Piperretik, 'urre' gorria
1493. urtean, Guadalupeko Monasteriora joan zen Kristobal Kolon; hantxe zeuden Errege-Erregina Katolikoak, eta Mundu Berrian harrapatu zituen altxorrak erakutsi nahi zizkien. Baziren harribitxiak eta metal baliotsuak ugari, baita inoiz ikusi gabeko elikagaiak ere, bitxi-bitxiak horiek ere begi haientzat. Eta tartean, hauts berezi bat, urre gorria deitzen zutena. Zer landaretatik zetorren aztertu, eta latineko izena jarri zioten botanikariek: Capsicum Nahum. Orduantxe agertu zen Europan piper gorria; ahoz aho zabaldu zen haren ospea, eta denbora gutxiren buruan, baita piper haziak ere. Apenas geratu zen baratzerik Amerikako barazkiari tokirik egin gabe. Mexikarrek txilea egiteko erabiltzen zuten, eta kreolek, aji delakoa egiteko. Extremaduran, berriz, piperrautsa asmatu zuten antzina-antzinako teknikei jarraituz. Asmakizun paregabea suertatu zen hestebeteak eta haragi zatiak kontserbatzeko, eta handik aurrera, horixe erabiltzen hasi ziren negutik negurako ehiza gorde eta iraunarazteko. Piperrautsak urtebetez eusten die bere ezaugarriei, eta denbora hori igarotzen da, hain zuzen, hazia ernamuintzen denetik piperra hauts bihurtu arte.
Eskuz, eta banan-banan
Fruitu bakoitzaren albeoloak 266 hazi izaten ditu, eta biltegietan gordetzen dituzte neguan, martxoa bitarte. Udaberriarekin, haztegietan landatzen dituzte landareak, eta maiatza bitarte, urez ongi hornituta edukitzen dituzte. Maiatzean, baratzeetara eramaten dituzte, han haz daitezen. Urri hasiera izaten da piperra biltzeko garaia, eta eskuz egin behar izaten da. Makinak ez dira gai fruitua bereizteko landarea arriskuan jarri gabe; izan ere, piperra gogorrago atxikitzen zaio zurtoinari, landare-enborra lurrari baino.
Metro erdirainoko alfonbra gorriak
Piperrak kontu handiz bereizten dituzte gero, eta modu tradizionalean lehortzera utzi. Ura galtzen joatea da kontua, baina beren ezaugarri organoleptikoak (usaia, kolorea) galdu gabe, eta hori lortzeko, lehortegietan uzten dituzte: harrizko eraikinak izaten dira, bost metro garai, eta sabaian, makal habez egindako egitura bat edukitzen dute, zumez elkarri lotuta. Hantxe pilatzen dituzte piperrak, lurrean zabalduta, metro erdiko garaiera eman arte. Azpian, berogailuak pizten dituzte, haritz eta arte egurrez egindako suak.
Kea eta denbora
Hamabost egunez edukiko dituzte piperrak ketan, bost suk etengabe berotzen dituztela. Garai batean, laborariek lehortegietan ematen zituzten gauak, tenperatura zaintzen, lehen bost egunetan ez baitzen komeni 30 graduetatik jaistea, eta hurrengo hamarretan 70 graduetara iritsi behar baitzuen. Egunsentian, lehen bezala orain ere, eskuz iraultzen dituzte piperrak, guztiak berdin lehortu daitezen.
Ketuak eta lehortuak
Hamabost egunak igaro ondoren, suak sortutako errautsak garbitu, eta piper belzkarak beheko solairura eror daitezen uzten dute irekigune batetik. Berehala hasiko dira horiek zapaltzen.
Zapaltzea
Palak erabiliz zapaltzen dira piperrak, eta orduan sortzen da piperrautsa. Hautsa harrotzen zaie piperrei, eta gorriz tindatzen du egoitza bera ere. Hautsa lurreko piper zatien gainean pilatu bezain pronto, zakuak betetzen hasten dira. Horiek ongi-ongi estutu beharra dago gero, hezetasunik ez hartzeko.
Burua kentzea
Piper ketua hartu -ez da errea- eta azala bereiziko dute, horixe bakarra behar baitute piperrautsa egiteko. Burua kenduko diote piperrari, eta haziak mamiari. Ongi lehortu bada, paper geruzei haziak kentzea bezala izaten da. Jarraian, ehotzera eramango dituzte.
Ehotzea
Azala xehagailuetan zatitzen dute, eta piperraren mami ketua soilik bereizten dute (gainerako partikula guztiak baztertu egiten dituzte). Hurrengo lana errota martxan jartzea izaten da. Zenbait orduz piperra eho ondotik, usain eta zapore berezi-berezia duen elikagaia lortzen dute. Bere ezaugarri horiek gal ez ditzan, tenperatura egokia dela zaindu beharra dago.
Gozoa edo mina
Zortzi kilo piperretik, kilo bat piperrauts lortzen dute. Hautsa zenbateraino izango den gozoa eta zenbateraino mina, hori jatorrizko landarearen baitan dago, ez geroko prozesuaren baitan. Piperrauts minaren eta gozoaren hautsa berdin-berdina izaten da kalitatez, fina eta uniformea (piperrauts gezamina biak nahastuta lortzen da). Poltsatan eta latatan saltzen dute, eta hestebete industrietara, berriz, zakuetan heltzen da.