Café listo para tomar: a bebida que esperta o mundo

Café listo para tomar: a bebida que esperta o mundo

É difícil atopar unha persoa adulta que non tome café habitualmente. De feito, esta bebida é un dos produtos máis consumidos no día a día. En España tómanse uns 14.000 millóns de cuncas de café ao ano, segundo un estudo da Organización Internacional do Café. Iso significa que cada adulto toma unha media de 350 cuncas ao ano, aínda que esta cifra pode resultar enganosa, porque hai moitas persoas que consomen tres ou catro cafés ao día, mentres que outras só toman un (ou ata non o toman). Ata hai unhas poucas décadas o máis común era consumir o café na casa e en cafeterías. Pero hai xa tempo que é frecuente tomar esta bebida en moitos outros lugares e a calquera hora, algo que é máis fácil ca antes debido en parte aos cafés listos para consumir.

Un ingrediente básico e mil combinacións

Trátase de produtos que se adoitan comercializar en vasos ou envases individuais para facilitar o seu consumo e que, polo xeral, se toman fríos. Entre eles podemos atopar distintas opcións, que teñen algunhas cousas en común –case todas elas están compostas principalmente por leite, café e azucre–, pero tamén con importantes diferenzas, como o tipo de envase e a forma de preparación do café. Este último aspecto é precisamente o que se adoita destacar na parte frontal do envase. Entre eles, os máis comúns son:

• Expreso. Prepárase facendo pasar rapidamente auga quente e a presión a través do café moído. Como resultado obtense un café de sabor e aroma intensos e con alto contido en cafeína. É o que se prepara normalmente nas máquinas das cafeterías ou en cafeteiras italianas.
• Con leite. Café expreso a que se lle engade leite, normalmente en proporcións de 1:3. Entre os produtos analizados, tres son deste tipo: Kaiku, Nescafé e Eroski.
• Caffe latte. A este café expreso engádese leite espumado encima (obtido normalmente co tubo de vapor da cafeteira). Dous dos produtos analizados son deste tipo: Starbucks e Mocay.
• Capuchino (ou capuccino). Sobre unha base de café expreso engádese leite e leite espumado (e xeralmente cacao empoado). Tres dos produtos analizados son deste tipo: Kaiku, Kaiku Avena e Nescafé.
• Macchiato. É un café expreso cun pequeno toque de leite espumado.
• Frappé. Café con xeo recuberto de espuma de leite. Entre os produtos analizados, Starbucks Frapuccino parécese a este tipo, aínda que en realidade é unha combinación entre esta forma de preparación e o capuchino.

Sabor e aroma, segundo a variedade

Outro dos aspectos que se adoita destacar no frontal do envase é a variedade do café. Existen dous grandes tipos, en función da especie da planta de procedencia: Arábica (Coffea arabica) e Robusta (Coffea canephora). Este último ten un sabor e un aroma máis forte e unha maior cantidade de cafeína, mentres que o primeiro é máis aromático e suave. O 70% da produción mundial corresponde ao café Arábica, que é tamén o máis apreciado e o que se utiliza na elaboración dos produtos analizados nesta guía, polo menos nos que declaran esta información (todos excepto os de Nescafé).

As claves están na etiqueta

Máis aló da forma de preparación e da especie de café utilizada, convén coñecer outros detalles que determinan as súas características e, para iso, é necesario ler o etiquetado con detemento. O ideal sería comezar pola denominación legal de venda, que normalmente atoparemos xunto coa lista de ingredientes. Como estes produtos non están categorizados na lexislación, o que se mostra é unha descrición para que poidamos coñecer as súas características: por exemplo, “bebida láctea de café con leite e cacao” ou “bebida láctea con café e sabor a galleta”. Todos os produtos son bebidas compostas basicamente por leite e café, fóra diso Kaiku Avena, formada por bebida de avea e café.

O café, o verdadeiro protagonista

O seguinte que convén facer é ler a lista de ingredientes para coñecer a súa composición con detalle. Os elementos que o conforman deben enumerarse en orde, segundo o seu peso, e no caso de que algún deles destáquese no envase, xa sexa por medio de palabras ou de imaxes, debe indicarse a súa cantidade concreta. O café atópase nunha proporción máis baixa que o leite, pero malia iso é o gran protagonista nestas bebidas, dada a súa importancia sobre o sabor e o aroma –sen esquecer a súa achega de cafeína. Aínda que se informa da cantidade concreta que conteñen estes produtos, é difícil facer comparacións porque se presenta en diferentes formatos:

• Café líquido. Tal e como o preparamos na casa, facendo pasar auga quente a través de café moído. É o tipo de café que conteñen os produtos de Kaiku e Starbucks, nos que está presente nunha proporción que varía entre o 15% e o 20%, de Kaiku Capuccino e Starbucks Caffe Latte, respectivamente.
• Café soluble. É como o café de sobre que serven en moitas cafeterías. Para producilo faise pasar auga quente a través de café moído, de maneira que se obtén un extracto de café. Posteriormente, elimínase a auga. Así, o produto resultante é ese conxunto de grans solubles. Este tipo de café é o que se utiliza nos produtos Nescafé, nunha proporción de entre o 1% e o 1,4%, é dicir, uns 1,9-2,7 gramos por vaso, cantidade similar á que contén a bebida de Eroski (1,5%). Vén ser equivalente a un sobre de café soluble (normalmente comercialízanse en formato de 2 gramos).
• Extracto de café. Tamén se obtén facendo pasar auga quente a través de café moído. A diferenza co café líquido é que este está máis concentrado. É o que se utiliza en Mocay, nunha proporción do 2,5%. No envase indícase que esta cantidade equivale a 40 g de café [moído] por cada 100 ml de produto, é dicir, para preparar cada vaso utilízanse uns 80 g.

Máis leite ca café

O ingrediente principal de todos é o leite, xa que é o que figura en primeira posición da lista de ingredientes (salvo en Kaiku Avena, no que é a bebida de avea). Ademais, como este ingrediente se menciona expresamente na denominación legal de venda, indícase a cantidade concreta. En todos, a porcentaxe está comprendida entre o 75% e o 87%, valores correspondentes a Starbucks e Mocay, respectivamente, mentres que o contido medio é do 81%. En Kaiku Avena a cantidade de bebida de avea é do 77%.

O habitual: semidesnatado

Como o leite é o ingrediente principal, é tamén o que máis inflúe sobre a composición destes produtos. Lendo a lista de ingredientes podemos saber se é desnatado, semidesnatado ou enteiro, que son as tres clasificacións que establece a lexislación con respecto ao contido en graxa. O leite desnatado é o que contén menos dun 0,5% de graxa; o semidesnatado, entre o 1,5% e o 1,8%, e o enteiro contén polo menos un 3,5%.

En cinco dos nove produtos que levan este ingrediente, o leite é semidesnatado: Kaiku Capuccino e Espresso, Starbucks Frappuccino, Mocay e Eroski. Neste último especifícase, ademais, o contido concreto de graxa, que é do 1,5%. O leite de Starbucks Caffe Latte ten un 3,1% de graxa, así que está preto de ser enteiro, pero legalmente non pode ser cualificado como tal.

Pola súa banda, nos produtos de Nescafé utilízase leite desnatado xunto con nata e leite desnatado en po, debido probablemente a motivos tecnolóxicos: para mellorar a mestura e a textura, de modo que sexa máis cremoso e teña máis corpo. Tendo en conta a cantidade de leite empregado e o contido de graxa, podemos calcular que nestes produtos o conxunto de leite desnatado+nata sería equivalente a leite cun 3,2% de graxa, aproximadamente.

En definitiva, se consideramos a composición global, ningún contén leite desnatado nin enteiro. O habitual é utilizar semidesnatado (ou equivalente), salvo nalgúns casos onde a proporción graxa se achega ao 3,5% do enteiro. Isto era algo esperable, dadas as desvantaxes do leite desnatado (apenas proporciona sabor e corpo, a textura é menos cremosa e resulta máis difícil formar espuma) e os receos que suscita o leite enteiro, por motivos de saúde. Esta última cuestión vén de lonxe, xa que se asocia á demonización das graxas que comezou na década dos sesenta e tivo o seu momento álxido nos noventa. Con todo, actualmente sabemos que non todas as graxas son iguais e que os lácteos enteiros teñen cabida dentro dunha dieta saudable. De feito, presentan vantaxes, como achegar vitaminas liposolubles e unha maior sensación de saciedade.

A diferenza está na graxa

Unha das principais diferenzas entre estes produtos atopámola precisamente na proporción de graxa. Se facemos unha comparación por 100 ml de produto, vemos que as bebidas con máis cantidade de graxa son as de Nescafé (2,7%-2,8%), debido a que entre os seus ingredientes se atopa a nata. A maioría de produtos contén unha cantidade significativamente máis baixa deste nutriente. O habitual é un 1,2%, como ocorre en Kaiku Capuccino e Espresso, Starbucks Frappuccino e Eroski Espresso, que están elaborados con leite semidesnatado.

Con respecto ás proteínas, de novo son os produtos de Nescafé os que teñen as proporcións máis altas (3,5%-3,6%), debido a que están elaborados con leite e leite en po. No resto dos produtos, o habitual é unha proporción arredor do 2,7-2,9%.

Se en lugar de facer a comparación por cada 100 ml a facemos por envases, veremos que a achega de proteínas é bastante similar entre os distintos produtos, entre 7 g de Starbucks Frappuccino e 6,2 g de Starbucks Caffe Latte e Mocay. Na graxa si que atopamos diferenzas. Os produtos de Nescafé seguen sendo os que máis cantidade achegan, con 5,1-5,3 g, xunto con Starbucks Caffe Latte (5,8 g), mentres que no resto está arredor dos 2,8-3 g.

Xa vimos que a graxa do leite non debería representar un problema en persoas sas, pero si deberiamos tela en consideración, entre outras cousas pola achega de calorías que supón. De feito, os produtos con máis cantidade de graxa por envase son tamén os que máis cantidade de calorías achegan, con cifras arredor de 152-160 kcal, que é equivalente á enerxía que achegan tres mazás ou dúas iogures naturais sen azucre. De todos os xeitos, as diferenzas co resto de produtos non son demasiado grandes, dado que a achega de calorías atópase entre 124 kcal de Mocay e 143 de Eroski.

A bebida de avea non é igual

Kaiku Avena merece mención separadamente, dado que contén bebida de avea en lugar de leite, e iso fai que a súa composición nutricional sexa moi diferente. Isto é así desde o punto de vista cualitativo (o leite de vaca achega proteína de maior valor biolóxico, ademais doutros nutrientes, como calcio) e tamén desde o punto de vista cuantitativo. De feito, a bebida de avea (cuxa proporción é do 77%), achega apenas 0,9 g de graxa e 1,4 g de proteína por envase, dado que está composta por tan só un 6% de fariña de avea. En definitiva, a cantidade de proteínas, graxa e outros nutrientes, como o calcio, son moi inferiores aos outros produtos. Este produto é apto para persoas veganas, tal e como certifica o selo “vegan”, así como para persoas con alerxia ás proteínas do leite ou intolerancia á lactosa.

O azucre engadido

Ao grupo dos produtos que máis calorías achegan hai que sumar Starbucks Frappuccino (158 kcal), pero neste caso é por o seu contido en azucre. Este aspecto é precisamente no que deberiamos centrar a atención cando consultamos o etiquetado, para comprobar se conteñen azucre engadido, tal e como ocorre en todos os produtos analizados. Na táboa nutricional indícase a cantidade de azucres totais, é dicir, os engadidos polo fabricante e os que contén o leite de forma natural, principalmente lactosa. Esta última non é preocupante para a saúde, pero os azucres engadidos si que o son, dado que un consumo abusivo ou habitual, tal e como se adoita facer na nosa contorna, relaciónase con problemas de saúde, como caries, diabetes tipo 2 e obesidade.

Non hai unha forma inmediata de coñecer a proporción na que se atopan uns e outros, pero podemos facer un cálculo aproximado sabendo que a proporción de lactosa no leite de vaca está arredor do 5% e considerando a proporción de leite en cada envase. Así podemos deducir de forma aproximada que a cantidade de azucre engadido atópase entre os 9 g de Kaiku Caffe Latte e Mocay, e os 15,5 g de Starbucks Frappuccino. É dicir, cada vaso contén entre dúas ou tres culleradas e media de azucre.

A puntuación Nutri-Score

Todos eles obteñen a mesma puntuación no sistema Nutri-Score, concretamente unha B. Isto explícase por que para avaliar o leite e as bebidas vexetais aplícanse os mesmos criterios que para os alimentos sólidos; por exemplo, tolérase máis cantidade de azucres que nos refrescos, porque se considera que a lactosa non ten as mesmas implicacións sobre a saúde que os azucres engadidos.

O prezo marca a diferenza

Á hora de elixir podemos caer no erro de comparar os prezos sen ter en conta o volume do envase. Deste xeito podemos pensar que os produtos de Nescafé son máis baratos que os de Kaiku, dado que cada vaso dos primeiros custa 1,45 € fronte aos 1,49 € dos segundos. Pero se facemos a comparación para 100 ml, en realidade Kaiku é máis barato, dado que custa 0,65 €/100 ml, fronte a 0,76 €/100 ml.

Considerando o prezo por unidade, que é o que se gasta o consumidor cando decide comprar estes produtos, os importes varían entre os 0,82 € de Eroski Espresso e os 1,89 € de Starbucks Caffè Latte, é dicir, este último custa preto de tres veces máis que o primeiro e ten menor cantidade de produto: 220 ml fronte a 250 ml. A grandes liñas, non parece que as diferenzas entre eles (como a palla e o leite de máis graxa de Starbucks) sexan tan importantes como para xustificar esta gran diferenza, sobre todo tendo en conta que os seus ingredientes principais atópanse en proporcións similares.

Conservación e consumo

Para conseguir que estas bebidas se conserven en boas condicións ata o momento do seu consumo aplícase un tratamento térmico durante a elaboración. Trátase simplemente de someter o alimento a un quentamento para eliminar os microorganismos patóxenos e alterantes, que poderían causarnos enfermidades e deteriorar o alimento. Para iso pódense empregar diferentes combinacións de temperatura e tempo:

Pasteurización

Aplícanse temperaturas inferiores a 100 ºC durante un determinado período de tempo (por exemplo, 71-74 ºC durante 15-40 segundos). Así se eliminan as bacterias en forma vexetativa –é dicir, no seu “estado natural”, aínda que non se destrúen as formas esporuladas (estruturas moito máis resistentes á calor). Por iso a duración destes produtos é máis curta –a súa vida útil é de poucas semanas– e deben manterse a temperaturas de refrixeración. Pero teñen a vantaxe de que, como durante o quentamento non se alcanzan temperaturas moi elevadas, mantéñense os matices de aroma e sabor do produto. Por iso son máis apreciados e, xeralmente, máis caros. Entre os produtos analizados algúns son pasteurizados, concretamente os de Kaiku e Eroski.

UHT 

Aplícanse temperaturas superiores a 100 ºC durante un período moito máis curto de tempo que no caso anterior (por exemplo, 140-150 ºC durante 2-4 segundos). Deste xeito elimínanse todas as bacterias presentes, tanto as que están en forma vexetativa como as que se atopan en forma esporulada. Iso fai que a vida útil dos produtos sexa moi longa (varios meses) e, polo xeral, poidan almacenarse a temperatura ambiente, aínda que na etiqueta dalgúns destes produtos recoméndase manter en refrixeración. O inconveniente é que ao alcanzarse temperaturas tan elevadas, pérdense algúns matices de aroma e sabor. Por iso estes produtos son menos apreciados que os anteriores. Entre eles atópanse os de Starbucks e Mocay. Nos de Nescafé non se indica o tipo de tratamento térmico aplicado.

Conclusións

Os cafés listos para tomar analizados están compostos principalmente por tres ingredientes, leite (75-87%), café (15-20%) e azucre (9-16%), pero existen importantes diferenzas entre eles. Algunhas delas débense á composición do leite e, máis concretamente, ao seu contido en graxa, un nutriente que lle dá mala fama sen motivo (aínda que hai que considerar a súa achega calórica). Neste sentido destacan os produtos de Nescafé (2,8% de graxa, debido a que conteñen nata), que ademais presentan a maior proporción de proteínas (3,5%). Isto é algo que en principio se relaciona con maior intensidade de sabor e a unha textura máis cremosa e espumosa.

No que respecta ao café, atopamos diferentes formas de preparación, o que inflúe tanto no sabor e o aroma coma no contido en cafeína. Así, os máis intensos son os expresos, como Kaiku e Eroski (con 119 mg de cafeína por envase), mentres que os máis lixeiros son Kaiku Capuccino e Kaiku Avena (cuns 86 mg de cafeína por envase).

Un dos elementos máis importantes á hora de elixir é a cantidade de azucre, xa que convén que este ingrediente non estea presente, ou que polo menos se atope en proporcións baixas. Todos os produtos analizados conteñen azucre engadido, aínda que hai importantes diferenzas entre eles. Neste sentido, as mellores opcións serían Mocay e Kaiku Espresso, cuns 9 g por vaso (un par de culleradiñas), mentres que a peor opción sería Starbucks Frappuccino, cuns 16 g por envase (unhas tres culleradiñas e media).

Existen, ademais, outras importantes diferenzas entre os produtos analizados, como o etiquetado, máis explícito e claro nalgúns produtos, como Eroski, que noutros como Nescafé. En calquera caso, todas esas diferenzas non sempre parecen xustificar as que existen nos prezos dalgúns produtos, e máis concretamente entre o máis barato, Eroski (0,33 €/100 ml) e o máis caro, Starbucks Caffe Latte, con 0,86 €/100 ml). Considerando todos estes elementos, a mellor relación calidade-prezo corresponde á bebida de Eroski, seguida de Kaiku Espresso e Kaiku Capuccino.

Tres ingredientes para analizar: leite, café e azucre