Hozkailua ere globalizatu digute

Hozkailua ere globalizatu digute

Perun landatutako zainzuriak, Namibiako uretatik datorren arrain izoztua eta Thailandiatik ekarritako fruta freskoa. Non, eta gure hozkailuan egiten dute topo horiek gaur egun! Globalizazioaren ontziak ekarrita. Jakina, ez ditugu erosten hozkailuan edukitzeko, jateko baizik, eta, ondorioz, argi dago joera horrek eragina izan duela gure elikadura ereduan. Azkenaldian egin diren ikerketek ere horixe baieztatu dute: Mediterraneoko dietaren eredu osasungarritik urruntzen ari dira gure elikadura ohiturak.

Munduko elikagaiak, zapore unibertsalak

Elikagaien globalizazioaz hitz egiten da orain, eta bi alderdi biltzen ditu kontzeptu berri horrek: integrazioa eta aniztasuna. Baina ongi bereizi behar da zer den zer, beste herrialde batzuetatik datozen zenbait produktu guretzat berriak direlako egiaz (panga arraina, fruta tropikalak, saltsa bitxiak…), baina beste batzuek gutxi dute berritik, nahiz eta orain, lehen ez bezala, beste herrialde batzuetatik etorri. Hori gertatzen da, adibidez, legatzarekin: Bizkaiko golkoan bazen lehen ere, baina orain Mediterraneotik eta hego Atlantikoko itsaso urrunetatik ere heltzen zaigu.

Elikagai freskoekin hainbat zalantza sortzen zaizkigu, denbora asko igarotzen baita uzta bildu eta gurera iritsi bitartean, eta ez dakigu ongi umotu diren, behar adina elikagai izango duten, zapore ona edukiko duten… Hori geratzen da, adibidez, fruta eta barazkiekin. Elikadura arloko teknologia eginahalak egiten ari da produktu horien jatorrizko ezaugarriei eusteko (zaporeari, elikagaiei, itxurari, garbitasunari), eta hori lortu nahian, elikagaiak kontserbatzeko ontzi eta sistema berriak asmatzen ari da. Ontzi edo poltsatan doazen elikagaiei oxigenoa nola kendu asmatu dute, hezetasuna nola kendu, eta berdin karbono dioxidoa, etilenoa (barazkiei umotzen laguntzen dien gasa), zapore eta usain desegokiak… Baina kentzea ez da nahikoa. Jaki horiek luze iraungo badute, eta egoera onean, mikrobioen eta herdoilaren aurkako gaiak erantsi behar zaizkie. Hori nola egin ere asmatu dute ontzi berriei esker.

Eta, horrexegatik, elikagai berriak dastatzeko aukera daukagu orain, jaki orain arte ezezagunak probatzeko modua. Ongi jaten jarrai dezakegu, dieta orekatua egiten, baina bestelako jakiekin. Hortxe dauzkagu, adibidez, Asiatik eta Hego Ameriketatik datozen fruta tropikalak, dendetan esku-eskura: mangoa, papaia, marakuia (pasioaren fruta) edo litchi-a. Ez da izango han bertan zuku bat hartzea bezala, baina, tira, kalterik ere ez digu egingo… Gainera, oso egoki datoz dieta orekatua egin ahal izateko, eta, gauza guztien gainetik, gure gorputza herdoilaren aurkako osagaiekin hornitzeko, horretan baitira aberatsak (C bitamina asko dute, besteak beste).

Jukak ere aukera ugari ematen ditu. Patataren antz handia du tuberkulu horrek, eta pure eginda jan daiteke edo frijituta. Jukaren irina, berriz, egokia izan daiteke kroketak, saltsak, galletak eta ogitxoak egiteko. Glutenik ez du, eta zeliakoentzat ere bikaina izan daiteke.

Beste alderik ere badu auzi honek

Ugaritasuna ona izan daiteke, baina txarra ere bai, eta hori ere globalizazioak ekarria da. Elikagaien arloan ere, bada zerekin kezkatua: energia erruz gastatzen da, elikagai gehiegi uzten da hondatzera eta elikadura ohitura osasungarriak bazterrean geratzen ari dira.

Jakiak eta elikagaiak begietatik sartzen dira maiz, eta orain sekula baino gehiago dauzkagu begien aurrean. Begietatik ahora joaten dira, eta, azkenerako, ohitu egiten gara jaki eta zapore berrietara, nahiz eta horietako batzuk ez izan batere osasungarriak, adibidez, kaloria gehiegi -neurriz kanpo- dauzkatelako. Ondorioak ere begi bistakoak dira, horiek ere globalizatu egin baitira: elikadura egoera txarra, osasun arazoak eta, gizentasuna, nola ez, globalizazioa bera baino gehiago globalizatu den gaitz kronikoa.

Kalorien kontua gutxi ez balitz bezala, hor daude patogenoak ere, osagai alergenoak, ingurumen-kutsatzaileak edo produktuen hondakinak, guztiak ere elikadura sistemaren globalizazioak ekarri dizkigun arriskuak. Kutsatuta dagoen elikagai batek gaixotasunak sor ditzake, herrialde askotan eta aldi berean. Hortxe ditugu azken urte hauetako adibideak, behi eroen gaitza eta ahoeria. Agintariak erne daude, ohartu baitira kontsumitzaileek kezka handia dutela elikadurarekin, seguruak ote diren jakin nahi dutelako, eta elikadura ohiturak aldatzeko joera ere hedatu daitekeelako. Hobera aldatuz gero, ez legoke arazorik, baina osasungarriak ez diren ohiturak hartuz gero, arriskuak handitu egingo lirateke, elikagai batzuk eskas jango genituzkeelako eta beste batzuk sobera.

Elikaduraren eta Osasun Publikoaren I. Mundu Biltzarrean ere (Bartzelona, 2006) ohartarazi zuten elikagaien globalizazioak arazoak sortzen dituela, eta alde askori eragiten diotela arazo horiek: ekoizpena, prozesatzea, ontziratzea, banatzea eta kontsumoa. Horien ondorioz, jendea gaizki elikatzeko arriskua sortuko da, eta bestelako elikadura gaitzak agertzeko arriskua ere gero eta handiagoa izango da, beste kulturetako elikagaiek alergiak eta intolerantzia arazoak sor baititzakete. Produktuek bidean egiten duten denbora luzeak ez die mesederik egiten, eta itxura onean irauteko eransten dizkieten kontserbagarriek ere ez.

Beste herrialdeetan ohikoak diren jakien antza eman nahian egiten dituzten produktu berriak ere ez dira beti osasungarriak: Mexikoko opil edo burritoen betegarriak, udaberriko biribilkienak, saltsa eta gose-pizgarriak… Horiek erosi aurretik, etiketa irakurtzea komeni da, zein osagai dituzten ikusi eta nola prestatu dituzten jakiteko. Gantzei arreta berezia jarri behar zaie, ea zenbat dituzten eta zein motatakoak, eta ea gantz hidrogenaturik baduten edo ez, kalte handia egiten baitiote zirkulazio aparatuari eta bihotzari. Zenbat sodio duten jakitea ere garrantzitsua da, eta antzeko beste produktu batzuekin alderatzea, batzuen eta besteen arteko aldea zein den ikusteko (elikagaiaren 100 gramo bakoitzeko 500 mg sodio baino gehiago baditu, gehiegizkotzat jotzen da). Etiketak esango digu, halaber, azukrerik erantsi dioten edo ez, hori jakitea ere komeni baita. Produktu horietako askok, izan ere, kaloria asko dituzte, eta gantz, azukre eta gatz gehiegi; maiz janez gero, desorekatu eta hondatu egiten dute gure osasuna. Baina ez da jaki horien kontua soilik; egunero jaten ditugun hainbat gauzak ere berdin egiten dute: opilek, gozoek, aurrez prestatutako jakiek, gose-pizgarriek…