"Behi eroen krisiak haragi-produkzioa hobetzen lagundu du"

Gaur egun behi-haragi segurua dugula esan dezakegu. Sekula ez da gai horren inguruan horrenbesteko kezkarik izan eta egiten diren kontrolak ere, zentzuz egin daitezkeenak dira. Gainera, zuhurtzia printzipioa ezarri da. AME (arrisku material espezifikoak) direlakoak aipatzen direnean, goitik jotzen da eta denbora-tarte luzea ezarri da segurtasun handiagoa ezartze aldera. 12 hilabetetik aurrera behiari burmuina kentzen bazaio, ez da gaixotasunak 13. hilabetetik aurrera ager daitezkeelako; izan ere, kasurik aurreratuenak 30 hilabeteko behietan agertu dira. Europar Batasuneko Batzorde Zientifikoak dio ezarritako kontrolak egokiak direla eta konfiantza izan behar dugu; gogoan izan Batzorde hori ez dela elementu estatiko bat edo erantzunak emateko elementu bat, etengabe ikerketa lanean baitihardu eta aldian behin arazoari aurre egiteko neurri berriak ematen baititu.

Arazoa Europa mailakoa da, ez lokala, eta ondorioak sakonak eta garrantzitsuak dira, azken hamarkadetan ez baita tamaina honetako elikadura arloko segurtasun arazorik izan. Astero kasu berriak gertatzen dira eta oraindik ez dakigu non gauden, estatuan gaitzari buruzko informazio epidemiologikoa iazkoa baita, 2001ekoa. Dagoeneko 81 kasu jaso ditugu (elkarrizketa urtarrilaren erdi aldera egin zen), baina ez dago jakiterik aurten zer gertatuko den eta laurogeita hamarreko hamarkadan ezarritako neurrien betetze-mailaren arabera izango da guztia. 1994an, EBk debekatu egin zuen abere hausnarkariei hausnarkarien haragi eta hezurrez egindako irinak ematea; 1996an, Espainiako legeriak debekatu egin zuen AME edo arrisku materialen sarrera; 1998an irinak inaktibo bihurtzeko agindua eman zen eta prioia hiltzeko tenperatura altuetan erretzea eta 2000. urtean animalia guztientzat debekatu ziren haragi-irinak. Lehen kasua 1996an Erresuma Batuan detektatu zela eta animaliak gaitza garatzeko 5 urte behar dituela jakinda, 1994ko lehen neurria errespetatu izan balitz,, 1999an izango zen kasuen goiko puntua eta hortik aurrera beherantz hasiko zen kasu kopurua. Errealistak izan eta azken legearen data (2000ko abendua) kontuan hartzen badugu, 2005era arte behi eroen kasuek goraka jarrai dezakete. Astero kasu bat edo bi diagnostikatzen dira Espainian, hau da, urtean 50 eta 100 kasu artean; baina pasa den urtean tinko egin dugu borroka eta 400.000 behi inguru aztertu dira. Gaixotasunaren aurkako neurri eraginkorrak ezarri ditugu, baina prozesu luze baten aurrean gaude eta ezin gara ausartu noiz amaituko den iragartzera.

Hartzen ari garenak, baina BEE gaitzaren aurkako kanpainarekin jarraitu beharra dago. Gaixotasun infekzioso baten aurrean gaude eta tuberkulosiarekin gertatu zen bezala, pazientzia izan behar da gaitza desagerrarazteko. Horregatik dago ekin beharra eta nik ekin eta ekin egiten dut Nekazaritza eta Osasun Ministerioen aurrean eta autonomia erkidegoetako administrazioen aurrean, gaiarekin kezkaturik jarrai dezaten eta neurriak lasaitu ez ditzaten, gauzak gaizki egiteko arriskua izango baikenuke. Atzera pausorik ez dela izango uste dut, EBko herrialde guztiak behartuta baitaude oso kontrol-sistema zorrotza betetzera.

Gaixotasuna 1986an aurkitu zen eta oraindik hainbat inkognita dago konpontzeko. BEE eragiten duten agenteak identifikatu dira, prioiak, baina gaitzaren transmisioaren inguruan kezka dago oraindik, gizakiei dagokienez batez ere. Informazio fidagarria dugu, erantzule nagusia animalientzako pentsuak, elikagaiak eta esnearen ordezko elementuak eta ama-esnearen ordezkoak egiteko erabili diren haragi eta hezur kutsatua izan direla esateko, baina baliteke eragile bakarra hori ez izatea; eta oso argi izan behar da produktu horiek sekula ez direla erabili gizakien elikaduran.

Hala da, baina Britainia Handian ehun kasu baino gehiago erregistratu dira dagoeneko. Zientzialarien artean segurtzat jotzen da Creutzfeldt-Jakob gaitzaren gizakietako aldagaia behien prioia gizakiei transmititzeak eragiten duela, baina zientzian onartzen den guztia eztabaidatu egin behar da. Badakigu gizakietako aldagaiak osagai neurologikoak dituela eta lehen sintomak psikiatrikoak direla: depresio eta aluzinazioekin hasten da eta gero sintoma neurologikoak agertzen dira. Espainian neurologo onak daude eta uste dut BEEk eragindako gaitza ez dutela beste patologia batzuekin nahastuko. Baina edozein gaixotasunetan kasu klinikoen kopurua iceberg-aren punta besterik ez da izaten eta antzematen dena ez da izaten dagoen guztia. Ez dakigu Europan zenbat pertsona egon daitezkeen kutsatuta, baina Britainia Handian 110 kasu izan dira dagoeneko, Frantzian lau eta Irlandan bat. Guztietan ere BEE kasu kopuru handia dago. Erresuma Batua da nagusi, 181.000 behi kutsatu agertu baita. Frantzian 500 kasu baino gehiago antzeman da eta Irlandan ia 700, eta herrialde horietan laurogeita hamarreko hamarkadan deskribatu zen gaitza. Baina beste batzuetan, Portugal eta Suitzan esaterako, ia Frantzian adina kasu izan duten arren, ez dute oraindik gizakien artean gaitzik erregistratu. Hona galdera: BEE gutxiago izan den herrialdeetan, Espainian adibidez, gaixotasuna ez da gizakien artean agertuko? Ni ez naiz ausartzen ezetz esatera, zaila baita gaixotasun honi buruz iragarpenak egitea, ez ditugu eta transmisio bide guztiak ezagutzen. Baina bada hainbat ziurtasun, adibidez teorian behintzat Europako biztanleen % 25ek ez duela arriskurik gaitza izatea, pertsonetan antzemandako kasu guztiek perfil genetiko bera baitzuten. Inkubazio aldia oso luzea dela ere ziur dakigu; gizakiarengan hainbat hamarkadakoa ere izan daiteke. Eta badakigu behi-proia behi bati transmititzea gizakiari transmititzea baino askoz ere errazago eta eraginkorragoa dela ere.

Elikaduraren bidez iristen dela uste dugu, baina ez da frogatu. Britainiako kasuetan, kasu bakarrean frogatu ahal izan da prioiaren transmisioa haragia kontsumituta gertatu dela: Ingalaterra hegoaldeko herri batean bost pertsona kutsatu ziren behikiak kontsumituta, harategian behiaren burmuin-hondarrak haragia ebakitzeko tresna berberekin manipulatzen zirelako. Elikadura da bide nagusia, baina larruazala ere izan daiteke kutsatzeko beste era bat eta horregatik debekatu ziren behi-jatorriko krema eta bestelako produktuak. Besterik frogatzen ez den bitartean, gaixotasun honen gizakietako aldagaia elikaduraren bidez prioia transmitituta gertatzen da, baina ezin da bestelako bide ezezagunik baztertu.

Europako beste herrialde batzuetako zifrak jakin nahi nituzke datu hori baloratzeko, baina garrantzitsua eta positiboa da; krisiak zalantzan jarri zuen behi-haragia eta mesfidantzak haragi mota guztiak harrapatu zituen. Baina egindako kanpainek informazio gehiago eta hobea ematera behartu dute eta horrek areagotu egiten du konfiantza. Krisi honen alderdi positiboa da haragiaren kontrol eta produkziorako sistemak hobetu egin direla. Europar Batasun guztian hobetu egin da elikadura sistema, baina kontsumitzaileek ez dituzte gauzak argi, eta gaur egun gauzak ondo egiten direla sinestarazi behar diegu. Horixe da Europarentzako erronka nagusia: kontsumitzailea prest dago bere bizitzako zenbait arlotan arriskuak izateko, adibidez hegazkin bat hartzen duenean, baina ez elikagaiekin, hori ez baita borondatezko ekintza, beharrezkoa baizik. Gainera familiarentzat ere arriskua dakar, ez norberarentzat bakarrik. Nik uste dut gaur egun ez dagoela arrazoirik elikadura-kateaz mesfidati izateko. Jateko ezin gara itzuli baratzera eta etxean animaliak haztera, gizarte hiritarrean aukera hori ez baita bideragarria. Behartuta gaude daukagun elikadura-kateari eskakizun maila bat ezarri eta konfiantza izatera.

Horixe da une honetan nekazaritza eta abelazkuntza arloko eztabaida nagusia. BEEk zalantza jarri du produkzio sistema intentsiboa. Guztioi gustatzen zaizkigu gauza naturalak eta gehienok nahiago dugu zelaian bazkatu den behiaren haragia jatea sekula ukuilutik irten ez den eta pentsua besterik jan ez duen behiarena jatea baino, baina hori posible ote den galdetu behar diogu geure buruari. Abeltzainek esango ligukete planteamendu horrek haragiaren prezioa garestitzea eta ganadua edozein lurraldetan hazi ezina ekarriko lukeela, belar berdea dagoen lekuan baino ezin izango bailirateke hazi, hau da, euri ugari egiten duen lekuan. Garrantzitsua da eztabaida sortaraztea eta konponbidea produktore eta kontsumitzaileen arteko adostasunetik sortzea: kontsumitzailea prest ote dago haragiaren truke gehiago ordaintzeko, animaliak era natural eta seguruagoan haztearen truke? Krisi honi esker, gora egin du jatorri izendapeneko ganadu-produkzioak eta marka askok haragiaren trazabilitatearen aldeko apustua egin dute, kontsumitzaileak abeltzainaren izena, abelburuaren arraza, non hazi den, nola elikatu eta hazi den eta abar jakin dezan. Produktoreak animalia hori baldintza jakin batzuetan hazteko konpromisoa hartzen du eta kontsumitzaileak hori onartu, baloratu eta ordaindu egiten du. Ziur nago, azken batean, BEEren arazoak inpaktu positiboa izan duela produkzioa hobetzeko sistemetan eta haragiaren kalitatean.