Os beneficios de medrar cunha mascota
Os animais de compañía melloran a saúde física e psicolóxica das persoas. Distintos estudos médicos confirmaron que convivir cunha mascota axuda a reducir a presión arterial e os niveis de cortisol (a hormona da tensión). Así mesmo, proporcionan un importante apoio social, contribúen a diminuír o sentimento de soidade e melloran o estado de ánimo das persoas. Pero hai máis. Para os nenos e as nenas, cohabitar cun animal é especialmente proveitoso. Os cans son os animais que máis beneficios reportan. “Proporcionan máis interacción física da que poderiamos ter con outros animais. Este feito pode supor unha vantaxe moi importante para os menores”, explica Jaume Fatjó, director da cátedra Fundación Affinity Animais e Saúde da Universidade Autónoma de Barcelona.
Os cans non só son grandes compañeiros de xogo, tamén facilitan o desenvolvemento e aprendizaxe de certas habilidades emocionais e sociais. “para as familias, o animal de compañía ofrece unha oportunidade para cultivar nos menores o sentido da responsabilidade e da empatía, xa que dependen de nós para ser felices. Pero é importante que as persoas adultas lles ensinen aos máis pequenos a relacionarse ben cos seus animais e, sobre todo, a respectar a súa necesidade dunha certa privacidade”, apunta Fatjó.
Mentes e corpos máis sans
Segundo un informe publicado na revista médica Pedriatric Research, os nenos de entre dous e cinco anos que conviven de maneira activa cun can, é dicir, participan nas súas rutinas diarias, como o paseo e a alimentación, mostran un maior desenvolvemento emocional e social. O traballo evidencia que os menores teñen un 30% menos de posibilidades de presentar problemas de conduta ou cos seus compañeiros da clase en comparación con outros menores que non teñen cans.
O informe tamén subliña o importante papel que xogan as mascotas á hora de fomentar o exercicio físico e evitar o sedentarismo. De acordo con outra investigación impulsada por Human Animal Bond Research Institute (HABRI), os menores de familias con cans levan unha vida máis activa: tan só pasear co animal supón sumar 29 minutos diarios de exercicio. Para os investigadores, ter un can pode axudar a combater a obesidade infantil, considerada como uno dos problemas máis graves do século XXI pola Organización Mundial da Saúde (OMS).
A unhas conclusións similares chegou un estudo elaborado por un grupo de investigadores do departamento de Psicoloxía da Universidade Rovira i Virgili (URV), en Tarragona. Tras realizar un seguimento a 120 nenos de entre tres e cinco anos e analizar o impacto do contacto con estes animais no seu desenvolvemento social e emocional, resolveron que a presenza das mascotas desde os primeiros anos de vida é de grande axuda.
Antes de dar a benvida a unha mascota ao fogar debemos meditalo con calma. En maior ou menor medida, un animal cambia por completo as rutinas e os costumes da casa. Para verificar que estamos preparados para a adopción, a Fundación Affinity aconsella seguir estas pautas:
- Reflexionar. Cal é o motivo polo que queremos un animal na familia?
- Acordar a decisión. A adopción é un compromiso de todos. Os menores teñen que saber que papel desempeñarán no seu coidado.
- Dedicar tempo a buscar. Non todos os animais son adecuados para un fogar. Hai que deixarse aconsellar por un veterinario ou un responsable do centro de adopción.
- Atopar o compañeiro ideal. Será o que mellor se adapte aos nosos hábitos, rutinas e espazos.
- Comprometerse co coidado. Non son accesorios que poidamos sacar da nosa vida cando queiramos.
- Valorar os recursos dispoñibles. Os coidados poden ser moi distintos dependendo do animal. Algúns terán que visitar máis ao veterinario, outros requirirán máis tempo de exercicio físico e outros necesitarán moito espazo.
- Reconto de obrigacións. Como coidador hai que procurar o benestar físico e emocional do animal de compañía.
- Ser realista coas expectativas. Sen dúbida haberá momentos preciosos, pero outros faranse algo máis costa arriba. Debemos estar preparados para entender a natureza do animal.
Sociabilidad e responsabilidade
As vantaxes de cohabitar con cans non só se aprecian entre os menores en idade preescolar. Os nenos de máis idade e os adolescentes tamén reciben os favores destes animais. Os cans axudan a mellorar a autoestima, achegan sensación de seguridade, permiten que os menores desenvolvan o sentido da convivencia, ensinan a compartir –non só no ámbito material, tamén no emocional–, reducen o sentimento de soidade e diminúen a tensión. “Calquera comportamento afectivo fai que segreguemos hormonas que teñen que ver co benestar psicolóxico”, apunta Elena Daprá, psicóloga clínica do Colegio Oficial de Psicología de Madrid.
Tamén lles axudan aos nenos e ás nenas a socializar. “No momento do paseo, por exemplo, prodúcese un encontro con outros nenos que tamén teñen can. O animal, nestes casos, convértese nun nexo, un algo en común que permite comezar a falar”, subliña. Así mesmo, os cans propician a adquisición de responsabilidades. “Se a familia quere, trabállase moi ben. As responsabilidades levan unha aprendizaxe en valores. O feito de utilizar a empatía impulsa o valor de non lle facer ao outro o que non queres que che fagan a ti. Ademais, os cans fan que se reduza a agresividade: o animal responde ao que ten enfronte e se o neno está agresivo, o animal estarao; e ao contrario”, resume a especialista.
Se hai nenos na casa, a raza, o carácter do animal, o tamaño ou a idade parecen importantes condicionantes á hora de escoller. Con todo, é un erro pensar que hai razas boas e malas. Calquera can debidamente socializado e adestrado en positivo pode converterse no mellor compañeiro de xogos, aventuras, alegrías e penas.
Segundo un recente estudo publicado na revista Science, a raza ten pouca influencia na personalidade dun can: só determina o 9% do comportamento dos animais. Segundo explica Elinor Karlsson, bióloga computacional da Universidade de Massachusetts e responsable do estudo (analizáronse máis de 18.000 cans), “no que respecta ao comportamento do animal, é como a sorte nun sorteo”.
O comportamento dos cans depende, principalmente, da socialización, da educación e da contorna que de proporcionemos os humanos. Os adultos son responsables de que o neno e o animal teñan unha boa relación e xeren un vínculo saudable. Tal e como destacan na Fundación Affinity, “non só é importante educar o can, senón tamén educar e acompañar ao neno no proceso”.
As mascotas poden ser terapéuticas
No ámbito terapéutico, os animais son excelentes mediadores. Nos Estados Unidos de América é moi habitual introducilos como apoio nas terapias psicolóxicas, coma os casos de menores con tensión postraumática (TEPT). Este trastorno caracterízase por síntomas moi claros: alteracións negativas na cognición, baixo estado de ánimo, moita evitación, sobre todo co relacionado co feito traumático, e pensamentos moi intrusivos. “O can ten algunhas características que pode vir moi ben nos casos de pensamentos intrusivos. Un animal é un estímulo que reforza o estar nunha contorna segura. Actúa, polo tanto, como unha base segura para experiencias, momentos e situacións que fan que o neno estea conscientemente no presente”, explica Elena Daprá. “Tamén evoca emocións agradables que, dalgunha maneira, compensan as emocións desagradables que teñen os menores polo feito traumático”, engade Daprá. “A terapia con animais ten unha alta porcentaxe de éxito con nenos, con todo, non hai probas fidedignas de que esta mellora sexa exclusivamente polos animais”, conclúe a psicóloga.
Cando o can se converte no maior apoio
Os cans son un importante soporte emocional para soportar os momentos difíciles. A Fundación Aladina desenvolve o terapia con cans e nenos con cancro en colaboración coa Fundación Perros Azules. Cóntao Lorena Díez, directora de hospitais da Fundación Aladina. “Traballamos con pacientes desde o tres ata os 21 anos. As actividades que se realizan son distintas dependendo da idade. Cos máis pequenos, ao principio, preséntaselles o animal. Dicir como se chama, explícaselles e ensínaselles a coidalo, a peitealo, a darlle para comer, a pasealo. Logo desenvólvense xogos grupais ou individuais. Hai moitas posibilidades para converter ese momento de interacción en algo divertido e dinámico”, explica.
Cos adolescentes abórdase a terapia desde outro ángulo. “Hai unha serie de momentos nos que a enfermidade se leva peor. Neses casos, a través do animal, conséguese que un paciente que está en illamento e non quere interactuar, saque un sorriso. Os animais conseguen que saia da súa habitación, que xogue e interactúe, que esqueza onde está ou o que está a pasar”, conta Díez.
Os cans están adestrados para entrar nunha unidade hospitalaria sen interferir nas rutinas. “Non se distraen cos cheiros ou ruídos. Teñen vacinas especiais e continuas para non contaxiar a ningún paciente. En todo momento están acompañados e guiados polo terapeuta, que sabe como canalizar o labor. O que realmente se busca é lograr o benestar físico, psíquico e, sobre todo, emocional de cada paciente”. Para que todo encaixe, os terapeutas están en continuo contacto co equipo médico. “Explícaselles que casos van atender, en que procesos están eses nenos, que necesidades teñen eles e as súas familias. Acompañan no tratamento e nos momentos máis complicados, como un falecemento”, sintetiza a directora de hospitais.
Na Fundación Aladina foron dos primeiros en introducir as terapias con cans presenciais nunha unidade oncolóxica. Unha actividade que se estendeu con outras autonómicas. “Levamos 20 anos. Financiamos o 100% destas terapias. Actuamos nos hospitais cos que temos convidos asinados, que son moitos en toda España. Agora vese todo moi normal, pero foi moi complexo facer entender aos equipos hospitalarios que un can podería achegar e non ía contaxiar o paciente. Só cando comprobaron que o labor que se facía era marabilloso e que todo ía vento en popa, fomos crecendo”, rememora Díez.
Intervencións asistidas
A Asociación Internacional de Organizacións de Interacción Humano-Animal (IAHAIO) define as intervencións asistidas con animais como “accións con fins terapéuticos, educativos e/ou lúdicos coas que se trata de sacar o maior proveito das interaccións entre humanos e animais co obxectivo de lograr os máximos beneficios para as persoas”. Segundo explican desde GEMCA, grupo de especialidade en medicamento do comportamento da Asociación de Veterinarios Españois Especialistas en Pequenos Animais, hai tres modalidades de intervencións asistidas con animais:
1. Terapia asistida con animais (TAA). Interaccións entre unha persoa e un animal con obxectivos terapéuticos preestablecidos, actuando como parte integral dun proceso rehabilitador. Por exemplo, a un menor ao que lle custe durmir pola noite, nunha terapia asistida o can pódelle axudar a gañar confianza e xestionar ese problema.
2. Educación asistida con animais (EAA). Consiste en incorporar un animal nas aulas e/ou clases de apoio, facilitando e favorecendo a adquisición dos contidos curriculares mediante a motivación que supón a presenza do animal e o uso de técnicas visuais e divertidas. Por exemplo, se unha nena ou un neno ten problemas ao ler no alto na clase e necesita gañar autoestima, o can nesta intervención achégalle seguridade para afrontar ese medo.
3. Actividades asistidas con animais (AAA). Son actividades lúdicas con efecto terapéutico, pero sen obxectivos concretos, nas que as persoas se relacionan co animal co obxecto de mellorar a súa calidade de vida. Por exemplo, cando un menor con cancro non se quere levantar da cama, a chegada dun can á unidade de oncoloxía impúlsalle a levantarse e xogar.
Estas intervencións con animais van dirixidas a unha gran variedade de colectivos con diferentes tipos de patoloxías e necesidades especiais, incluíndo persoas de calquera idade e condición física ou cognitiva. “Entre os distintos programas desenvolvidos en España, os ámbitos da neurorehabilitación, a educación, a saúde mental, a integración social e a xerontoloxía son os que acaparan maior número. No entanto, existen outros posibles ámbitos de actuación, como na violencia de xénero, institucións penitenciarias, ámbitos hospitalarios, o estrés postraumático en nenos procedentes de países en guerra, xulgados de familia…”, resumo en GEMCA.
Moito máis que o mellor amigo
De acordo coa Asociación Internacional de Organizacións de Interacción Humano-Animal, só os animais domésticos, entre os que se inclúen tamén os de granxa, poden intervir nas terapias. En España, “a especie animal máis empregada é o can (95%, o 62%, en exclusiva), seguida do cabalo (25%), animais de granxa (13%), os gatos (13%) e as aves (7%),”, puntualizan en GEMCA.
Os animais de intervención deben reunir uns criterios específicos adecuados ás necesidades requiridas no programa. Son seleccionados “tanto pola súa morfoloxía como polo seu comportamento, equilibrado e predicible, ter unha correcta socialización e ser adestrados con técnicas baseadas no reforzo positivo. Deberán ter unha educación e adestramento correctamente constituídos, un carácter sociable e cariñoso e capacidade de recuperación ante a tensión que puidese xerarse durante as sesións”, recalca o grupo de especialistas. E engade como moi importante que “o animal se sinta cómodo e alegre en todo momento, estea san e presente
unhas boas condicións hixiénico-sanitarias, e que se leven a cabo revisións veterinarias periódicas e un mantemento hixiénico adecuado”.
En canto aos motivos que fan que os cans sexan a especie animal máis utilizada, en GEMCA destaca a súa gran capacidade de aprendizaxe. Tamén subliñan “o seu carácter sociable e cariñoso coas persoas, que axuda a establecer vínculos e relacións predicibles e seguras, favorecendo o sentimento afectivo”.
Ademais dos cans, convivir con outros animais domésticos como os gatos é unha experiencia enriquecedora para os máis pequenos da casa. para coñecer o vínculo entre os animais de compañía e os nenos, a Fundación Affinity realizou un estudo, único en España, entre menores de entre 9 e 13 anos. A principal conclusión é non só que existe unha atracción natural entre humanos e mascotas, senón que os nenos se senten reconfortados coa súa compañía.
A maioría dos nenos confesan que gozan ou lles gustaría gozar da compañía dun can ou un gato. Do 94% que xa convive cun animal, 6 de cada 10 afirma sentirse mellor cando a súa mascota está cerca. “Comprobamos que o animal de compañía axuda ao neno a manexar momentos de ansiedade e de tensión, tal e como tamén observamos nas persoas adultas. Por exemplo, os nenos que participaron no estudo dixéronnos que cando tiñan un mal día ou ao espertar dun pesadelo, o animal de compañía é aquel en quen buscan consolo en primeiro lugar, ademais de nos seus pais”, explica Jaume Fatjó, director da cátedra Fundación Affinity Animais e Saúde da Universidade Autónoma de Barcelona.