Fronte á proliferación imparable de asesores de imaxe que poboa todo tipo de organizacións, como se define vostede, como un asesor da palabra?

Exclusivamente como asesor da palabra. Son moi crítico cos asesores de imaxe, en xeral, porque din moitas parvadas.

Por exemplo?

Unha delas é a crenza tan estendida de que o medo escénico non só é insuperable, senón que é bo, e isto non é así. Sen ir máis lonxe, hoxe na prensa publícase unha entrevista a un actor que di: “o que non sinta nervios ao saír á escena, que se retire”. Este señor, na miña opinión, non sabe o que di. E eu pregunto: para que me serven os medos escénicos iniciais a min como orador, político, presentador, profesor, cura… Hai que ter en conta que calquera medo distrae a actividade central do profesional, curtocircuíta o discurso.

E como se resolve o medo escénico?

Resólvese traballando moito sobre unha base humanista, elemental e simple. Nestes momentos vostede está falando coa persoa máis nerviosa, máis cohibida e con moitos erros escénicos ás súas costas cometidos ao longo dos anos. Ese fun eu. A porta que eu abro é a de sabermos cada un que somos a persoa máis sacra, máis digna de respecto, que hai neste mundo. O medo escénico é unha gran falta de respecto cara a un mesmo e canto máis me queira eu a min mesmo máis quererei a miña muller, os meus fillos, os meus compañeiros e no momento en que máis me queira a min mesmo, máis ca a nada e máis ca a ninguén, menos dependerei do xuízo alleo, do que dirán, senón do meu propio xuízo.

Polo que di, vostede parece máis un psicólogo ca un asesor da palabra.

Non, realmente non, aínda que tamén estudei psicoloxía. Agora ben, de que o meu labor como profesor de técnicas de comunicación ten unha raíz psicolóxica non teño dúbida. Pasei toda a infancia e a adolescencia observando como falaban os demais e aprendendo todo o que hai que aprender desta materia por pura observación. Así que hai 46 anos comecei a ensinar esta materia con medo e así seguín con medo tremendo durante 30 anos…

Falar é un pracer?

Absolutamente, hai que chegar ao pracer escénico, non abonda con neutralizar o medo escénico. Pero un pracer de vaidoso.

Pero iso é moi fácil dicilo e moi complexo levalo á práctica.

Non é difícil, é laborioso. Cando chegas a este campo da liberdade non recúas. Eu estou seguro de que nunca ninguén me vai volver facer sentir medo escénico.

Perder ese medo escénico, é unha cuestión de semanas, días, anos?

Depende da persoa. Non debería ser cuestión de moitos meses, é cuestión de reflexionar, experimentar…

Pero esa idea que vostede defende de quererse un mesmo non pode levar a xerar un cúmulo de vaidades contrapostas?

Non, é todo o contrario, aínda que recoñezo que esa pode ser a primeira impresión. Eu fun vaidoso, como todos os mozos, pero porque non me quería o suficiente a min mesmo. O vaidoso, o soberbio, o ditador… é alguén que como está insatisfeito consigo mesmo ten que ir mendigando eloxios.

Isto soa a libro de autoaxuda.

Moitos libros de autoaxuda coinciden coa lóxica, co sentido común. É normal. Agora ben, estes libros non axudarán a comunicar con eficacia. A diferenza entre os que axudamos a quitar este medo a falar en público e estes libros é que a nós nos ven. Eu tiven como alumnos desde maxistrados ata avós analfabetos e todos me entenden perfectamente. O que fago é desenterrar da mente o que está enterrado na mente de calquera cidadán. O novo taller da palabra falada non está na aula, senón na vida diaria.

Na escola apréndese a ler e a escribir, pero onde se aprende a falar?

Falar en público debería ser a materia máis importante de primeiro de básica. Primeiro hai que dominar a palabra e deberíannos aprender o manexo da palabra falada. De xeito continuo, na nosa vida imos entregar e recibir palabras. O esforzo, xa que logo, paga a pena. Con todo, non se fai porque, na miña opinión, temos demasiado medo á liberdade de pensamento dos demais. Tiven tres xuntanzas con representantes do Ministerio de Educación, con moitos reitores, pero non fan caso.

Se ninguén lle fixo caso, quizais se deba a que non ten esa capacidade de convicción que lle permite, en teoría, a súa habilidade coa palabra.

É posible, eu non digo que sexa Deus, son moi crítico comigo mesmo e grazas a iso avanzo. Por fortuna, hai moitas persoas e institucións que si me fan caso. Hai universidades que si teñen esa sensibilidade sobre a palabra falada e que ano tras ano me chaman para impartir esa materia.

Poder expresarse de xeito axeitado abre moitas portas e non facelo pecha outras moitas.

Quen domina a palabra avantaxa aos demais, sen dúbida ningunha. Por desgraza, a xente fala moi mal: políticos, profesores e locutores de radio e televisión tamén.

En que se traduce falar mal?

No empobrecemento dun mesmo. Comunicar é transferir e se eu non domino a palabra non vou sacar o máximo partido posible da miña preparación, dos meus estudos e da miña experiencia vital.

Para falar ben hai que escoitar mellor?

Por suposto, un dos temas fundamentais é o diálogo. Aquí non dialoga ninguén. A razón é que non se nos aprendeu a dialogar e que o diálogo ten unhas esixencias moi duras que a xente non está disposta a asumir.

Podería ser máis concreto?

Dialogar é un termo grego formado pola palabras “Dia” que significa “a través de”. Isto significa que ante un asunto calquera, globalización si ou non, crise económica… eu entrégoche un paquete das miñas ideas e ti analízalo, compúlsalas, ves puntos fortes, febles… e entrégasmo a min. E eu fago o mesmo coas túas. E ao final cada un descobre certos aspectos nos que é posible que un e mais o outro estean equivocados, ou no certo. Poder dialogar significa vontade de dialogarmos, de buscarmos unha verdade mellor, máis perfilada, ter un criterio sobre as cousas. Agora ben, eses criterios, por simples que sexan, deben estar cubertos dunha capa de ouro de 24 quilates, o ouro dunha certa provisionalidade. O que crea chegar á verdade definitiva morreu.

A falta de diálogo, é unha rémora exclusiva dos políticos ou afecta a toda a sociedade?

Non, non. A xente fala pero non dialoga. Se nos fixamos e vemos dous amigos conversar dámonos conta de que non dialogan; un está tratando de colocarlle o seu discurso completo ao outro e o outro a el. Interrompémonos constantemente nas conversas porque non nos importa o que nos está dicindo o outro. As persoas non queremos dialogar para que non nos quiten a seguridade, sobre todo a intelectual, porque así nos educaron: a parella segura, o traballo seguro, a casiña segura etc., que está moi ben pero unha persoa que non comulga con isto fai tremer moitas columnas, non interesa.

Para falar ben, canto hai de coñecemento e canto de quererse un mesmo?

Chegar ao pracer escénico é fundamental, esa é a gran base e logo hai que coñecer unhas normas moi sinxelas. A comunicación interpersoal ademais de ser un pracer é corrente, o que ocorre é que a mitificaron.

En que consisten esas regras?

Eu comecei ensinando 30 regras para falar ben, sobre todo en público, do tipo, vístase curioso, cos zapatos sempre limpos, evite a halitose… As regras que ensino agora, despois de tantos anos, son sete: nunca a palabra antes do pensamento, non interromper nunca as frases do emisor, e ser breve; a cuarta refírese á vista, mirada interpelante, e séguenlle xesto libre (non sabemos que facer cos brazos), o dominio do silencio, algo fundamental porque quen domina o silencio domina a palabra e, por último, xunto ao silencio a velocidade á hora de emitir a palabra. Todos temos unha velocidade en cada momento para emitir a palabra, igual que para conducir un vehículo.

Falar ben é equivalente a non aburrir ao público?

Desde logo. O orador debe ter en conta unha serie de preguntas: quen son eu, de que sei falar ou para que me preparei, a quen me dirixo, cando falo ou por que falo, onde falo, de que medios me vallo… e nesa combinación é moi difícil aburrir. Para que a comunicación sexa eficaz é necesario basearse en tres grandes amores, que son: amor a un mesmo, amor ao destinatario da mensaxe e amor á mensaxe. E iso lógrase con moito esforzo. Se falla algún deles, falarás pero non comunicarás, ou comunicarás pero nunha menor medida do que poderías facelo.

A realidade amosa que unha persoa cunha gran bagaxe cultural pode falar mal. Así e todo, unha persoa que non le e con escasa formación pode falar ben?

Non se trata de falar senón de comunicar. Falar con eficacia é comunicar. O mellor orador que vin entre os meus alumnos foi un rapaz de 22 anos case analfabeto, que obviamente falaba mal, apenas tiña vocabulario e non coñecía a sintaxe. Agora, ¡como se comunicaba, como describía a vida nun cárcere, como nos leu a carta que un recluso lle entregara a noite anterior para darlla á súa noiva! Outro exemplo: o meu mellor día como orador foi no enterro da miña nai, e non foron as miñas palabras. Nun momento dado tomei un pano de papel e escribinlle unhas frases e, co permiso do cura, dirixinme a ela co que escribira. Que comunicou máis aquela mañá: as miñas palabras ou os meus longos silencios e as miñas bágoas? Estes últimas foron as que máis comunicaron, non as palabras.

Xa que logo, a palabra é só unha parte na comunicación?

Exacto, unha parte fundamental, importantísima, pero a palabra soa non comunica. Podes falar con moita elegancia, moi floridamente… pero se non hai amor na palabra e pracer escénico, falarás, pero non comunicarás.

Comentou o mal que se fala no ámbito público e privado. Postos a establecer unha comunicación dos que peor falan, a quen colocaría nos primeiros lugares?

Home, eu aí debo dicir que os que máis falamos, falamos fatal. E nesa clasificación metería a políticos, cregos, profesores e locutores e comentaristas. Damos un exemplo moi malo.

“En boca pechada non entran moscas”, “pola boca morre o peixe”, “dono dos seus silencios e escravo das súas palabras”? A sabedoría popular non pregoa precisamente a locuacidade.

Claro, pero esas son mensaxes do poder para calarnos. Os refráns recollen a sabedoría popular, o que ocorre é que tamén recollen disparates populares. Todos os refráns teñen varias lecturas. É evidente que o que ten boca mete o zoco, pero non hai que levalo ao límite, aínda que está ben a chamada á prudencia.

Que diferencia un bo orador dun mal orador?

Ou comunica ou non comunica. Ou me enche ou non me enche, ou o entendo ou non o entendo.

Como distingue un orador dun falabarato?

Iso é moi fácil. As técnicas do mantemento da atención son algo fundamental en comunicación verbal. Se non manteño atento ao suxeito, para que falo? Hai que pensar que quen te escoita é un león famento e astuto, entón ou o alimentas con contido intelectual ou te come. Con contido intelectual non me refiro a filosofía: pode ser unha viaxe de vacacións, o problema sobre a enfermidade dun familiar etc. O receptor non quere palabras ocas, non listaxes interminables de sinónimos, tan utilizados polos profesores e políticos. Non comunica mellor o que máis fala. A palabra é unha intermediación entre dous cerebros, e non podemos permitir que as palabras caian da boca como unhas moedas do pantalón. As palabras hai que entregalas coa máxima conciencia e con “mesquindade”, o que se poida dicir con catro palabras mellor ca con oito.

Quen demanda máis os seus servizos?

Políticos, empresarios, actores, toureiros e equipos de fútbol.

Pois os futbolistas non se caracterizan polo seu verbo florido.

Claro, por iso é polo que acoden a cursos específicos da palabra falada, tendo en conta, iso si, que eu non fago milagres.