Patata: ez krisi eta ez kaloria

Mota askotako patatak daude; batzuk egokiagoak dira frijitzeko, beste batzuk egosteko edo erreta jateko: almidoi kopuruak ematen dio ezaugarri bat edo beste
1 urtarrila de 2012
Img alimentacion 2 listado 153

Patata: ez krisi eta ez kaloria

Etxe guztietan egin du bere tokitxoa patatak. Belaunaldiz belaunaldi, “oinarrizko elikagaia” izan da, eta halaxe jarraitzen du orain ere. Onik atera zen urritasun aldietan (makina bati kendu izango zion gosea), eta egungo krisi garaian ere, jaki ezin egokiagoa da familia guztia era osasungarrian elikatzeko. Modu onean eros liteke, eta hainbat eratara prestatzeko aukera; ondorioz, beste elikagai batzuen lekua hartzera ere iritsi da zenbaitetan. Ohartarazi beharra dago, ordea, ez dela arrozaren ordezko gisa erabili behar, ezta pastaren, kuskusaren edo lekaleen ordez ere; gehiago da menua osatzeko jakia, karbohidrato kopuru gehigarria ematen du eta. Egosia edo errea bada, ez du kaloria askorik izaten, eta horrela prestatuz gero, noiznahi jan liteke, edozein egunetan eta ordutan. Frijituta, aldiz, kaloria dezente hartzen ditu (egosita halako lau). Horrez gain, glikoalkaloideak dauzka, eta artikulazio edo giltzaduretako oinazez ibiltzen direnek, adibidez, ez lukete maiz jan behar.

Ur asko eta kaloria gutxi

Jendeak uste du patatak mantenugai gutxi dauzkala eta kaloria asko, baina, berez, % 80 ura du patatak; beraz, ez dauka hainbeste kaloria. Karbohidratoak (almidoia) dira nagusi patataren osaeran, baina irin-antzeko gainerako elikagaiekin alderatuta, kopuru txikiagoetan dauka mantenugai hori ere: arrozean % 80 dira karbohidratoak, pastan % 70 eta lekaleetan % 50. Hori dela eta, elikadura-ikuspegitik, patatak ez du balio arroza, pasta, kuskusa edo lekaleak ordezkatzeko, nahiz eta jaki egokia den karbohidrato kopuru gehigarria hartzeko.

Bestalde, irin-antzeko gainerako elikagaiak ez bezala, patatak ez du proteina askorik. Zuntza ere gutxi dauka, eta horrexegatik, beherakoa dutenek jateko moduko begetal bakarretakoa da. Gantzik ere ez du, eta, beraz, patata daramaten platerak gantzatsuak baldin badira, beste osagaien erruz izango da, edo patata prestatzeko erabili den moduaren ondorio. Potasioz ongi hornituta dago patata, mineraletan horixe du aipagarriena (azalean kontzentratzen da, batik bat), eta dohain ona da hori ere. Salbu eta giltzurruneko gutxiegitasuna dutenentzat, horiek neurrian jan behar dute-eta, potasioa dela medio. Dena den, potasioa heren bat murriztu dakioke patatari, zuritu, ordu batzuetan uretan jarri eta ur hori aldatuz gero prestatzen hasi aurretik. Sodio gutxi duenez eta potasio ugari, patata elikagai egokia da hipertentsioa daukatenentzat. Magnesio kopuruan, beste barazki batzuen parean dabil (ez du askorik), eta landatu den lurra mineraletan aberatsa bada, fosforoa, kloroa, sufrea eta burdina ere emango ditu, baina ez burdina-iturritzat hartzeko adina.

Herdoilaren aurkako zenbait gai ere izaten ditu patatak, konposatu fenolikoak (batez ere, azal gorriko patatak eduki ohi ditu). Konposatu horiek erreakzionatu egiten dute airearen oxigenoarekin, eta patata ilundu egiten dute zuritu eta berehala. Belztasun horrek itxurari soilik eragiten dio, eta ez du murrizten patataren elikadura-balioa, eta toxikoa ere ez da gertatzen.

Patatak badu beste ezaugarri bat ere: zahartzen denean, kolore berdexka hartzen du. Glikoalkaloide toxikoak dauzka, solanina, adibidez, eta horien eraginez gertatzen da hori. Toxikatzeko arriskua oso txikia izaten da, zatitxo bat ahoratu orduko antzematen baita mikaztuta dagoela eta ez dela jan behar. Glikoalkaloide kopurua, batez beste, 210 mg-koa da 100 gramo bakoitzeko. Azalean metatzen dira gehien, eta zurituz gero, % 60 murrizten dira.

Frijitutako patatak egosiak baino lau aldiz kaloria gehiago ditu

Azkenik, kontuan hartu behar da patata luzaroan gordeta edukiz gero, eta sukaldean prestatuz gero, nabarmen murrizten zaizkiola bitaminak (C bitamina, folatoak, B6 bitamina); hori dela eta, fresko daudela jan behar dira patatak, eta ez asko eginak: al dente geratu behar dute, murtxikatzeko moduan, eta ez deseginda. Sukaldean prestatu ondoren, C bitaminaren % 18-25 galtzen ditu patatak azalaren bidez, eta zurituta dagoela, % 35-50ekoa izaten da galera. Mami horiko patatak ugariago edukitzen du beta-karotenoa edo A probitamina, eta azal zurikoak urriago (azken horiek jaten dira gehien inguru honetan).

Azalak zenbait mantenugai biltzen ditu, baina ongarriak eta pestizidak ere azalean egoten dira, eta, beraz, patatak ongi-ongi garbitu behar dira zuritu aurretik, eta berdin azal eta guzti prestatuko baditugu.

Patataren elikadura-osaera (100 gramo gordin hartuta)
Energia (Kcal) Karbo-
hidratoak (g)
Proteina (g) Zuntza (g) Potasioa (mg) Magnesioa (mg) Burdina (mg) Folatoak (mcg) C bitamina (mg)
70 15 2,2 1,7 525 20 0,7 16 19

mcg = mikrogramoak (gramo baten milioirena)

Nolako patata, halako erabilera

Elikagaien testura funtsezkoa izaten da ahogozo ona uzteko. Patatari dagokionez, almidoia da faktore nagusia, eta osagai horren araberakoa izaten da patata mota bakoitzak sukaldean ematen duen jokoa. Almidoi ugariko patatak testura lehorra eta irintsua eduki ohi du, eta desintegratu egiten da egosterakoan.

  • Patata frijitua. Frijitzeko, patata berankorra da egokiena, Bintje motakoa, adibidez; denbora gehiago behar izaten du umotzeko, eta ur gutxiago eduki ohi du. Patata ongi frijitzeko, eta koipe gutxiago hartzeko, olio bero-berotan egin behar da (160-170 º-tan frijigailuan). Frijitu ondoren bota behar zaie gatza.
  • Lurrunetan egosia. Era horretan prestatuta kontserbatzen ditu ongien mantenugaiak; azal eta guzti ere jar daitezke patata horiek, baina ongi-ongi garbitu behar dira, eta eskuilarekin igurtzi ere egin behar dira, lur- eta pestizida-arrastoak kentzeko.
  • Egosia: Plater egosi bat egin nahi badugu, goiztiar umotzen den patata hautatzea komeni da, mami trinko eta irintsua duena (Jaerla motakoa, adibidez); egosi ondoren ere, lehengo itxurari eusten dio patata mota horrek, eta salda lodia ematen du.
  • Errea edo gisatua. Mami samurreko patata da egokiena, zaporeak hobeki xurgatzen dituena (Kennebec erakoa, esaterako). Pureak egiteko, Monalisa patata erabiltzea komeni da, mami samur eta irintsua baitu.

Patata egosiak gizendu egiten al du?

Patataren kaloria kopurua neurtzeko, ez da aintzat hartzen zenbat karbohidrato dituen, baizik eta nola prestatua dagoen. Patata frijituek, adibidez, patata egosi, erre edo lurrunetan eginen aldean, lau halako ematen dituzte kaloriak (290 Kcal/100 gramoko). Patatak aukera onak ematen ditu askotariko platerak prestatzeko, eta teknika egokiak erabiliz gero, dibertsifikatu egiten du dieta eta gustagarriagoa egiten, baina prestatzeko modu guztiek ez dute balio dieta terapeutiko guztientzat. Patata egokia da, adibidez, saldak, zopak, pureak edo entsaladak kaloriaz hornitzeko eta desnutrizioa duten edo jangalerik gabe dabiltzan pertsonentzat plater hiperkalorikoak egiteko. Haurrek eta kirolariek ere izan dezakete halako plateren premia, energia gehiago behar izaten dute eta.

Prestatzeko modua (100 gramo patata) Energia (Kilokaloriak/100 gramoko)
Lurrunetan 70 Kcal
Egosita 80 Kcal
Labean erreta 101 Kcal
Erregosita 134 Kcal
Frijituta 290 Kcal
Gisatuan Zenbat olio erabili den, horren araberakoa izango da kaloria kopurua
Zorroko patata frijituak 538 Kcal
Lurrunetan eginda, egosita, erreta? eta olioz onduta Olio-koilarakada bakoitzak 90 Kcal eransten dizkio patatari. 100 gramo patata egosiri (80 Kcal) bi koilarakada oliba-olio gehitzen badizkiogu (180Kcal), guztira 260 Kcal emango ditu.

Beraz, ezin da esan elikagai batek, berak bakarrik, gizendu edo argaldu egiten duela; egunaren buruan jaten diren elikagai guztiek eta norberaren elikadura-ohiturek (jaki kopurua, prestatzeko modua, elikagai mota…) egiten dute kaloria gutxiago edo gehiago barneratzea. Patata egosiak, adibidez, kaloria gutxi ematen ditu patata frijituekin alderatuta edo menuetan ohiko izaten diren beste elikagai eta plater batzuekin alderatuta (kroketak, opilak, hestebeteak, gaztak, gozoak, eta abar).

Patata eta artikulazioetako mina

Zenbait elikagaik, osaera halakoxea dutelako, areagotu egiten dute hanpadurak sortzeko joera, eta horrek larritu egiten ditu artikulazioetako minak zenbait pertsonarengan (bereziki sentiberak direnengan). Horien artean daude solanazeoen familiakoak (Solanaceae): patata, tomatea, berenjena eta piperrak. Horiek guztiek glikoalkaloide toxikoak dauzkate, eta solanina da horietan guztietan ezagunena. Gizakion organismoan, kolinesterasei eragiten diete glikoalkaloideek (zelua-hanpadurak kontrolatzeko zeregina duten entzima taldeak dira kolinesterasak). Entzima horiek beren lana egiten ez dutenean, badirudi muskulu-espasmoak, ahultasuna, muskulu-hezurduretako mina eta zurruntasuna sortzen direla, eta hori izan liteke arrazoia artritisa daukaten pertsonek, konposatu kimiko horiek erasaten dietenean, oinazea izan dezaten artikulazioetan. Patata genetikoki hobetzeko egin diren saioek murriztu egin dituzte toxiko natural horiek, baina artikulazio sentiberak dituzten pertsonei ez zaie komeni tuberkulu hori maiz eta kopuru handietan jatea, artritisaren sintomek okerrera egin dezakete eta. Glikoalkaloideak ugariagoak izaten dira patata zaharretan eta barazki horien zati berdeetan, eta, beraz, horiek saihestu egin behar dira. Hori dela eta, patata atera ondoren, ongi gorde behar da: leku ilun eta freskoetan eduki behar da, eguzkiaren argiak zuzenean joko ez duen nonbait. Egosita, % 50eraino murrizten da alkaloideen kontzentrazioa, baina gerta daiteke hori ere ez aski izatea zenbaitentzat.