Desde o seu uso medicinal ata o seu efecto placebo

Cannabidiol. Desde o seu uso medicinal ata o seu efecto placebo

Apenas quedan xa grandes cidades en España sen o seu establecemento de cannabidiol (CBD). Calquera que sexa un paseante habitual da súa localidade puido notar o auxe destas tendas que, dende hai tempo -sobre todo dende a pandemia-, venden (tamén en liña) un amplo grupo de produtos ricos en cannabidiol, o compoñente do cánnabis sen efectos psicotrópicos. 

O Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TUE) avalou en 2020 a comercialización de aceites, cremas, flores aromáticas, sales de baño ou vapeadores que inclúen CBD na súa composición e que, supostamente, axudarán a combater as engurras, as murnas da pel, a ansiedade, o acne, as dores menstruais, o insomnio ou as dores musculares e articulares, entre outras moitas molestias. Unhas propiedades case milagrosas que chocan frontalmente co que di a ciencia, que practicamente as clasifica como placebo. 

Aínda que o CBD ten propiedades medicinais comprobadas para tratar os síntomas dalgunhas enfermidades, a súa eficacia depende da concentración e da dose. Estes produtos sanitarios case nada teñen que ver co que se esconde detrás da investigación do cánnabis con usos médicos, algo que si ten moito potencial e que é esperanzador para moitas persoas que viven con dor crónica.

A planta e os seus compostos

O cánnabis, como calquera outra planta, é unha mestura moi complexa de compostos (nela hai máis de 500, entre eles uns 113 cannabinoides). De todos eles, destacan o THC (tetrahidrocannabidol) e o CBD (cannabidiol). Son os dous máis relevantes en canto á súa acción farmacolóxica, pero pola súa abundancia e potencia de acción, o máis importante é, sen dúbida, o THC. “A gran maioría das propiedades do cánnabis, tanto no uso recreativo como medicinal, e tanto en efectos intencionados como non desexados, débense á acción do THC. É, para que todo o mundo o entenda, o cannabinoide que ‘coloca’ no seu uso recreativo e o que ten propiedades farmacolóxicas no uso terapéutico”, explica Manuel Guzmán, catedrático de Bioquímica da Universidade Complutense de Madrid e un dos expertos que asesorou o Goberno sobre a inminente lei para o uso de cánnabis medicinal. 

O tetrahidrocannabinol é, para establecermos unha analoxía, como a cafeína no gran de café, a morfina na planta de opio ou a teofilina na planta de té. “O THC é o principio activo máis relevante do cánnabis, que se une a receptores específicos que existen no organismo chamados receptores cannabinoides (CB1 e CB2, entre outros) e, a través deles, exerce un gran número de accións, tanto as que se buscan no uso recreativo (relaxación, mellor estado de ánimo, menos estrés e maior sensibilidade) así como no uso medicinal”, sinala Guzmán. Respecto deste último, hai que destacar as propiedades antieméticas do THC á hora de aliviar os vómitos e as náuseas en pacientes que están en tratamento de quimioterapia e que non responden á medicación tradicional. “Tamén se probaron cientificamente as súas propiedades como estimulante do apetito e mellora do metabolismo en pacientes con cancro, cuxo desexo de comer se viu afectado despois da quimioterapia, ou o seu efecto analxésico ou antiinflamatorio, sobre todo cando se trata de reducir a rixidez muscular nos pacientes con esclerose múltiple”, detalla o experto.

CBD: o principio activo descafeinado

Pero o THC non é o único cannabinoide con accións farmacolóxicas. Si, é certo que é o máis importante, pero o CBD tamén ten propiedades que merecen ser destacadas. “En comparación co THC, o CBD é como tomar café descafeinado”, resume o científico. Manuel Guzmán refírese a que ten menos accións que o THC, pero algunhas delas son moi interesantes. 

“Demostrouse que é eficaz para inhibir as convulsións nas epilepsias pediátricas (tamén en adultos, aínda que menos) que non responden aos anticonvulsivantes de primeira liña”, cóntanos o catedrático. 

O THC e o CBD combinan ben na medicina. Este investigador cre que, cando se recomenda cánnabis para uso medicinal, sempre é mellor utilizar unha preparación equilibrada entre THC e CBD. O motivo é que o paciente o tolera moito mellor, xa que o CBD actúa como un modulador dos efectos non desexados do THC. “Hai algúns efectos psicoactivos do THC que buscan os pacientes. Falamos de estar de mellor humor ou de durmir mellor. Pero hai outros efectos secundarios que non son os desexados; como ter un ataque de pánico, ansiedade, falta de coordinación, fatiga excesiva… Neste sentido, o CBD pode temperar esa parte non desexada que produce o THC”, di o bioquímico. 

Hai outras propiedades no CBD que, aínda que están menos probadas cientificamente que a inhibición das náuseas en pacientes con epilepsia, si que funcionan en certos pacientes e con determinadas doses. “O cannabidiol ten un certo efecto analxésico nas condicións de dor crónica. O seu efecto ansiolítico é leve. Por exemplo, se o comparas co diazepam, é moito menor, pero en doses razoablemente altas (varios centos de miligramos ao día) demostrouse algún efecto”, di Guzmán. 

O cannabis e o seu uso medicinal

A Axencia Española do Medicamento só aprobou dous medicamentos con cannabinoides na súa composición: Sativex, elaborado cunha mestura de THC e CBD e utilizado para combater os espasmos musculares en pacientes con esclerose múltiple, e Epidiolex, que só contén CBD e que se utiliza en nenos con epilepsia que non responden ben a outros anticonvulsivantes. Polo de agora só se dispensan con prescrición médica na atención hospitalaria e teñen un custo moi elevado. O primeiro ten un prezo que rolda os 500 euros por tres envases de 10 ml e o segundo supera os 1.100 euros por 100 ml, cantidade que só cobren determinadas aseguradoras privadas. 

Ademais destes medicamentos, en España son moitas as persoas que utilizan preparados crus de cánnabis para outras indicacións non aprobadas oficialmente, sobre todo en casos de enfermos de cancro e enfermidades con dor crónica. Estes preparados non están aprobados como medicamento, pero xa se implementaron programas de cánnabis medicinal en moitos países para mellorar a calidade de vida dos pacientes con enfermidades crónicas e altamente debilitantes (a maioría dos estados da UE, gran parte de América, Israel, Australia e Marrocos).

Dúas formas de tomalo

Hai moitas formas de tomalo, pero dende o punto de vista farmacolóxico, hai dúas vías de administración: a rápida e a lenta. Para obter un alivio inmediato está a vaporización, que non hai que confundir con fumar e vaporear, xa que neste caso a planta quéntase (non se queima) e esa calor activa os seus compoñentes, que se liberan nunha nube de vapor. Úsase principalmente cando pretende obter un efecto en 1-2 minutos, cando un paciente ten un brote de dor, unha convulsión ou un espasmo. Para cadros de dor crónica ou trastornos do sono utilízase a vía lenta, a oral –como os preparados crus de cánnabis ou o aceite de cánnabis–, que actúa no organismo despois de 1-2 horas. “Estes preparados melloran a calidade de vida de moitas persoas: aumentan o estado de ánimo, melloran os trastornos do soño, a inxestión de comida, inhiben a ansiedade e, sobre todo, melloran a xestión emocional da dor”, indica o bioquímico. 

En España, agora mesmo a Axencia Española do Medicamento estuda formas de regular o cánnabis medicinal, algo que xa fixeron a gran maioría dos nosos veciños europeos. “Isto abrirá unha porta para que os pacientes sigan facendo o que están a facer agora, pero con seguridade xurídica e sanitaria: que saiban o que están tomando, que non teñan que recorrer ao mercado negro e que poidan ser monitorizados polo sistema nacional de saúde… Ademais, esta regularización mellorará a investigación clínica e abrirá a porta a novos estudos sobre a aplicación terapéutica dos cannabinoides que beneficiarán as próximas xeracións”, sinala Manuel Guzmán.

Cosméticos e outros produtos

Ata agora estivemos a falar da regulación dos preparados de cánnabis e dos produtos cannabinoides de uso médico, algo moi diferente a todos aqueles artigos cosméticos que se comercializan como produtos de CBD ou con baixo contido de THC. Nas súas etiquetas pódense ver xeralmente os contidos de ambos os cannabinoides, aínda que algúns produtos si que indican que están libres de THC. Sempre que inclúan THC, o seu contido debe ser inferior a 0,2 %, una cifra que non se considera psicoactiva, polo que entraría dentro da legalidade. Con todo, ao non haber una axencia independente detrás que o regule, o cliente non sabe quen controla que esas porcentaxes se correspondan coa realidade. 

“A calidade destes produtos que están no mercado é moi variada”, sinala Manuel Guzmán. Realizáronse estudos de calidade e observouse que estes artigos están máis ou menos ben en canto ao contido e á seguridade, pero tamén se atoparon empresas con partidas de produtos con CBD que conteñen menos porcentaxe do que indican na etiqueta ou que incluír algún contaminante (por exemplo, un praguicida que se usase no cultivo) ou metal pesado que estivese no chan. “O problema é que o consumidor realmente non sabe se ese aceite en particular que está a mercar ten unha boa rastrexabilidade e seguridade”, revela o experto, quen aconsella os consumidores que investiguen máis antes de comprar o produto e comproben de onde procede o CBD.

O CBD nos alimentos

Aínda hai moitas incertezas sobre estes produtos e, polo tanto, os científicos da Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA) non poden establecer, polo momento, a seguridade do CBD como alimento. En concreto, a axencia sinala que non dispón de datos suficientes para coñecer como actúa o CBD no fígado nin o seu efecto sobre o tracto gastrointestinal, o sistema endócrino, o sistema nervioso e o benestar psicolóxico das persoas. Ademais, observáronse certas reaccións reprodutivas adversas en ratos. Por este motivo, en España só está permitido o uso cosmético, tópico ou externo destes produtos. 

Teñen estes produtos as propiedades do CBD no seu uso médico? “En xeral, os produtos véndense cunha publicidade excesivamente benevolente e se anuncian efectos que están comprobados en ratos e nunca en humanos. As propiedades anticonvulsivantes, antiinflamatorias e ansiolíticas do CBD demostráronse en estudos clínicos a grandes doses. Estamos a falar de varios centos de miligramos ao día, mentres que as cantidades recomendadas destes produtos son 10-15 miligramos ao día. E, ademais, para conseguir estes efectos estamos a falar dunha inxestión oral. Nas cremas, por exemplo, a eficacia reduciríase aínda máis”, remarca Guzmán. 

As porcentaxes de CBD utilizadas nestes produtos son bastante seguras, así como as doses recomendadas, xa que non se mostraron efectos secundarios ata 200 miligramos por día. Pero cómpre ter en conta que a interacción do CBD cos medicamentos aínda non está moi clara. O cannabidiol é metabolizado polo fígado, igual que os fármacos, e o problema viría cando ambos se consomen xuntos. Aínda non se sabe exactamente se isto pode causar efectos adversos en certas persoas. 

Antes de comprar estes produtos, cómpre ter en conta os seus posibles riscos e saber que, coa baixa concentración de cannabidiol que conteñen, o único que poden achegar é un certo efecto placebo.