Behi-haragia: muuuundiala!
Burdinazko osasuna, bistan da, ez du burdinak soilik ematen, baina mineral hori funtsezkoa da immunologia-sistemak eta nerbio-sistemak behar bezala funtziona dezaten. Burdinak, beraz, nahitaez eduki behar du leku bat dieta orekatu batean. Badira burdina ugari ematen duten elikagaiak, baina gure organismoak ez ditu berdin barneratzen burdina mota guztiak. Jendeak uste du dilistak direla burdina-iturri oparoenak, eta hala da neurri batean, baina burdinarik onena eta gorputzak ongien xurgatzen duena -hemo burdina edo burdina heminikoa esaten zaiona- haragiarena da. Eta gorria bada, behiarena bezala, hainbat hobe, 3 eta 4 mg artean ematen baititu 100 gramo bakoitzeko, zuriak baino gehiago (1 eta 1,5 mg artean).
Lehenaz gainera, beraz, bada beste arrazoi bat gehiago haragiari leku bat egiteko gure dieten, neurri eta kopuru egokietan betiere (120 gramoko errazioa, astean hiru edo lau aldiz). Hori bai, dieta orekatuaren irizpideak hartu behar dira beti aintzat: gantz gutxien dutenak lehenetsi, agerian duten gantza kendu eta prestaera bat baino gehiago erabili. Haragiak, izan ere, gure organismoak ongi funtzionatzeko funtsezkoak diren hainbat mantenugai ematen ditu: proteinak, gantzak eta zenbait bitamina eta mineral. Gorria izan daiteke, zuria, ehizakia, etxaldekoa, exotikoa… Bakoitzak ditu bere berezitasunak eta alde onak. Ikus dezagun zein diren behi haragiarenak.
Dieta orekatu baten zati
Organismoa osasuntsu edukitzeko mantenugaiak ematen dizkigu behi haragiak. Aminoazido esentzial ugari izaten ditu, balio biologiko handiko proteinak, B multzoko bitaminak (batez ere, B2 eta B12) eta zenbait mineral: hemo burdina (errazago xurgatzen da), selenioa, magnesioa, fosforoa eta zinka. Behi haragiaren mantenugaiek lagundu egiten dute gorputzeko ehunak hazi eta birsor daitezen eta suspertu egiten dute immunitate-sistema.
Zenbait makromantenugairen kopurua animaliaren adinak baldintzatzen du: zenbat eta adintsuagoa, adibidez, orduan eta gantz gehiago. Komeni da jakitea, beraz, zer-nolako behi-haragiak dauden eta zer alde dagoen batzuen eta besteen artean. Txahala edo aratxea, adibidez, urtebete egin ez duen animalia izaten da, amaren esnearekin soilik elikatu dena. Kolore zuri-arrosa izaten du haragiak, bazkarik jan ez duelako hein batean, eta samurragoa eta zapore leunagokoa izaten da. Urteko txahala 10 eta 18 hilabete arteko animaliari esaten zaio (arra edo emea izan daiteke). Haragia eginagoa izaten du, eta, beraz, txahalarena baino zapore gehiagokoa da. Zekorraren edo idiskoaren haragia, berriz, 14 hilabete eta 5 urte arteko adina duten animaliena izaten da. Haragi gorriagoa eta zaporetsuagoa izaten dute, baina ez txahalarena edo urtekoarena bezain samurra. Zaharraren haragia ere bada (idia, behia eta zezena). Arrak edo emeak izan daitezke, 3-5 urte bitartekoak, eta askotariko ezaugarriak dituztenak. Animalia horien haragia oso gorria da, eta besteek baino zapore eta balio elikagarri gehiago izaten du. Kolorea, dena den, aldatu egiten da animaliaren adinaren eta sexuaren arabera, hasi adreilu koloreko gorritik eta gorri ilunera.
Prestaerak axola du
Behi haragiak ezaugarri on asko ditu, eta merezi du dietan toki bat egitea. Baina prestaera ere zaindu beharra dago, zuzen-zuzenean eragiten baitie haragiaren elikadura-ezaugarriei. Plantxan, parrillan edo txingarretan egiten denean, adibidez, elikadura-balio ugari galtzen du (bestela baino gehiago); gantza urtu egiten da eta haragitik bereizi, eta berekin eramaten du uraren zati bat, non disolbatuta egoten diren zenbait mantenugai. Eta sutan zenbat edo denbora gehiago eduki, hainbat eta handiagoa izango da galera. Haragia frijitzen denean ere antzera gertatzen da: haragiaren gantza eta ura oliotan geratzen dira. Xerra ogi-birrinetan pasatua badago, txikiagoa izaten da galera, ogi-birrinak eragotzi egiten baitu gantzak eta substantzia disolbagarriak urtu eta galtzea. Egosita, berriz, saltsan geratzen dira haragiaren printzipio elikagarriak; nolabait esateko, haragitik saldara edo saltsara isurtzen dira gantza eta uretan disolbatuta dauden gaiak, eta hori ere jan egiten denez, galera askoz ere txikiagoa da.
Haragia uretan egosita prestatuko bada edo ur ugari duen saltsaren batekin jarriko bada, berdin du gatza aurretik ematea edo egiten ari den bitartean. Sutan dagoela, eta guztiz egin artean, gatza haragi zatietara irits daiteke eta bizitasuna eman. Aldiz, behin eginda badago eta eginxea, gatza ez da behar bezala iristen eta banatzen zatietara. Parrillan edo plantxan egindako haragiari, berriz, izerditzen hasten denean eman behar zaio gatza, hau da, ia egina dagoenean. Gatza disolbatu egiten da izerditik sortzen zaion likidoan, modu uniformean banatzen da zati guztian eta zaporea ere zati osora hedatzen da.
Haragi mota bakoitzak, prestatzeko modu bat
Era asko daude behi haragia prestatzeko: labean, betegarri gisa, frijituta, gisatuan, parrillan… Prestaera ugari horiei esker, era askotan moztuta dauden zatiei probetxu ateratzeko aukera dago, baita elikagaiaren ezaugarri askotarikoei ere:
- Xehatua. 2. mailako haragiaren zatiak edo maila onenekoaren zati txikiagoak erabiltzen dira, xerrak egiteko balio ez dutenak. Honako alde hauek erabiltzen dira gehien: hegala, sorbalda-atzea, hegal-hasiera…
- Errea. Neurri ertaina edo handia duten zatiak aukeratu behar dira, forma erregularrekoak, platera ongi aurkeztua gera dadin. Era horretan prestatzeko, honako alde hauek dira egokienak: solomoa, biribilkia, hegala eta aldaka-bazterra. Tenperatura txiki edo ertainean egin behar da, sutan luzaroan edukita. Dena den, zenbat eta denbora gehiagoan egon sutan, orduan eta balio gehiago galduko du elikadura ikuspegitik. Haragia erretzen denean gertatzen dira galerarik handienak; batez ere, B multzoko bitaminak eta mineralak galtzen ditu, fosforoa, potasioa eta sodio.
- Plantxan egina edo frijitua. Plantxa batean edo zartagin batean egiten da, nahiko azkar egin ere. Emaitza hobea izan dadin, honako alde hauek erabiltzen dira: azpizuna, solomoa, gaina, lepoaldea, aldaka… Ogi-birrinetan eginez gero, xurgatu egiten du frijitzeko erabiltzen den olioaren zati handi bat, eta horrek kaloriak eta substantzia desegokiak eransten dizkio platerari.
- Gisatuan. Haragia horrela prestatzeko, ehun lotzaile edo konjuntiboak ugari dituzten zatiak erabiltzea komeni da, zeinak mantsoago egin behar izaten diren kolagenoa gelatina bihurtu eta haragia gozoagoa eta samurragoa gera dadin. Zatirik onenak hegala, atzealdeko zangarra, nerbioa, sorbaldako koxkorra eta sorbalda-atzea dira. Tenperaturarik egokiena 60 ºC-koa da, eta luzaroan eduki behar da sutan, nahiz eta elikadura-galerak ere handiagoak diren; prestaera honetan, dena den, saltsara joaten dira mantenugaiak, eta, saltsa ere jan egiten denez, galera ez da hainbestekoa.