Aknea, gazte izatearen pikortak
Gaztetasuna altxor handitzat hartu zuen Ruben Dario poetak; altxor hitzak errima polita osatzen du bor-bor-ekin, eta gaztetan, halaxe egoten dira hormonak, irakiten bezala. Neraberik gehienek aurpegian nabari izaten dute irakinaldi horren seinaleetako bat: akne gogaikarria. Arazo dermatologikoa da, eta nagusiki gazteei eragiten dien arren, helduengan ere ager daiteke, hainbat arrazoirengatik. Lehen pikortak sumatu orduko, dermatologoarengana joatea komeni da, lesio larriagoak eta iraunkorragoak saihesteko. Azaleko eritasuna da aknea, oso ohikoa, eta bizitzako aldi batean baino gehiagotan sortzen da: nerabezaroan, gaztearoan edo helduaro gaztean. Adin horietan, gorputz eta itxura polita erakustea funtsezkoa izaten da askorentzat.
denboraren esku uztea, gaitza sendabidean jarri
gabe eta tratamendurik hasi gabe
Arrazoi horrexegatik, pertsonen ongizate psikikoari eragiten diolako, eta sor ditzakeen lesioak ere aintzat hartzeko modukoak direlako, gaitz hori sendabidean jarri beharra dago aknea desagerraraziko bada. Oro har, aurpegian, lepoan, sorbaldetan, bizkarrean eta toraxean agertzen dira pikortak, eta gorputz-atal horiek, gantz gehien sortzen duten guneak izateaz gain, agerien geratzen direnak ere badira.
Aknea eta sortzen dituen lesioak
Ohiko aknea, polimorfo izenez ere ezagutzen dena, aurpegiko eta toraxaren goialdeko gune seborreikoetan agertzen da. Larruazaleko eremu horietan ugari sortzen da gantza edo seboa, eta horrek erraztu egiten du aknearen lesio tipikoak ager daitezen. Honelatsu gertatzen da: kasurik gehienetan, nerabezaroan sortzen da aknea; hormona adrenergikoek aurpegian eta gorputz-enborrean dauden ile txiki ikusezinen gain eragiten dute (folikulo pilosoak dira), eta hanpatu egiten dira. Jarraian, gantza ugaritu egiten da eta buxatu egiten ditu folikulo horiek, eta, ondorioz, pikor txiki gorriak sortzen dira, zornez beteak, eta bestelako lesio sakonago batzuk ere bai, gero orbaintzen direnak. Azkenik, eremu gantzatsu horretan, Propionibacterium acnes bakterioak, larruazalaren goialdean egoten denak, kolonizatu egiten ditu gantz edo sebo askorekin dauden guneak, eta hanpadurak sortzen ditu.
Aurpegia eta gorputz-enborra era askotako pikorta txikiz zipriztinduak geratzen dira (beltzak, zuriak, gorriak, zornedunak, eta handiak eta mingarriak ere bai), han eta hemen sakabanatuta. Larruazaleko gaitz horrek eragiten dituen lesio tipikoen artean, honako hauek daude: seboak (edo aurren-aurrenean agertzen den gantza), zaldarrak (edo larruazaleko poro ohikoak, buxatzen diren horiek, eta pikorta beltz deitzen ditugunak, nahiz eta zuriak ere izan daitezkeen) edo pustulak (zornea agertzen da pikorta gorrietan). Baina ez dira hor bukatzen akneak sor ditzakeen zauri eta lesioak: papulak ere agertzen dira (hasieran gorriak diren pikortak, eta gero hanpatzen direnak), noduluak (sakonagoko lesioak, min ematen dutenak), orban edo makulak (larruazala koloregabetu egiten da akne-zauri baten atzean, eta itxura hanpatua hartzen du aurpegiak) eta orbainak ere sortzen dituzte zauri eta lesioek.
Adinean aurrera egin ahala, moteldu egiten dira aknea agerrarazten duten aldaketa fisikoak, baina 35 eta 40 urte artean dabiltzanei ere, gero eta gehiago eragiten die arazo horrek. Emakumeei, bereziki. Urduri dauden emakumeak izaten dira, familiako eta laneko zereginen ondorioz, eta elikadurak eta estresak ere betikotu egin dezakete arazoa. Izan ere, akne motarik ohikoena, akne iraunkorra izaten da, nerabezaroan sortu eta adin helduan ere irauten duena. Baina bada beste akne mota bat, “berantiarra” deituko genukeena: lehendik eduki ez duten pertsonei, 25 urtetik aurrera agertzen zaie.
Dermatologia eta Benereologiako Espainiako Elkarteak eman dituen azken datuen arabera (AEDV), nerabezaroan eta gazte aroan agertzen diren gaixotasunen artetik, akneak izaten du eragin gehien: 12 eta 18 urte bitarteko gazteen % 80ri eragiten die, neskei bezala mutilei, eta 19 urtetik 24 urte bitartean dabiltzanen artean, berriz, lautik batek pairatzen du.
Noiz eta nola sendatu
Pertsona askori iruditzen zaie saihestezina dela aknea, nerabezaroan eta gaztaroan sortzen diren hormona-aldaketen ondorio, eta etorri bezala joango dela pentsatzen dute. Nahiz eta neurri batean hala den, gaitzari bere kabuz uzten bazaio, segur aski, betiko geratuko dira gaztaroko aknearen arrastoak aurpegian eta lehen aipatu ditugun gorputz-ataletan.
Hori dela eta, adituek jokabide okertzat daukate irtenbidea denboraren esku uztea, gaitza sendabidean jarri gabe eta tratamendurik hasi gabe. Akneari ezin zaio aurrerik hartu (ez baita jakiten noiz hasiko diren hormona-aldaketak), baina badago modua sendabidea garaiz jartzekoa, lehen seinaleak agertzearekin batera, eta horrela lortzen da geldiaraztea eta geroko kalteak saihestea (orbainak eta). Aknea sendabidean jartzeko erabakia ez da beti etortzen ondorio fisikoei erreparatuta (oso hedatua dagoen edo ez, lesio sakonak eragin dituen edo ez, noduluak eta kisteak, adibidez); eragin handiagoa izaten du kaltetuaren ondoez psikologikoak. Zenbait pertsona gogorik gabe eta aski deprimituta egoten dira, eta lehenbailehen sendabidean jartzeko beharra izaten dute, aknea aurpegitik desager dadin, nahiz eta ez izan larri-larria ere.
erabiliz, osagai antibiotikoak dituztenak, baina
medikuak aginduta izan behar du beti
Gaur egun erabiltzen diren sendabide dermatologiko guztiek helburu bera izaten dute: pikorta berriak gutxitzea eta lehendik daudenak sendatzea, nahiz eta gaixoak pazientzia eduki behar duen eta irmo jarraitu beharko dion tratamenduari, ez baitu hobekuntzarik sumatuko lau aste pasatu arte; halaxe adierazi du Familia eta Erkidego Medikuntzaren Espainiako Elkarteak (Semfyc) Osasunaren Gida Praktikoa. Larruazaleko eta ileko eritasunak izeneko gidan.
Aknea kontrola daiteke azalean emateko sendagaiak erabiliz, osagai antibiotikoak dituztenak, benzoilo peroxidoa eta retinoideak. Krema eta gatzak dira, azalean ematekoak, esan bezala, baina medikuak kontrolatuta erabili behar dira beti. Ahotik hartzeko antibiotikoekin ere egiten zaio aurre, eta hormonekin ere bai (gantz gehiegi sor ez dadin, horren ondorioz agertzen da-eta aknea). Akne errebeldearen kasuan, isotretinoina erabil daiteke -Roacutan ® izenarekin ezagutzen du jendeak-, egokia baita aknea sorrarazten duten gantzak, hormonak eta bakterioak kontrolatzeko. Baina nahigabeko ondorioak ere baditu sendagai horrek (azala lehortzen du, odoleko lipidoen maila igotzen du, eta emakume haurdunetan, kalteak ekartzen ahal dizkio fetuari), eta, beraz, medikuak kontrolatuta erabili behar da beti.
Orbainak eta bestelako markak dauzkaten pertsonek, irtenbide kosmetikoak erabil ditzakete horientzat, peeling-ak eta aurpegiko lehortasun gehiegizkoari aurre egiteko beste tratamendu batzuk. Eskura dauden sendagai terapeutikoak ezarri ondoren, aknearen eragina arindu egiten da, eta kasurik gehienetan (% 80tan), sei hilabete eta urtebeteren buruan lortzen da kontrolatzea. Hori lortzeko, baina, gaixo bakoitzari ongien doakion sendabidea jarri behar zaio, eta emaitza onak lortu nahi baditu, funtsezkoa da hark ez dezan bertan behera utzi. Denborarekin, baliteke aknea berriz agertzea, baina behin egoki kontrolatzea lortu bada, lehen baino indar gutxiago edukiko du, eta errazagoa izango da geldiaraztea.
- Joan laster dermatologoarengana.
- Saihestu estresa.
- Ez eman denbora gehiegi eguzkitan. Eguzkia neurri egokian hartzea ona izatean da pikortentzat, baina eguzki gehiegiak okertu egin ditzake akne mota batzuk.
- Higiene egokia behar da, gehiegikeriarik gabea hori ere. Azala nolakoa den, egunean behin edo bitan garbitzen da, xaboi leunekin edo aknea duten larruazalentzako xaboiekin. Leun-leun lehortu behar da, igurtzi gabe; ilea garbi eduki behar da, eta aurpegia ukitzen ez duela.
- Elikagai gantzatsuek ez dute sortzen aknerik (txokolateak, adibidez), eta, beraz, ez dago jateari zertan utzi, non eta ohartzen ez garen zerbaitek kalte egiten digula. Dena den, dieta osasungarria egin behar da, batik bat gizentasun-arazoak badaude.
- Aknea izateko joera duten emakumeek ez dute makillatu behar, eta kosmetiko gantzatsuak ere saihestu egin behar dituzte, poroak ixten dituzte eta. Erabiltzekotan, etiketan honako aipamenak dauzkatenak erabil daitezke: “ez da komedogenikoa” (“no comedogénico”), “oliorik gabea” (“libre de aceites”) edo “ez du sortzen aknerik” (“no produce acné”). Galdetu medikuari eta egin jaramon haren aholkuei.
- Gizonetan, gerta liteke bizarra eginda are gehiago okertzea egoera, eta, beraz, hobe da ez egitea. Norberak ikusi beharko du zerk eragiten dion kalte gutxien, makina elektrikoak edo bizar-labanak.
- Ez saiatu pikortak lehertzen, eta lesio edo zaurietan ere ez ibili hatzekin; horrela ibiliz gero, barrurantz apurtzen dira, neurri handiagoa hartzen dute eta gehiago hanpatzen dira.
- Arrasto edo markekin geratu diren pertsonek tratamendu kosmetiko espezifikoa har dezakete.
- Aknearen aurkako sendagaiek larruazala minberatu dezakete, gorritu ere bai, eta beroa ere eman dezakete. Hasieran kopuru txikiagoak erabil daitezke, eta txandaka eman, egun batean bai eta hurrengoan ez (medikuak hala agintzen badu, betiere), eta poliki-poliki dosia handitzen joan gaitezke. Larruazala ongi garbitu eta lehortu ondoren ematea komeni da, eta begietara ez joatea.
- Tratamendua jarrita, lau aste behar izaten ditu akneak hobera egiteko. Gero, bukatu arte jarraitu behar da zintzo, eta ez da bertan behera utzi behar, berriz ere indartu egin daiteke eta.
Iturriak: Osasunaren Gida Praktikoa. 12. zenbakia. Larruazaleko eta ileko eritasunak, Semfyc erakundearena, eta Aurora Guerra, Doce de Octubre Ospitaleko Dermatologia Saileko burua, Madrilgo Unibertsitate Complutenseko irakasle tituluduna eta Dermatologia eta Benereologiako Espainiako Elkarteko kidea (AEDV). (www.auroraguerra.com)