Zure ikerketen ondorioz diozu ariketa fisikoak zenbait gaitzen prebentzioan ez ezik, tratamenduan ere lagun dezakeela. Lehen zalantza: edozein adinetan egin daiteke ariketa fisikoa?
Haurtzarotik hasi eta zahartzarora egin daiteke eta egin behar da egunero ariketa fisikoa, gaixotasunak prebenitzeko eta sendatzeko. Prebentzioari dagokionez, haurtzaro eta nerabezaroan dago gakoa. Zibilizazio berriko gaitzak, besteak beste obesitatea, arazo kardiobaskularrak, osteporosia, II motako diabetea eta hipertentsioa, gehienetan 40 urtetik aurrera agertzen diren arren, pertsonaren bizitzako lehen urteetan ernetzen dira eta, beraz, adin horretan hasi behar dugu prebenitzen.
Sekula kirolik egin ez duten 40 urtetik gorako pertsonak, has daitezke kirola egiten?
Edozein adin da ona hasteko. Hala ere, pertsona bakoitza desberdina da eta bere egoera eta osasunera egokitu beharko du ariketa fisikoa, baina gaixotasunek ez dute eragozpen izan behar ariketa fisikoa egiteko. Gerta liteke pertsona batek 20 urterekin kirola egiteko ohitura handia izan eta 60rekin berriro ekin nahi izatea. Ahaztu egin beharko du duela lau hamarkada zer egiten zuen eta beste maila batean hasi; eta aste asko igaroko da egoera fisiko on bat lortu arte. Baina, zalantzarik gabe, hobetu egingo da. Edozein modutan ere, kirola egitera itzuli aurretik eta horretan hastean balorazio bat egin behar da, ariketa fisikoa egiten ari garela istripu kardiobaskularra izateko arriskua gutxitu egiten baita horrela. Maiztasunez kirola egiten dutenek lau aldiz arrisku txikiagoa dute bizimodu sedentarioa duten pertsonek baino bihotzekoa edo arazo kardiobaskularren bat izateko. Baina, paradoxa izan arren, bihotzeko gaitza izateko arriskua handitu egiten da ariketa egitean, batez ere bihotzean gorabeheraren bat dutenengan. Horregatik, gida honetakoa bezalako aurretiazko balorazioak pertsona bakoitzarentzako ariketa mota egokiaz erabakitzen lagunduko du.
“Deporte: un gran aliado para la salud” liburuan bada atal berezi bat ariketa fisikoak emakume haurdunarentzat dituen onurez hitz egiten duena.
Ariketa fisikoa egin ohi duen emakumeak kirola egiten jarrai dezake eroso sentitzen den artean eta sabelaldearentzat traumatologia arriskurik dutenak (zaldiketa, parapentea edo espeleologia eta antzekoak) saihestuta, baina beti tokologoarekin kontsultatuta, haurdunaldiak arazorik ez duela egiaztatzeko. Baina aurrez aerobik, igeriketa edo bizikleta estatikoa egiten bazituen, jarrai dezake egiten. Frogaturik dago kirol ugari egin duen emakumeak haurdunaldi laburxeagoa izaten duela eta erditzea eta erditze osteko errekuperazioa ere laburragoa izaten dela. Ginekologo eta Tokologoen Ameriketako Elkarteak, urte luzez ikerketa egin ondoren, indarrik gabe utzi du emakume haurdunak kirolik ez lukeela egin behar dionen topikoa, eta kirola egitera animatzen ditu emakumeak. Baina emakume haurdunak sekula kirolik egin ez badu, egoera bestelakoa da. Positiboa da kirola egiten hastea, bere bizi-ohiturak hobetzeko estimulu bihurtzen baldin bada; baina haurdunaldiko bigarren hiruhilekora itxoitea izango du onena kirola egiten hasteko.
Eta hain garrantzitsua da pisua zaintzea?
Osasuna babestea da kontua. Osasunaren Mundu Erakundeak pisua eta taila erlazionatzeko baliozkotzat ezartzen duen Gorputzeko Masa Indizeak pertsona baten pisuak zein baloreren artean egon behar duen ezartzen du. GMI ateratzeko zatiketa hau egiten da: pisua zati altueraren (metrotan) karratua (pertsona batek 80 kilo eta 1,80 metroko altuera baditu, bere GMI ateratzeko 80 zati 3,24 egin beharko da). Zatidura hori 18.5 eta 24.9 artean dagoenean, pisua egokia da. Zientifikoki frogatuta dago GMIan 30 puntu baino gehiago dituen 30 urteko emakumeak 18.5ekoa duenak baino 5 urte gutxiagoko bizitza itxaropena duela.
Eta zer erlazio dago argalegi egotearen eta osasunik ezaren artean?
Galdera horri erantzuteko adibide bat jarriko dut: emakumeentzat, pisu egokia baino askoz ere txikiagoa izateak (18.5etik beherako GMI) osteoporosia izateko arriskua gehitzea esan nahi du. Argaltasunarekin batera sarritan hilekoaren gorabeherak ere izaten dira, amenorrea sekundarioa (edo hilekoa desagertzea) adibidez eta aldaketa horiek lotura handia dute hezur galerarekin. Gaztetxotatik emakume bat hezur-masa galtzen hasten bada, menopausiara iristean hondaturik izango du seguruenik hezurdura eta hori larria da, osteoporosia gaixotasun ohikoenetakoa izango baita urte gutxi barru.
Zure tesirik ezagunenetako batek dio biztanleria guztiak ariketa fisikoa egin dezan bultzatzea osasun arloan inbertitzea dela. Azal dezakezu hori?
Tratamendu terapeutikoetan milioi asko aurreztea da, besterik gabe. Endekapenezko gaixotasunak, osteoporosia adibidez, gero eta arruntagoak izango dira, jendea gero eta gehiago bizi da eta. Agintariak arrisku faktoreak prebenituta (adibidez ariketa fisikoa egitea bultzatuta) gaixotasunak garatzea saihesten dela ohartzen badira, azkenean konturatuko dira oso garrantzitsua dela herritar guztiei kirola egiteko aukera ematea eta ariketa fisikoa egiteko ohitura sartzea. Nire ustez kirol sailek lotura handia izan behar lukete osasun sailekin. Guk programak egiten ditugu diabetea eta gaixotasun kardiobaskularrak dituzten taldeekin eta frogaturik dago eguneroko errutinan ariketa fisikoa sartzean hobetu egiten dela bizitza kalitatea.
Horra hor auzia: ariketa eta herritar guztientzako aisialdi erakargarri eta eskuragarria bateratzea.
Ariketa fisikoa egiteak ez du nahitaez esan nahi tenis eskoletan edo gimnasioko kuotan dirutza gastatu edo azken modeloko zapatilak eta txandala erosi behar direnik. Oinez ibiltzea da beharbada ariketa fisikoa egiteko modurik erraz, merke eta eraginkorrena; bizitzako ohitura osasungarri bihurtzen da horrela eta zaila da gero ohitura uztea. Oinez ibiltzean energia erretzen da: egunero ordu bat oinez egiteak 300-500 kaloria gastatzen dira, pertsonaren pisuaren arabera. Horrez gain, elikadura-ohitura osasungarriak zainduz gero, pisu egokia eta egonkorra izatea lortzen da. Ariketak eta pisu egonkorrak osasuna esan nahi du; epe luzera osasun-berme izango dira.
Tira, kirolari esker bizitza osasuntsuagoa lortzen da eta gure garaiko gaixotasunak prebenitzen dira; baina kirola egiteko denbora behar da eta hori ondasun urria da gizarte modernoetan.
Batzuetan ez da ia denborarik ere behar izaten; aski da jarrera ona izatea eta eguneroko ohitura batzuk aldatzea. Lanera oinez joatea, adibidez. Hiriak horretarako aukerarik ematen ez badu, beti dago aukera autoa lantokitik distantzia batera utzi eta tarte hori oinez egiteko. Eta igogailua erabili beharrean eskaileretatik igotzeko ohitura hartuz gero, energia-gastu handiagoa egingo dugu. Ikerketa epidemiologikoek astean 2.000 kaloriako gastu estra jartzen dute helburu, aparteko energia-kontsumo horrekin handitu egiten baita bizitza itxaropena eta aipatzen ari garen gaixotasunak izateko arriskua murriztu egiten da. Eta pertsona askok eta askok autoa eta igogailua gutxiago erabilita bakarrik, astean 2.000 kaloria gehiago kontsumitzea lortzen dute.
Argaltzeko dietekin behin eta berriz porrot egin ondoren jende askok esaten du “jateari utzi arren, ni ez naiz argaltzen”.
Gastu eta kontsumoaren arteko oreka, hau da, normal jan baina egunero kaloria apur batzuk erretzen saiatzea proposatzen dudanean, irribarre eszeptiko edo sinesgaitzak ikusten ditut. Badirudi jendeak fede handiagoa duela formula magikoetan (elikagai jakin batzuk ez nahastea, edo mirarizko dietak), baina ez batak ez besteak, ez dute oinarri zientifikorik. Denboran zehar balio duena kontsumitzen dena eta gastatzen dena orekatzea da. Lodiegi dauden pertsonen %99k ez dute arazo hormonalik izaten; kalorien kontsumo eta gastuaren arteko desoreka izaten da, besterik gabe. Lanerako, bizitzan zehar mugitzeko eta aisialdirako gero eta kaloria gutxiago gastatzen dugu. Eta mendebaldeko herrietan konfirmatu egiten da gantza kontsumitzeko joera, edo gauza bera dena, kaloria gehiago kontsumitzekoa. Bi alderdi horiek batzen baditugu, ondorioa argia da: energia kontsumo eta gastuaren arteko oreka galdu egiten da, kontsumoaren mesedetan. Horixe da obesitatearen arrazoi nagusia.
Arriskutsua izan daiteke bizitza sedentarioa kolpetik utzi eta kirola egitea?
Erantzukizunak hartu, laneko ordutegia hasi eta familia osatzen dutenean, gazteek utzi egiten diote kirola egiteko arratsaldeak izateari. Gero, instalaturik daudenean eta 40 urtera iristen direnean, berriro kezkatzen dira ongizate fisiko eta osasunarekin eta berriro hasten dira maiztasunez ariketa egiten. Kirola egitera itzultze hori filosofia lasaiagoz eta prebisio handiagoz hartu behar den arren (adibidez, aipatu gida horretan sartzen den aurretiazko ebaluazioa eginez), osasun arazorik izan ezean, ez dago arrazoirik bizikletan 100 kilometro egiteari edo futbol edo pilota partida jokatzeari uko egiteko.
Astean zenbat egunetan komeni da kirola egitea?
Guk, gidan, hiru egunez egitea proposatzen dugu. Ahal bada, ariketa aerobikoak eta anaerobikoak konbinatzea izaten da onena. Aerobikoak iraupen luze eta intentsitate txikiko kirolak dira, adibidez igeriketa, tenisa, oinez ibiltzea edo korrika arina, eta lautadan pedalei eragitea. Anaerobikoak iraupen labur eta intentsitate handiko esfortzuak dira, adibidez lasterketa azkar eta laburrak edo halterofilia.
Zenbateraino daude lotuta ariketa fisikoa eta osasuna?
Minbiziarekin batera, gaixotasun kardiobaskularrak dira lehen heriotza arrazoia. Gauza jakina da lau arrisku faktoreak -hau da, kolesterol handia, hipertentsioa, tabakismoa eta bizimodu sedentarioa- dituenak probabilitate handia duela arazo kardiobaskularrak izateko. Lau faktore horiek ariketa fisikoaren bitartez prebenitu edo senda daitezke, eta horixe da interesgarriena. Bestalde, ez dago frogaturik drogen kontsumoa kirolarekin “senda” daitekeenik, baina prebenitu egin daiteke gutxienez; hau da, frogatuta dago maiztasunez kirola egiten duten gazteek askoz ere harreman gutxiago dutela drogekin.
Gau guztiko parrandaren ondoren eta ia lorik egin gabe igande goizean bi orduko futbol partida jokatzen duen gazteak, arriskurik badu?
Ez da zientifikoki ikertu, baina logikak esaten digu 24 orduz atsedenik hartu ez duen organismoa ariketa bortitza egiten badu, batez ere gaixotasuna izateko arriskua duten pertsona baldin bada, arrisku gehiago duela arazo kardiobaskularren bat izateko, behar adina atseden hartu duenak baino. Pertsona osasuntsu eta arrisku faktorerik ez dutenetan ere, ez da gomendagarria kirol biziegia egitea aurreko gauean behar bezala lo egin gabe, gorputzak okerrago erantzungo baitu fisiologikoki, metabolikoki eta trebezia aldetik ere. Adibidez, trebezia-kiroletan akats gehiago egingo da, organismoa nekatuta baitago.
Eliteko kirolariei begiratu behar diegu ala imitatzeko eredu apalagoak behar ditugu?
Pertsona sedentarioek ez dute kirolari idoloen eredua jarraitu behar eta saihestu egin behar dituzte berariaz eurentzat pentsaturik ez dauden ereduak. Ahaztu egin behar ditugu besterentzat balio duten entrenamendu programak, lagun batek pasatu diguna edo orain 30 urte egiten genuena. Eta beste hainbeste gertatzen da oso hedatuta dagoen ideia batekin: norbere burua “matxakatzea” lagungarri dela egoera fisikoa hobetzeko. Hobe da ariketa moderatuagoa egin eta errekuperatzea, nekera iritsi gabe. Amorruz ekiten bazaio, nazka hartzen zaio azkenean kirolari eta lesioak sor genitzake gihar edo hezurretan. Pertsona sedentario batek bi arrazoirengatik uzten du kirola, egiten hasi eta berehala: larregi nekatzeagatik eta giharretako lesioengatik. Horregatik komeni izaten da poliki-poliki hasi eta kirola egiten ematen dugun denbora eta ahalegina apurka-apurka gehituz joatea. Horixe da ondo pasatzeko eta aste gutxiren buruan bertan behera ez uzteko eta epe luzera gure ongizate eta osasunean inbertitzeko modurik onena.