Zinema du maitea. Iruñeko zinemetako besaulki gogorretan eserita makina bat pelikula ikusteak hunkiturik, istorioak berak kontatu nahi zituela deliberatu zuen azkenean. Irakaskuntza bertan behera utzita, bere buruaren bila hasi zen aitzina, John Ford miretsiaren filmean John Waynek protagonizatu zuen pertsonaiak egin bezala. Sean Thornton, Irlanda baserritar hartako Gizon lasaia zen modu berean, Montxo Armendariz sasoiko zinema espainiarrekoan beste hainbeste izan zitekeen ederki asko.
Zure zinema inongo jenero zehatzetan bete-betean sartzen ez den arren, filmetan jorratzen dituzun gaiek hari bera erakusten dute: bizitzaren egunerokotasuna, Unamunok esango zukeen “azpi-historia” hori, alegia. Historia txikiak intereseko ditu jendeak oraino?
Jendeari beti interesatu izan zaizkio horrelakoak, bertan bere burua ikusten eta identifikatzen duelako. Produkzio eskergan ikusleak protagonisten arriskua, abentura edo arazoak izan ditzake gozagarri, baina eguneroko historia xumean bere bizipen eta itxaropenak islaturik ikusten ditu eta, alderdi horretatik, horrelako narrazioek beti izango dute sektore bat. Pelikula horiek, hain zuzen ere, zinemara hunkitu eta hurreratu ez ezik, animatu ere egin naute ene inguruko pertsonaien historia soilak kontatzera.
Iruindarra zara eta, zinema bitartez, istorioak kontatzen dituzu. Espero zenuen Hollywooderaino iristea, Secretos del Corazón filmarekin gertatu zen bezala?
Film bat errodatzen dudanean ez dut egiten Ameriketan ikus dadin, noski. Liluratzen edo hunkitzen nauena saiatzen naiz egiten, ikuslea ere istorio horretako konplize bihur dadin. Hori lortzen denean berdin dio historia non gertatzen den, denok ere gauza berberek hunkitzen gaituztelako: maitasunak, anbizioak, etab, zeinahi gizakik horixe sentitzen du eta.
Aurrekontu txikiarekin pelikula arrakastatsurik egin al daiteke orain?
Bideo digitalari esker, oso diru gutxirekin egin daitezke pelikulak. Adiera horretan, paradoxikoa da orain bertan pantaila berean zinemako historiako film garestienak eta merkeenak batera ikusi ahal izatea. Dena den, zinemara ikusle gehien eramaten dituzten superprodukzioen marketing eta sustapeneko aurrekontu eskerga horiekin lehian aritzea zail-zaila da. Nolanahi ere, nahiz lau sosekin eginak izan, beti izango dira jendetzaren gustuko pelikulak (Full Monty edo Nacional 7, adibidez): horrelakoek, zinema ona egiteko diruaz kanpo besterik ere premiazkoa dela egiaztatzen dute.
Estatu espainiarrean ia ezinezkoa da pelikulak jatorrizko bertsioan ikustea¿
Pelikularen edukia funtsez aldarazten du bikoizketak, oinarri-oinarrizko elementuetako bat aldatu egiten baitu: pertsonaien ahotsa, tinbrea, perpausen eta elkarrizketen kadentzia. Pertsonaiaren interpretazioa balioztatzen da zer esaten duenari ez ezik, nola esaten duenari ere arreta jarririk. Interpretazio-bereizgarri hori estali egiten du bikoizketak. Estatu espainiarrean, Francoren garaietako pelikulen eduki ideologikoak kontrolatu eta zentsuratzeko bide gisa, indarrean sartu eta finkatu zenez geroztik, premia bilakatu da bikoizketa, filmak jende-oldearengana helarazi nahi badu. Eta, jakina denez, merkatu-irizpideak beste zeinahiren gainetik lehenesten dira. Ikuslea ohituta dago pelikula bikoiztuak ikusten eta aztura hori aldatzea oso zaila da. Portugal eta beste hainbat herrialdetan kontrakoa gertatzen da, hain zuzen: film azpititulatuak ikusi ohi ditu jendeak, bai zineman baita telebistan ere.
Amerikar produkzio eskergak zazpigarren artearen ekoizpenak dira ala zinematik kanpoko industriaren produktu soila?
Ez da dirua pelikula baten kalitate zinematografikoa baldintzatzen duena. Doctor Zivago, Salvar al soldado Ryan eta beste superprodukzio batzuk pelikula zoragarriak dira eta kostu txikiko film zenbaitek ez dituzte gutxienekoak gainditzen. Aurrekontu ertain edo apaleko pelikula ugari ere helburu komertzial hutsekin egiten dira, eta horrela aitortu behar da. Hortaz, ene iritziz, balio zinematografikoaren arabera balioetsi behar da filma, ez aurrekontuari begira.
“Dagoeneko ez dira lehen bezalako pelikulak egiten”; hori ere topikoa dugu ala espezializatutako kritikoek behin eta birritan errepikatzen duten esakune horrek badu egiatik ere zerbait?
Topikoa da. Literatura, musika eta beste hainbat bezalatsu, pelikula ere garai bateko emaitza da eta, hortaz, garai horretan pelikula egin duenaren pentsaera eta bizimoduaren adierazle. Bizitzako zeinahi alorretan gerta dakigukeen okerrena mugiezinik gelditzea da. Zinemak ere, bizirik irauteko, pertsonok bezala aurrera egin behar du, itxura aldatuz noski. Bai zineman, bai maila pertsonalean, joandako garai hobeak malenkoniaz gogoratzea errealitatetik aldentzeko bide bat da, bizitzea egokitu zaigun orainaldiari saihets eginez. Bestelako kontua da halako garai, mugimendu edo zineastak balioztatzea, horien lanak zinemaren historian erreferente gisa joaz.
Pelikula zenbait interneterako eratzen dira, beste hainbat telebistan emateko eta telebistako serie batzuk pelikula txikien antzekoak dira. Media berriak egoki dira arte zinematografikoarentzat edo beste jenero bateko ekoizpenak dira?
Teknologiak eta ikus-entzunezkoen banakuntza-sistema berriak etengabe aldatzen ari direnez, horien erabilera eta finkatzea faktore askotxoren araberakoa izango da. Edonork esaten dizu internet eta hari bidezko telebista izango direla komunikazioen euskarria, baina nolakoak izango diren inortxok ere ez du iragarri nahi. Istorio bat kontatzeko zein euskailu baliatzen den bost axola dit: edozein da aproposa baldin eta istorioak merezi badu.
Estatu Batuetako industriaren aurrean babesteko, Europako zinema diruz laguntzeko edo pantaila-kuotak xedatzeko beharraren aldekoak ez dira gutxi. Zein da zure iritzia?
Geure zinematografia eduki nahi badugu, zinema amerikarraren aurka geurea finkatu eta laguntzeko baliabideak bilatu beharko ditugu. Merkatu-askatasuna eta ikuslearen aukeratzeko askatasuna entelekia hutsak dira, espainiar pelikula baten guztirako aurrekontuaren halako hiru kostatzen den sustapen kanpainaz ekarritako film amerikarra erakusten ari den bitartean. Indartsuenaren legea da hori eta, bidezko baliabideak jarri ezean, gure zinematografia desagertu egingo da.
Tradiziozko areto handiak oraingo multizinemek ordezkatu izanak zer iradokitzen dizu?
Jauzi hori garaiotako egokitzapenaren araberakoa da, zinema ikusteko bestelako plegu baten araberakoa eta, ene iritziz, bete-betean asmatu da, zinema-areto handiek ez baitiote erantzun egokia ematen egungo eskakizun zinematografikoari.
Zure pelikula bat sortzeko prozesuan nolako urratsak ematen dituzu?
Ez da erraza eta, gainera, pelikula bakoitzaren arabera gehiena aldatzen da. Zuzendariak profesional-talde bat dauka bere esanetara: langile horiek beren proposamenak aurkezten dizkiote, tokiak, jantziak, argazkia, apainketa, musika eta beste hainbat alorretan. Pelikula, beraz, teknikoek eta aktoreek osaturiko lantaldearen emaitza izango da eta, azken emaitzaren arduraduna den aldetik, zuzendariaren eginkizuna denen lana pelikularen premien arabera bideratzea da.