Esnea, adin guztietarako ezinbesteko elikagaia

Esnea, adin guztietarako ezinbesteko elikagaia

Elikagaien artean, esnea da gure herrialdean gehien kontsumitzen denetakoa. Etxeetara mugatuz, pertsona bakoitzak 73,5 litro hartzen ditu urtean, Espainiako Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioak urrian emandako kontsumo datuen arabera. Horrek esan nahi du, batez beste, egunean baso bat esne hartzen duela jendeak, nahiz eta badiren gehiago hartzen dutenak ere. 2007-2008. urtean, Etxeei Buruzko Azterketak monografiko berezi bat eskaini zion esneari, eta han esaten zen 100 litro inguru edo gehiago hartzen dituztela heldu erretiratuak bizi diren etxeetan, heldu independenteak bizi direnetan, seme-alabarik gabeko bikote helduenetan eta gazte independenteenetan. Eta seme-alabak dituzten bikoteak bizi diren etxeetan, berriz, 65 eta 71 litro artean hartzen ditu pertsona bakoitzak urtean. Datu horrek badu bere azalpena: haurrak bizi diren etxeetan, maizago hartzen dira bestelako esnekiak, baina, hala ere, 2011. urteko Azterketaren arabera, seme-alabak dituzten familien erosketa-saskian pisu nabarmena izaten jarraitzen du esneak. Ez alferrik, mantenugai gehien ematen duen elikagaietako bat da: proteinak, lipidoak, karbohidratoak, mineralak eta bitaminak. Esneak ematen dituen bitaminen artean, adibidez, B2, A eta D bitaminak nabarmentzen dira. Mineraletan, potasioa, fosforoa, magnesioa eta -ezagunenetakoa- kaltzioa (120 gramo izaten ditu 100 mililitro bakoitzeko).

Esne mota ugari aurki litezke merkatuan, baina honako hauek kontsumitzen dira gehien (hurrenkera honetan): esne osoa, erdigaingabetua eta gaingabetua. Zehazki, bi mila eta bostehun milioi euroko salmenta izaten da hiru esne horietan, eta gainerakoak askoz gutxiago saltzen eta kontsumitzen dira: kaltzioz hornitua (% 9,73, gehien saltzen diren hirurekin alderatuta), bihotzarentzat mesedegarri dena (% 3,3), bereziki haurrentzat dena (% 1,7), bitaminaz hornitua (% 2,07), haurtxoentzat dena (% 1,8), laktosarik gabea (% 0,19), eta abar. Esne mota horiek guztiak, izan ere, noizbehinka edo aldi batez hartzekoak dira, osasun arazoek edo laktosarekiko alergiak eraginda, adibidez.

Esne motak

• Esne osoa. Gantz gehien duena da (gutxienez 3,5 gramo, produktuak dituen 100 gramo bakoitzeko) eta zapore onena duena. Esne erdigaingabetuak eta gaingabetuak baino kaloria eta kolesterol gehiago ematen du. Ugari izaten ditu proteinak, kaltzioa, bitaminak eta gantzak, eta horiek guztiak elikadura-ekarpen ona egiten dute. Oso egokia da urtebete eta bi urte arteko haurrentzat, eta, aldiz, ez da egokia laktosarekiko intolerantzia dutenentzat (non eta ez den laktosarik gabea) eta urdaileko arazoak dituztenentzat. Desegokia da, halaber, gizentasun-arazoak dituztenentzat, pisu gehiegirekin dabiltzanentzat eta/edo dieta egin nahi dutenentzat.
• Esne erdigaingabetua. Esne mota honi kendu egiten diote gantzaren zati bat, eta osotara, 1,5 eta 1,8 gramo artean izaten ditu 100 gramo bakoitzeko. Ez du osoak bezain zapore bizia, eta elikadura-balioa ere apalxeagoa du, gutxiago ematen ditu-eta A bitamina lipodisolbagarriak (lekaleak janez oreka daiteke galera hori) eta D bitamina (eguzkia hartzea izan liteke irtenbide ona gabezia hori berdintzeko, baina neurrian betiere). Esne hau erabiltzen dute gehien gorputza zaindu nahi eta esnearen zapore onari uko egiteko prest ez daudenek.
• Esne gaingabetua. Gutxi gorabehera, % 0,5 izaten du gantza 100 gramo bakoitzeko. Zapore gutxiago duen arren, besteek adina mantenugai ditu, salbu eta gantza, kolesterola eta zenbait bitamina lipodisolbagarri. Pertsona guztientzat da egokia (halaxe nabarmentzen du Erkidego Elikaduraren Espainiako Elkarteak), eta, bereziki, pisua zaindu nahi dutenentzat.

Beraz, esne osoak, erdigaingabetuak eta gaingabetuak elkarrekin duten alde nagusia gantz eta kaloria kopuruan dago. Esne gaingabetuak zazpi aldiz gantz gutxiago du osoak baino, eta % 45 kaloria gutxiago. Bitaminetan eta mineraletan, berriz, ez dago alde nabarmenik. Nahiz eta esne gaingabetuak A eta D bitaminen zati bat galtzen duen gantza kentzeko prozesuan, nahiko kopuru txikietan gertatzen da hori.

Kontuan izan behar da, alde batetik, zenbait lagunek ezin dituztela hartu esne horiek, laktosarekiko intolerantzia dutelako eta medikuak galarazi egiten dielako. Pertsona horiek ezin izaten dute laktosa (esnearen azukrea) digeritu, hain zuzen ere, osagai hori hidrolizatzen duen entzimak, laktasak, urritua izaten duelako bere jarduera edo entzima bera falta izaten dutelako. Pertsona horiek, esnea hartzekotan, laktosarik gabea hartu behar dute edo, bestela, kaltzio ugari ematen duten beste elikagai batzuk jan: sardinak (hezur era guzti), muskuiluak eta piku lehorrak. Bestalde, Omega 3 gantzarekin hornitutako esnea ere saltzen dute gaur egun bihotz-hodietako arazoak dituztenenentzat. Omega 3 gantz azido polisaturatugabeak neurri egokian hartzea haurdunaldian, edoskitze aldian eta lehen haurtzaroan, eta bereziki DHA (azido dokosohexaenoikoa eta Omega 3 mota bat) funtsezkoa da garunaren eta begien bilakaeran. Dena den, arrain urdinak jatea da Omega 3a hartzeko modurik osasungarriena.

Kalitatea

Industriaren ardura izaten da etxaldeetatik iristen den esne gordina kalitatezkoa eta segurua izan dadila. Kontuan hartu behar da esne gordin hori hainbat etxaldetatik datorrela, eta garraio-zisternak hustu aurretik, beharrezkoa izaten da lagin batzuk hartzea eta kalitate-kontrolak egitea. Besteak beste, kolorea aztertzen da, usaina, itxura eta kutsadura makroskopikoa. Esneak zenbateko azidotasuna duen ere zehazten da, baita zenbat gantz duen ere. Autokontrol-sistema hori beharrezkoa da industria guztietan, horrelaxe egiaztatzen baita etxaldeetatik heldu den esne gordinak arau guztiak betetzen dituela.

Iraungitze-data

Esne guztiak ez dira berdinak, eta, beraz, guztiak ez dira baldintza berberetan kontserbatzekoak. Ematen zaien tratamendu termikoaren arabera bereizten dira esneak (pasteurizatzea, esterilizatzea eta UHT dira tratamendu nagusiak). Beroa da elikagaiari ematen zaion tratamendu higienizatzaile nagusietakoa. Luzaroago irautea da helburua, mikrobio-zama murriztea eta eduki ditzakeen mikro-organismo patogenoak eta horien esporak desagerraraztea. Erostean, oso garrantzitsua da arretaz begiratzea zer produktu mota den, noiz iraungitzen den eta zer tratamendu termiko eman dioten. Tratamendu bakoitzak ondorio jakina du, eta tenperatura-denbora bikotearen araberakoa izaten da (beroak elikagaiari nola eragiten dion, era batekoa edo bestekoa izango da emaitza).

• Esne pasteurizatua. Tratamendu termiko arina ematen zaio. Mikro-organismo patogenoak desagerraraziko dituen tenperaturan edukitzen dute (100 ºC-ren azpitik), horretarako behar den denboran; tratamendu honek, dena den, ez ditu desagerrarazten mikro-organismoen esporak (haien erresistentzia-formak dira). Ez da izaten luzaroan iraungo duen produktua: hotzetan eduki behar da, eta 2-3 egunetan kontsumitu. Eguneko esne fresko gisa saltzen da.
• Esne esterilizatua. Esterilizatze-prozesu klasikoa ematen zaio; hau da, tenperatura handietan edukitzen dute (100 ºC-tik gorakoa) denbora luzez, eta horrela erabat desagerrarazten dituzte mikro-organismoak eta haien esporak. Hauxe da tratamendurik indartsuena, eta elikagaiak izan dezakeen bizitza-forma ororen jarduera geldiaraztea izaten du helburu. Produktu egonkorra atera ohi da hortik, luzaroan irauten duena. Ontzi opakuetan saltzen da, eta 5-6 hilabetez iraun dezake, ontzia itxita badago. Behin irekita, 4-6 egun egin ditzake hotzetan.
• UHT esnea edo uperizatua. 100 ºC-tik gora jartzen dute esnea 3-4 segundoz, eta horri esker, ia ez zaizkio batere aldatzen bere elikadura-ezaugarriak eta mikro-organismo ia guztiak desagerrarazten dira. Ontzia itxita badago, hiru hilabete inguru egin ditzake giroko tenperaturan. Behin irekita, hozkailuan sartu behar da, eta hurrengo 4-6 egunetan hartu.
• Esne-hautsa, deshidratatua. Esne likidoa deshidratatuz lortzen da, eta ez da lurrunduaren eta kontzentratuaren berdina, zeren bi horiei ez baitiete ura erabat kentzen. Esne-hautsak, urik batere ez duenez, likidoak baino luzaroago irauten du. Gainera, behin esne gisa prestatu ondoren, jatorrizko esneak bezalako elikadura-balioa izaten du.

Formatua

Espainiako Estatuan, brick ontzietan saltzen da gehienbat esnea, eta ez hainbeste botilatan. Kontsumitzaile bakoitzak edo familia bakoitzak zer beharrizan dituen, formatu bat edo bestea hautatuko du. Batzuek nahiago dute botila, eta beste batzuek bricka, formatu jakin hori erosoagoa zaielako garraiatzeko, hozkailuan edukitzeko edo biltegian gordetzeko (ireki gabea dagoenean). Bi kasuetan, arreta jarri behar zaio iraungitze-datari eta kontsumo-data gomendatuari.

Nola aurreztu % 40 baino gehiago esnea erosterakoan

Espainian gehien kontsumitzen diren elikagaien artean dago esnea. Ohikoa da gosaritan eta askaritan hartzea, kafearekin, kakoarekin edo zerealekin nahasita, eta otordu askotako osagai gisa eta beste elikagai askoren osagai gisa ere agertzen da (jogurtak, gazta…). Leku nabarmena hartzen du dietan, mahaian eta etxeetako aurrekontuan. Eta garrantzi horren adierazgarri da elikadura osasungarriaren piramiderik berrienetan hartu duen lekua: oinarri-oinarrian ageri dira esnekiak (gaingabetuak, ahal dela), frutekin, barazkiekin eta ogiarekin batera.

Produktu batzuk urte-sasoi jakin batean izaten dira, baina esnea urte osokoa da. Horrek zuzenean eragiten dio prezioari: ez da igotzen eta jaisten kontsumoaren arabera, eta aukera ematen du edozein unetan aukeratzeko produkturik egokiena. Zenbait esne motak (UHT delakoak, adibidez) hilabeteetan eusten diete beren ezaugarriei, eta, ondorioz, eskaintzaren bat izaten denean, zenbait kaxa erosi eta etxean eduki daitezke. Hain zuzen ere, horixe da esnetan dirua aurrezteko moduetako bat, kopuru handietan erosteagatik egiten dituzten eskaintzez baliatzea (sei kaxa edo botila erosita, litroa merkeago ateratzen da zenbaitetan). Horretaz gain, zenbait markak eskaintza bereziak egiten dituzte beren produktuak ezagutarazteko. Aurrezteko metodo horiek, dena den, noizean behin gauzatzekoak dira, eta enpresen esku daude kontsumitzailearen esku baino gehiago. Ekoizleak eskaintzarik egiten ez badu, erosleak ez du aurreztuko. Esnearen gastuan diru aurrezteko modurik onena erosketa ongi antolatzea da, beharrezko produktuak hautatzea eta familiaren gustuari eta baliabideei ahalik eta ongien egokitzen zaizkien markak aukeratzea.

Hori hala dela erakusteko, ariketa praktiko bat egin du EROSKI CONSUMERek: bi familia mota asmatu ditu, eta gehien kontsumitzen diren hiru esne motak erosita zenbat gastatuko luketen kalkulatu du. A familia mota bikote batek eta haur batek osatzen dute. B familia mota bikote batek, hiru haurrek eta amona edo aitona batek. Familia bakoitzak zenbat esne erosiko lukeen kalkulatzeko, adituek egindako kontsumo-gomendioak hartu dira aintzat. Haurrek egunean 2-3 errazio esneki hartu behar dituzte (200 ml bakoitzak), helduek 2 eta 4 errazio artean (250 ml bakoitzak) eta pertsona nagusiek, 3 errazio egunean (horiek ere 250 ml bakoitzak). Kalkuluak egiteko iogurtak, gaztak eta beste esnekiak albo batera utzi ditugu. Gauzak horrela, A familiak 70 litro esne edaten ditu eta B familiak 116 litro.

ITURRIA: Kalkuluak egiteko azterketa EROSKI hipermerkatu, supermerkatu eta on line saltokietako produktuen prezioak hartu dira kontuta, azterketa egin zen momentukoak.