Nutrizio ekarpenean alde handiak
Behikia da, haragi denetan, preziatuena: izan ere, okelaz ari garenean, berariaz animalia aipatu gabe, behikia ulertzen dugu denok, idi, behi edo txekorrena, ez besterik. Estatu espainiarrean behikiaren ekoizpena 650.000 tona ingurukoa da urtean, hau da, bi milioi eta erdi abelburu akabatzen dira. Kontsumitzen dugun haragiaren %85 oso animalia gazteena da eta gainerako %15 hori, berriz, behi zaharrarena: honakoa, batez ere esportaziorako hazten da, europar kontsumitzailearen zaletasunak hortik baitoaz.
Behiki motak
Esne txahalak oraindik ez du urtea bete eta amaren errapetiko esneaz bakar-bakarrik elikatu da. Okelaren kolorea zurixka da, animalia oraindik belarra dastatu gabe dagoelako. Horrenbestez, haragi guria du, samurra, zapore finekoa.
Txekorrak 10 eta 18 hilabete ditu eta esne txahalak baino haragi garatuago eta zaporetsuagoa ematen du.
Bigantxa, bigara edo idiskoa (emeak eta arra) 14 edo 18 hilabetetik hasita 3 edo, areago, 5 urtera arteko behia da. Haragi gorriago eta zaporetsuagoa ematen du, ganadu gaztearena bezain guria ez bada ere.
Behiak (idia, behia, zezena) 3 edo 5 urtetik gorako behi heldua da, arra zein emea. Haragi gorri-gorri eta gogorrekoa izaki, zaporez hobea da eta nutrizio-balio handiagokoa. Okelaren kolorea, adin eta sexuaren arabera aldatzen delarik, teilaren tonutik ilun-ilunera joan daiteke.
Ezaugarri dietetikoak
Behikia, osaeraz behintzat, nutrizio-alorreko balio handiko elikagaia da. Nolanahi ere, ganaduaren adinaren eta kontsumitzen den atal edo pusketaren arabera, nutrizio-ekarpenetan sekulako aldeak daude, batetik bestera. Pisu bereko pusketak izaki, txekor haragi freskoak behi zaharrarenak baino gantz gutxiago eta, hortaz, kaloria urriago ditu. Zaharrarena bezain zaporetsu edo nutritiboa ez bada ere (ur gehiago baitauka), digerigarriagoa da. Behiki zaharrean gihar-tarteko gantza ugariago izaten da: horrexek errazten dio okelari berez zukutsu agertze hori, atal batetik bestera aldeak badiren arren. Txuletak, esate baterako, solomoak edo azpizunak baino gantz gehiago dauka.
Elikabide anitz eta orekatuan behikia sartzea oso interesgarria da, balio biologiko handiko proteinez (20 gramo proteina produktuaren 100 gramoko), mineralez (burdina xurgatze errazekoa, iodoa, zinka, selenioa, etab.) eta B multzoko bitamina (batez ere, B2 eta B12) hornitzen baikaitu. Eguneroko dietan proteinak hartzeari esker, organismoa osatzen duten ehunak osatzeko ezinbestekoak den lehengaia hartu ez ezik, defentsa-sistema eragiten laguntzen gaitu. Haragiaren bitamina edukia aldatu egiten da animaliaren adinaren arabera: txekor okelak, adibidez, idikiak baino B bitamina ugariago (B2, batik bat) dauka. Animaliazko elikagaiek soilik daukaten B12 bitamina hemoglobina (oxigenoa organismoko zelula guztietara garraiatzen duen proteina) sortzeko oso inportantea da. Hemoglobinaren eskasiak anemia-mota baten eragile izateaz gainera, alterazio mentalen iturri da.
Adin guztietan osasuntsu
Txekor haragiak dituen nutrizio alorreko ezaugarriei esker, pertsona guztientzat aholkagarri da. Gehiegizko pisua, kolesterola nahiz triglizeridoak altuegi dituzten pertsonek neurriz kontsumitu, pusketarik gihartsuenak aukeratu eta gantz gutxirekin kuzinatu beharko dituzte (parrillan plantxan edo labean erreak). Urdaila oso sendo ez daukanari, berriz, behikia digestio gaitzekoa gerta dakioke, muskulu-zuntz asko baitauka. Horrelako kasuetan, xehe-xehe ebakita har dezakete digestio ona egiten ez dutenek, hala nola hanburgesa, albondiga edo saltxitxa bihurturik.
Behiki freskoak iraunaldi laburra du eta, hozkailuan mantentzen bada ere, 72 ordu bete aurretik kuzinatu behar da. Barrunbeak (gibela, giltzurrunak, burmuinak, etab) lehenago galtzen dira. Azken emaitzaren kalitatean sekulako garrantzia dute eguraldiak, tenperaturak eta sukaldean prestatzeko erak.
- Kalitate on-oneko okela guriago gertatzen da tenperatura bizia aplikatu eta sutan denbora gutxi edukitzen badugu. Kalitate ertain eta apalekoak, berriz, tenperatura apaletan denbora gehiago eskertu egiten du.
- Behikia kuzinaturik kontsumitzen da: sutondoan den bitartean okelaren kalitatea eraldatuz doa eta, ur-galeraren ondorioz, pusketa urritu egiten da.
- Sutondoko tratamendu hori zenbat eta luzeago egin, orduan eta handiagoak izango dira nutrizio-alorreko galerak.
- B multzoko bitaminak ere, uretan disolbagarriak direnez, urritu egiten dira prestatzean. Mineral batzuk (fosforoa, potasioa eta sodioa, adibidez) haragi-zukuetara igarotzen dira; burdinak, aldiz, ez du eraginik nozitzen.
- Mantenugaien galera handienak behikia plantxan, parrillan edo txingarretan erretzean gertatzen dira: izan ere, gantzak, urturik, okelatik bereizi eta mantenugai batzuk disolbaturik dituen ura erauzten dio.
- Haragia frijitzean ere, horrelako zerbait gertatzen da: okelaren gantz eta uraren parte bat oliotara ohi doaz.
- Haragia arrautzaztatua baldin badago, arrautza-irin horrek mantenugaien galera arintzen du, haragiari zuku gutxiago ateratzen zaionez, bere zukuan egosten baita.
- Haragi egosian mantenugaiak salda edo saltsatara igarotzen direnez, likido hori kontsumitzen bada galerak hutsaren hurrena dira.
- Txekor haragiaz ari garela, kuzinatze-mota egokia aldatu egiten da pusketa batetik bestera. Adibidez, solomoa, azpizuna, tapa muskulu-ehunez ia bakarrik osatuak daude eta, hortaz, parrillan edo plantxan erretzeko ezin hobeak dira. Ehun konektibo ugariko okela (magala, zankarra, etc.) berriz, uretan mantso eta luze egosi behar da, kolagenoa jelatina bihur dadin.