares húmidos e evitar o intercambio de toallas.

As infeccións fúnxicas ou micoses orixínanas uns microorganismos do reino vexetal, os fungos, que, a diferenza das plantas, non conteñen clorofila e necesitan parasitar a outro organismo para sobreviviren. A humidade e a maceración son as súas dúas grandes aliadas para medrar. Ambas as dúas condicións, indispensables para a súa proliferación, explican que estas infeccións sexan tan comúns nas zonas da pel onde se forman pequenas dobras, como as inguinais e interdixitais, e nos pés ao suar cando se leva un calzado pouco axeitado e que transpira pouco.

Pero estas infeccións pódense localizar en calquera parte do corpo:

• As superficiais. Afectan á pel, aos seus anexos (pelo e unllas) e ás mucosas (boca e vaxina) como as candidiases e as tiñas.
• As subcutáneas. Localízanse na pel e noutras zonas por baixo desta, como os vasos linfáticos próximos.
• As invasivas. Penetran no organismo, son profundas, están espalladas e afectan a distintos órganos internos do corpo.

Infeccións superficiais cutáneas, a máis comúns

As infeccións que afectan á pel, ao pelo, ás unllas e mucosas son as máis habituais, xa que os fungos con capacidade para causalas son numerosos. En xeral, pódense subdividir en dous grandes grupos: os fermentos, como as cándidas, e os dermatófitos.

As infeccións causadas polas cándidas, sobre todo pola Candida albicans, son as candidiases: afectan á boca, onde se forman aftas ou chagas brancas, acompañadas de comechón, inflamación e malestar ao comer; e á zona vulvovaxinal, onde producen secrecións vaxinais anormais, proído e malestar durante as relacións sexuais e a micción.

As infeccións orixinadas polos distintos tipos de dermatófitos afectan á pel e mais ás uñas e ao pelo. Son as temidas tiñas, entre as que atopan a tiña do coiro cabeludo, a da ingua, a crural ou eccema marxinado de Febra, a do pé ou pé de atleta, a das unllas das mans ou dos pés (tamén chamada onicomicose), a do corpo e a da pel pelada ou herpes circinado.

Por idades

As infeccións fúnxicas poden afectar a persoas de calquera idade e por distintas razóns

• En bebés: As máis comúns son as infeccións bucais por fungos ou cándidas, como o muguet ou as candidiases, pequenas manchas brancas ou chagas na boca. Contráense, en xeral, a través da canle do parto, xa que se atopan no recto e no ano. Por outra banda, os lactantes poden padecer “dermatite do cueiro” polo contacto continuo dos ouriños e as feces e a falta de hixiene, o que causa lesións que poden sobreinfectarse con cándidas. Non obstante, a utilización de cueiros de usar e tirar contribuíu a que se reduzan os casos de dermatites, caracterizadas por lesións avermelladas, gretas e ata sangue na zona dos cueiros.
• En nenos: O contacto con animais como coellos, roedores, gatos e cans que viven nun ambiente rural, con lesións na pel e no pelo (tiñas) é a causa do herpes circinado nos nenos, sen ningunha relación co herpes simple. Outra infección común na infancia é a tiña do coiro cabeludo, que se pode manifestar de dous xeitos: a que afecta á raíz do pelo e fai que caia, e a que afecta á pel (chamada “Querión de Celso”), caracterizada por inflamacións e por pus.
• En adolescentes: As máis habituais nestes mozos son o pé de atleta e a pitiriase versicolor. O verán é unha época propicia para descubrir a pitiriase, que se contrae ao compartir toallas húmidas. A práctica do exercicio físico con zapatillas que transpiran pouco é a outra gran causa das infeccións fúnxicas.
• En adultos: O pé de atleta é tamén a infección fúnxica máis común por ser a máis contaxiosa. Pasear por duchas e piscinas cos pés descalzos, no canto de protexelos con chancletas, favorece a súa transmisión. Un estudo da Clínica Mayo dos EE.UU. asegura que o 70% da poboación sofre algunha vez esta tiña do pé.

En mulleres, as infeccións vaxinais por cándidas son frecuentes: os datos dispoñibles estiman que entre o 70% e o 75% desta poboación en idade reprodutiva as sofren polo menos unha vez na vida e que, destas, entre un 40% e un 45% pode volver padecelas. Pola contra, a tiña crural ou da ingua, que destaca por unha erupción rosácea nas inguas e na cara interna das coxas que pica e se escama, afecta case de xeito exclusivo aos homes adultos. No tocante aos maiores de 50 anos, o 50% sofre de onicomicose -infeccións nas uñas.

Tratamentos

Os tratamentos antifúnxicos máis empregados ata agora caracterizábanse por seren longos e molestos. Non obstante, os medicamentos que se comercializaron nos últimos anos, e que supuxeron unha pequena revolución no tratamento das infeccións fúnxicas, son os azólicos dun só uso. Aplícanse por vía tópica -mediante cremas- unha vez ao día sobre a zona corporal afectada, en lugar das dúas que eran necesarias cos antigos tratamentos. O único requisito para o seu uso é a detección precoz das infeccións fúnxicas, sempre que se consulte co médico. Pola contra, as infeccións disemínanse, o tratamento complícase e é necesario tomar ademais un fármaco oral.

Casos particulares

• Tiña do pé ou pé de atleta. Deben aplicarse os azoles dun só uso de noite, xa que a crema se mantén concentrada e exerce a súa función terapéutica na zona desexada.
• Coiro cabeludo. O tratamento baséase en lavar a parte afectada cun xampú especial anti fungos (con ketoconazol).

En nenos menores de sete anos o único tratamento que se pode empregar con plena seguridade é a grisofulvina, en especial para tratar as infeccións por fungos do coiro cabeludo, aínda que se trata dun tratamento de longa duración (de tres a seis meses).

• Vaxina. Ante unha infección vaxinal por cándidas, pódese optar por seguir un tratamento oral (con azoles como itraconazol ou ketaconazol), en forma de óvulos (ketoconazol) ou por vía tópica, como o flutrimazol, de recente aparición.