Gaixoa, medikuekin eskuz esku
Gaixo dagoenak medikuen esku jartzen ditu konfiantza eta itxaropena, baina ez du zertan beti zain egon, dena besteek egin behar dutelakoan. Berak ere ekin dezake, eta hala egitea komeni da, gainera: tratu pertsonalizatua eska dezake, osasun langileek beste modu bateko arreta eskain diezaiotela, informazio egoki eta argia eman diezaiotela, eta bere osasunari buruz hartuko dituzten erabakietan parte hartzen utz diezaiotela. Hobekuntza jarraitua, kalitatea, bikaintasuna… kontzeptu horiek aski finkatuak daude gizarteko beste arlo batzuetan, eta osasun erakundeek ere horiek hartu dituzte eredutzat beren kudeaketa sistemetan txertatzeko.
Rol berriak
Orain berriro arte, nahiko paternalista izan da medikuaren eta gaixoaren arteko harremana. Eredu tradizionalak horixe agintzen zuen: medikuak entzungo zituen gaixoaren esanak, diagnostikoa egin eta zer tratamendu eman erabakiko zuen. Hark bazekien zer komeni zitzaion gaixoari, eta gaixoak obeditu egingo zuen. Zertarako galdetuko zuen zein alternatiba terapeutiko zeuden gaixotasun harentzat, zein abantaila zituen aukera batek eta zein desabantaila besteak… Medikuak jakingo zuen, baldinbaitere! Harreman mota horretan, gaixoa egoteko zegoen; zeresan gutxi zuen, eta nekez ausartuko zen medikuari aurka egitera.
Eredu hori desagertuz joan da azken hamarkadetan, eta aldatu egin da medikuaren eta gaixoaren arteko harremana. Eta zerk eragin du, bada, aldaketa hori? Batetik, bilakaera handia izan da gizarte harremanetan; bestetik, eskubide indibidualek indar hartu dute; eta, azkenik, informazioa eskuratzeko bideak asko erraztu zaizkio jendeari. Horri guztiari esker, gaixoak gero eta ardura gehiago hartu du, eta orain badu zeresana bere osasunari buruz, berak ere erabaki dezake zer tratamendu jartzea nahi duen.
Gaixoak neurri horretan parte hartu ahal izateko, ordea, baldintza batzuk bete beharra dago. Lehenik eta behin, gaixoak informazio ona jaso duela bermatu behar da. 41/2002 Legeak, Gaixoaren Autonomiari buruzkoak, halaxe dio 4.3 artikuluan: “Gaixoaren ardura duen medikuak bermatuko dio errespetatuko dutela haren informazio eskubidea, eta hura zaintzen ariko diren profesionalek edo teknika edo prozedura jakin bat ezarriko diotenek ere informazioa eman beharko diote”. Gaixo bat sendatzeko prozesuan, izan ere, osasun langile askok parte hartzen dute, ez medikuak bakarrik. Hor daude, besteak beste, erizainak, fisioterapeutak, gizarte laguntzaile edo langileak. Arlo bateko baino gehiagoko profesionalek parte hartzen dutenean, ospitaleak berak har dezake informazio guztia emateko ardura, baldin eta argi eta garbi zehaztuta badaude zer arrisku eta nolakoak izango dituen ebakuntza edo ekintza bakoitzak.
Osasun Lege Orokorrak ere ildo beretik jotzen du, eta esaten du medikua behartuta dagoela gaixoari informazioa ematera; 41/2002 Legeak, berriz, mediku arduradunaren figura sortzen du, eta haren ardurapean uzten du informazioa eta gaixoa zaintzeko lanak koordinatzea: “Mediku arduradunak, gaixoaren onespen idatzia eskuratu aurretik, informazioa eman beharko dio, eta, gainera, informazio osatua jasotzeko eskubidea bermatu beharko dio”.
Adibide horiek argi uzten dute egungo lege esparruak babes handia ematen diola gaixoari. Horren erakusgarri, hor daude, besteak beste, 1978ko Espainiako Konstituzioaren 43. artikulua; Osasun Lege Orokorra, 1986koa; Gaixoaren Autonomia, eta Informazio eta Dokumentazio Klinikoko gaiei buruzko Eskubide eta Betebeharrak Erregulatzen dituen azaroaren 14ko 41/2002 Oinarrizko Legea; eta autonomia erkidego bakoitzak bere lurralderako onartu dituen legeak. Hala ere, ez dirudi herritarrek lehen baino barneratuago dutenik alderdi hori, eta eguneroko jardun klinikoan ere lehen baino leku gehiago duenik. Eta herritarrek ez badakite zein eskubide eta betebehar dauzkaten gaixo moduan, ezin izango dute esku hartu erabakiak hartzeko orduan (diagnostikoari buruz, tratamenduari buruz, eta abar).
Informazioak gauza asko aldatu ditu
Informazioaren gaiak adar asko ditu, eta ondorioak ere bai (batzuk garrantzi handikoak, gainera). Oraintsu arte, medikuntza arloko profesionalen esku egon da osasun gaiekin zerikusia zuen informazio guztia. Orain, ordea, osasun gaiei buruzko informazioa komunikabide guztietan agertzen da, eta zer esanik ez Interneten. Alde guztietan badira berriak eta aipamenak -ez erabat fidagarriak beti-, eta jende guztiarengana iristen dira. Interneten egiten diren bilaketa guztien % 19,6, adibidez, osasun gaiei buruzkoak dira Espainian, eta hori bada zerbaiten seinale. Gainera, gero eta maizago, Sarean irakurri dituzten kontuei buruz galdetzera joaten zaizkie gaixoak medikuei. Bistan da gauzak aldatu direla, eta osasun arloko profesionalek, gaixoak sendatzen saiatzeaz gain, gidari eta aholkatzaile lanak ere egin behar izaten dituzte, Interneten zein gunek eta zein informaziok merezi duten eta zeinek ez. Horri guztiari erantzuteko, kontsulta denborak egokitzea beste aukerarik ez dago, baina nola egin hori egunak 24 ordu izaten jarraitzen badu?
Denbora da, izan ere, eragozpenik handiena “erabakiak elkarrekin hartzea” proposatzen duen eredu honek arrakasta eduki dezan eguneroko jardun klinikoan. Hori horrela delako, gehien-gehienetan, idatziz ematen zaio informazioa gaixoari, eta hark dokumentu bat sinatuz ematen du onespena, non esaten baitu informazioa eman diotela eta ados dagoela. Zenbait ikerketak esaten dute, ordea, dokumentu horien edukia eskasa dela. Beraz, nahiz eta lege bidez saiatu gaixoaren autonomia indartzen eta informazioa jasotzeko eskubidea sustatzen, oraindik aski urrun gaude helburutik, baita gutxienekoetatik ere.
Inplikazio gehiago
Herritar bakoitzak bere osasunari dagozkion erabakietan esku hartzea gauza bat da, baina urrunago ikusten da osasun politikei eta osasun zerbitzuei buruzko erabaki handietan ere parte hartu ahal izatea. Gai horretan aditu direnek, zenbat elkartek eta nazioarteko erakunde batzuek hainbat gomendio eman dituzte herritarrek eta gaixoek modua eduki dezaten osasun sistemen inguruko erabakietan parte hartzeko. Halaxe egin dute, besteak beste, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak (OCDE), Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) eta Europako Batzordeak. Egoera berriek jarduteko modu berriak eskatzen dituzte, eta osasun sistemek ere egokitu beharra daukate horretara. Zer hobea gaixoen osasuna hobetzeko, erabakitzeko prozesuetan herritarren ikuspuntua aintzat hartzea baino.