«Unamunok orain ez zukeen esango "besteek asma dezaten" edo horrelakorik»

Tira, gauza horiek zeharo bestelako testuinguruak esan ziren, Espainia oso desberdina zen. Unamunok egun “geu ere asmatzen ari gara” esango zukeen, seguruenik.

Gaur egun inola ere ez du islatzen. Asmatzeaz gainera, berritzeko premia ere larria dela badakigu, jabetuta gaude: berrikuntza ez da teknika hutsa, hor bada merkatuaren, enpresaren eta besteren berrikuntzarik. Egun, Espainiako enpresa ederki jabetuta dago berritzeko eta mugitzeko beharraz. Geldirik bazaude, epe ertainera desagertu egingo zara.

Asmatzaile indibidualez aritzea ez da bat ere erraza orain, ondo antolaturiko enpresa-ahaleginaz jardun behar dugu egun. Garai hartan (Bell-enean, adibidez) gizakiaren ahaleginak goresten ziren arren, orain ezin dezakegu jakin nork asmatu duen telefono mugikorra; XVII. Mendean asmatu balitz, urliak edo sendiak asmatu zuela esango genuke baina gaur ezin da horrelakorik esan, aurrera egiteko ahalegin horretan ikertzaile, zientzialari, enpresa askok hartu dutelako esku.

Baliteke, noski; horrela izan da, baina orain dena aldatzen ari da.

Baita gula ere (barre). Espainian badira beste asmakuntza asko ere; esate baterako, energia eolikoarekin loturiko patenteei dagokienez. Orain, energia eolikoko generadore bat aztertuz gero, tartean 30 patente daudela egiaztatuko dugu.

Egia da hori, bai. Ene ustez, orokorki, ez da ona asmakuntzen eta bizitzaren parte handi bat laborategian entzerraturik ematen duten zientifikoen balorazio soziala. Hobe legoke hiritarrek asmatzailea gizartean txertaturiko pertsona normaltzat hartzea, bere bizi kalitatean eragina izango duten alderdi jakinak hobetzeko ahaleginetan diharduten gizakitzat, alegia.

Esperientzia hori erreferentzia har bageneza, dudarik gabe: pertsona aparta izan zen Einstein. Patente-aztertzaile denontzat harrotzeko motiboa da Einstein ere gu bezalako bat izan zela jakitea; dena den, aitor dezadan, aztertzaile normala izateko jeinua izatea ez da ezinbestekoa.

Zientzia alorreko goi-tituludun izatea. Hemen biologoak, kimikoak, albaitariak, ingeniariak… ditugu. Ingelesez eta beste hizkuntzaren batean (alemanez, esate baterako) ondo-ondo moldatzeak ere garrantzi handia du, horiexek baitira Europan gehien erabiltzen diren hizkuntzak.

Estatuak zerbait asmatu duenari epe batez (egun, 20 urtez) asmakuntza hori berak bakarrik ustiatu ahal izan dezan ematen dion eskubidea da; dena den, beste batzuek ere ustiatu egin lezakete, Estatuak baimenduz gero. Epe horretan, asmakuntza horrekin loturiko zerbait merkaturatzen bada, prezio altuan ezartzea ahalbidetzen da neurri horrekin; horrela jaso ahal izango du asmatzaileak asmakuntzan egin duen inbertsioa.

Errege-pribilegioak baziren aspaldi-aspaldi, XVII-XVIII mendeetan, adibidez. Horra anekdota bitxia: 1848, Japoniako enperadoreak bertan zeuden Estatu Batuetako untziterian berebiziko garaitasun teknologikoa zegoela hauteman zuenez, mundu zabalean garaitasun teknologiko haren arrazoien zergatia aurkitzeko estatubatuarrei eskatzea deliberatu zuen. Izan ere, Estatu batuetan berrikuntza zigortu ordez, asmatzailea saritu egiten zen, asmatutakoaren gaineko monopolioa aitortuz: horrixe zeritzon patente.

Halaxe da: merkataritzarekin, industriaren garapenarekin, industri produkzio masiboarekin…

Diru asko. Herrialde gutxi batzuk bakarrik hartuz gero, ez du prezio biziegia baina patente bat mundu osorako babestea, Europan, 40.000 euro kosta daiteke, batez beste.

Baina ez berehala. Joera da berritzaileei epe jakin bat ematea, horrelako inbertsio handiak egitea merezi ote duen benetan hausnar dezaten; bidezkoa denez, patentearen babesa zenbat eta zabalagoa egin inbertsioa are eta handiagoa baita.

Bai, baina horretarako hainbat baldintza bete behar dituzte: praktikan arazo teknikoa konponduko duen ideia izatea, berria izatea, asmatze-egintzarik inplikatzea eta aplikazio industriala izatea.

Patente bulegoak. Nazioarteko eskariak tramitatzeko baimena hamabi bulego bakarrik daude munduan, espainiarra tartean. Enbor horren adarretako bat patente-aztertzaileak dira, oso pertsona espezializatuak, oro har. Oraintxe bertan 150 aztertzaile espezializatu ditugu, bakoitza bere alor teknikoan: horiek aztertzen dute, besteak beste, eskakizuna aintzat hartua izateko baldintza guztiak betetzen dituen.

Egun, xedatuak dauden arauekin, ez dago liskarrik. Bi sistema dira, oro har: Europan eta munduko herrialde gehienetan nagusi den sistema first to file izenekoa da, hots, eskatzen duen aurrenari zor zaio patente-eskubidea. Norbaitek eskaera egiten duenean eguna ez ezik, ordua eta minutua ere erregistratzen direnez, ez da arazorik. Beste sistema bat Estatu Batuetan erabiltzen da: first to invent, hau da, asmatu duen aurrenekoa da eskubideduna. Erregistroa bigarren mailako kontua da. Honakoa konplexuagoa da, liskarra sortzeko aukerak ugariagoak direlako bertan.

Mundu zabaleko bulegoak elkarrekin lotuak daudelako: horri esker jakiten da nor izan den lehena.

Herrialde horretako zientzia eta teknologi sistemaren adierazle da beti ere: bertako tamaina, edo industria, edo ekonomiarekiko, zenbat eta patente ugariago izan, orduan eta zientzia eta teknologiaren garapen maila hobearen seinale da.

Hori ez da nahitaezkoa. Herrialde bateko ekonomia teknologia berrietan oinarritua badago, patenterik ez badu ezinezkoa du bere burua garatzea. Baliteke, ordea, herrialde batek patenteen menpeko ez diren sektoreetan ekonomiaren funts edo eragilea izatea, hala nola banka zerbitzuak, turismoa, etc.

Jakina, Espainia mundu osoan lider dabil ekonomian berebiziko garrantzia duten sektore askotan (aberastasuna sortarazten duten heinean) baina sektore horiek ez dira intentsiboak ikerkuntza eta garapenean eta, horrenbestez, ez dute patente asko sortarazteko aukerarik ematen.

Hor egotea ez da kalterako, Espainiako ekonomian egundoko eragina izaten baitu baina ezin dugu bazterrean laga punta-puntako sektoreetako ikerkuntza eta garapeneko inbertsioa: apustu hori galduz gero, nekez kokatuko gara etorkizunean errenta per capita handieneko herrialdeen artean.

Horixe, berrikuntzarik gabe lehian aritzea ia ezinezkoa da. Ene ustez, lortzen ari garen hobekuntza hori patenteetan agertzen dela.

Azken bost urteotan Espainiako jatorridun europar patenteen kopurua %88tan ugaldu da eta nazioartekoena %90etatik gora. Batez bestekoaren gainetik daude zifra horiek. Hobetzen ari gara eta, batez ere, aldatzen ari da orain arte izan dugun arazo larria, hots, Espainian bertako patenteak erregistratzeko eskariak egiten baziren ere, hemendik kanpora ez ziren irteten; baina Espainian ez ezik, munduan ere lehiatzeak garrantzi handia du.

Bai bata eta bai bestea. Biziki hobetu da panorama, nahiz azken bost urteotan jazotakoaz ari naizen. Egin ditugun ikerlanen arabera, lehen gaizki geunden, hau da, ez ginen berez zegokigun tokian. Orain, berriz, 16. lekuan gaude, mundu osoko eskari kontuetan; beraz, Europako sailkapenean 5.etik 8.era arteko postuan beharko genuke, sektore modernoak ondo garatuak bagenitu. Baina 11. postuan gara. Oso-oso txarto ere ez gabiltza, gure zifrak ugalduz doazelako eta dagoeneko ez gaude 60. edo 100. postuan. Munduko lehen hogeien aurretik gabiltza beti.

Jatorri espainiarreko eskarien %12 inguru unibertsitate publikoen egiten dute. Eskakizunen portzentajea ez da handiagoa Europako hainbat estatutan, Ingalaterran, adibidez. Batetik besterako aldea patenteak kudeatzeko moduan datza, nola egiten duten patenteak etekin ekonomikoak eman ditzan, nola transferitzen dizkieten enpresei.

Halaxe uste dut nik.

Espainian, daukagun kontzesio-sistema horrekin, eskarien %70 inguru baimentzen dira, guk kontzesio-prozedura bikoitza betetzen dugulako: patentea sakoneko azterketa eginik edo azterketarik egin gabe eman dakion aukera dezake eskatzaileak. Gehientsuenek azterketarik gabekoa hautatzen du eta, horrelako patenteak, baldintza formalen bat betetzen badute, beti onartzen dira.

Ezertarako ez. Merkatuan jarri ezean, patente hori hiru edo lau urteren buruan eskubidez baliogabea izan daiteke patente hori.

Sektore kimiko-farmazeutikoan betetzen dute patenteek eraginkortasun handienarekin beren eginkizuna; sektore horretan badira diru iturri oparoak izaniko patenteak, sektoreko gastu itzelak amortizatzeko balio izan dutenak, hala nola prozac eta beste askotxo; horiek, jabe diren enpresei berebiziko dirutza ematen diete.

Errespetu handia agertzen dut nik asmakuntzen aurrean. Barrea baino areago, jakin-mina. Esate baterako, bazegoen lurrartzeko pistak bi arrapala eta zona lau batekin diseinatzeko proposamen bat: horri esker, hegazkinak aldapaz gora lurrartuko zuenez, distantzia gutxiago beharko zuen. Aireratzean, berriz, arrapala horretatik lasterka irten zitekeen hegazkina, espazioa eta dirua aurreztuz.