Antollos. Non só as embarazadas os teñen. Que hai detrás deles?

Antollos. Non só as embarazadas os teñen. Que hai detrás deles?

A comunidade científica antollóuselle hai xa tempo atopar as causas polas que a gran maioría dos seres humanos temos de cando en vez un forte e impulsivo desexo para comer un determinado alimento. A misión non é sinxela, proba diso é que os investigadores traballan con varias hipóteses, aínda que sen poder confirmar con rotundidade moitas delas. Principalmente porque non existe unha soa razón pola que o facemos. O que si sabemos, porque así o corroboran moitos estudos realizados ao longo dos anos por diferentes universidades do mundo, é que ter un antollo é algo que lle pasou polo menos algunha vez na vida ao 90% da poboación. A priori parece algo completamente normal, un capricho que forma parte da natureza do ser humano, pero cada un experiméntao con diversas intensidades e frecuencias. E aí está precisamente o quid da cuestión dos antollos: para a nosa saúde non é o mesmo darse un capricho de cando en vez que vivir nunha continua enchente emocional. 

Case sempre son de alimentos moi calóricos

A algúns esta querenza por un determinado alimento xórdelles da nada. A outros preséntaselles tras pasar por diante dunha pastelaría e cheirar a mazapán artesanal recentemente feito; a moitas persoas nácelles o impulso tras someterse a unha estrita dieta cunha redución calórica importante, ao ver un anuncio na televisión dun produto determinado, despois dunha forte discusión co xefe ou ao romper unha relación. Hai persoas ás que lles pasa moi de cando en vez e a outros constantemente. Poden ser antollos por alimentos moi concretos ou simplemente por calquera cousa doce ou salgada. Pero o que trae de cabeza aos neurocientíficos é descifrar o seu mecanismo, xa que algo que si teñen claro é que os antollos poden chegar a alterar o noso cerebro e xerar problemas de adicción á comida. 

Como sinala Roberta Haddad-Tóvolli, investigadora do Grupo de Control Neuronal do Metabolismo do Hospital Clínic de Barcelona, “aínda que é certo que hai unha gran variedade nos tipos de antollos non calóricos, por exemplo os que algunhas mulleres reportan ter durante o embarazo, que poden ser de espinacas, froitas ou mesmo cogombros, na maioría dos casos os antollos son por alimentos altamente saborosos e ricos en carbohidratos e graxas”. 

Antollos e fame: pódense confundir

A fame é un proceso biolóxico que reflicte a necesidade que ten o noso corpo de recibir alimentos. É un mecanismo de defensa que alerta ao noso organismo se existe unha necesidade de nutrientes. Ademais, a fame vai aparecendo paulatinamente, aos poucos, ata que chegas a sentir o teu estómago baleiro e escoitas os seus sons. Podes chegar a sentir mareos, dor de cabeza ou debilidade, pero é algo que cesa inmediatamente tras a inxesta. O antollo, con todo, chega repentinamente, é selectivo –xa sexa un determinado grupo de alimentos ou un concreto– e o desexo pode persistir mesmo cando xa o comiches. En principio a diferenza parece clara, pero non é difícil que a fame e o antollo se confundan. Cando os niveis de azucre en sangue comezan a decaer, o estómago libera unha hormona chamada ghrelina que alerta o cerebro da necesidade de alimentos. Ao mesmo tempo, no mecanismo da fame tamén destaca o papel doutra hormona, a leptina, cuxa función é avisar o cerebro de parar para comer porque xa estamos saciados. Pois ben, hai investigadores que puxeron o foco na ghrelina para atopar unha explicación aos antollos. Un estudo en concreto realizado por varios centros de investigación canadenses e que se publicou recentemente en Cell Reports atopou que hai persoas cos niveis desta hormona considerablemente máis altos e que, ademais son moi sensibles a ela. Isto provoca que sexan máis vulnerables aos cheiros de comida, algo que inflúe nos seus hábitos alimenticios e na súa resposta á fame. 

Canto máis altos son os niveis da hormona ghrelina, menos satisfacción atopan tras a inxesta dun alimento. Estas persoas, por exemplo, xusto despois de comer un bo almorzo, poden non resistirse ao aroma dun croissant se llo poñen diante. De súpeto, experimentarán unha caída de azucre en sangue, a súa enerxía diminuirá e mesmo poderán sentir un baleiro no estómago. Isto ocorre porque os antollos son capaces de secuestrar os mecanismos da fame. 

Alimentos que non podes parar de comer

Unha mestura explosiva de graxas, azucres, sal e hidratos de carbono. Así se definen os alimentos hiperpalatables, unha bomba capaz de interferir os sinais que chegan ao cerebro e facernos desexar comer algo aínda cando temos o estómago cheo. Falamos de doces, xeados, chocolate, hamburguesas, pizzas, flocos de millo, patacas fritas… Alimentos que tenden a desencadear os antollos porque estimulan unha maior sensación de recompensa que outros. O problema, como demostrou nun experimento para a cadea de televisión británica BBC o doutor Chris Van Tulleken, é que consumilos de forma frecuente e repetitiva pode afectar os procesos cerebrais involucrados no autocontrol ou a inhibición, anulando así a nosa capacidade para decidir o que comemos e desencadeando un patrón de conduta aditiva. 

A sensación de pracer que se experimenta ao comer está mediada pola dopamina, unha hormona que segrega o cerebro cando comemos alimentos. Con esa sensación de pracer o que fai esta hormona é recompensarnos e así propiciar que queiramos inxerir eses alimentos de novo. O mesmo ocorre co amor e o sexo. Así se garante a supervivencia da especie humana. Sábese que a comida extremadamente calórica estimula moito máis que a dopamina, unha sobreestimulación que nos provoca o querer comer máis e máis. O malo é que, paulatinamente, a dopamina fai menos efecto no noso organismo e, para obter esa sensación de pracer, necesitaremos inxerir cada vez máis deses alimentos para manter o mesmo nivel de satisfacción. Por iso é polo que se fala de adicción á comida. Para demostralo, Tulleeken seguiu durante catro semanas unha dieta baseada nun 80% de produtos ultraprocesados, a mesma porcentaxe que unha quinta parte da poboación no Reino Unido consome ao mes. Pasado o tempo, e tras escanear a actividade do seu cerebro, observouse que se activaron conexións cerebrais que antes non existían e que son responsables dun comportamento automático e repetitivo, as mesmas que teñen acendidas as persoas con problemas de adicción ás drogas e ao alcol. Aínda que o seu cerebro volveu ao seu estado anterior ás seis semanas de regresar aos seus hábitos saudables, quedou demostrado que este tipo de comida si que pode cambiar o noso cerebro.

Coidado con eles durante o embarazo

Revolución hormonal? Falta dalgún nutriente en particular? Capricho dunha futura mamá ou necesidade para comer por dúas? Nada de todo isto parece estar relacionado cos típicos antollos dalgunhas embarazadas. Tampouco hai un acordo científico á hora de atopar os motivos polos que aparecen especialmente nesta etapa da vida. Recentemente, un estudo liderado polos investigadores do Instituto de Investigacións Biomédicas August Pi i Sunyer (IDIBAPS), do Hospital Clínic de Barcelona, Marc Claret e Roberta Haddad-Tóvolli, e publicado na revista Nature Metabolism, observou en femias de rato que o embarazo induce unha reorganización dos circuítos cerebrais que afecta a compoñentes claves do sistema de recompensa. 

“No noso estudo vimos que no núcleo accumbens, unha das rexións do cerebro implicadas nestes circuítos hedónicos, hai un aumento da dopamina. Esta modulación na resposta desta hormona aumenta a percepción de estímulos de pracer e desencadea os episodios de antollos durante o embarazo”, explica Claret. 

“Algúns científicos levan anos explicando que evolutivamente os antollos poderían ter lugar para garantir unha achega de enerxía para o desenvolvemento do embrión en momentos de escaseza, o que sería beneficioso tanto para a supervivencia da nai como para o bebé. Con todo, no noso modo de vida actual, cunha exposición e acceso constante a alimentos altamente enerxéticos, os antollos recorrentes acaban prexudicando a saúde metabólica e psicolóxica da nai, así como a do bebé”, matiza Roberta Haddad. 

O embarazo é un período crucial durante o cal o organismo do bebé está a se desenvolver. Nas últimas décadas, recoñeceuse que a exposición materna a un ambiente inadecuado durante a xestación ou durante o inicio da vida posnatal, predispón o bebé a desenvolver unha serie de enfermidades. Ademais, alteracións nos hábitos alimenticios da nai, incluíndo a obesidade, diabetes xestacional e desnutrición, afectan ao desenvolvemento dos centros neuronais responsables do control de procesos metabólicos, psicolóxicos e de comportamento alimenticio e no dos seus fillos. “No noso laboratorio, observamos que os antollos por alimentos altamente calóricos, cando son recorrentes –mesmo sen alteracións metabólicas na nai– son suficientes para influír no desenvolvemento dos centros cerebrais do bebé, aumentando a predisposición a enfermidades metabólicas, psicolóxicas e trastornos alimenticios durante a adolescencia e a vida adulta”, explica Marc Claret. 

O antollo nocturno ten explicación

O de atacar a neveira cando non podemos durmir é algo que case todos experimentamos algunha vez e que ten unha explicación. O científico inglés e profesor de Neurociencia e Psicoloxía na Universidade de California en Berkeley, Matthew Walker, fundador e director do Centro para a Ciencia do Sono Humano, asegura que como o sono afecta ás dúas hormonas que controlan o apetito, a leptina e a ghrelina, cando as persoas non dormen, estas dúas hormonas van en direccións opostas: baixan os niveis de leptina, o que significa un aumento do apetito, mentres que a ghrelina se dispara, deixando as persoas insatisfeitas. E de novo mestúrase a explicación evolutiva. Os animais de cando en cando prívanse do sono, a menos que estean famentos e necesiten permanecer espertos para buscar comida. Entón, cando non durmimos o suficiente, desde unha perspectiva evolutiva, o noso cerebro pensa que podemos estar nun estado de inanición e aumenta os nosos antollos de alimentos para impulsarnos a comer máis.

As dietas non axudan

Na década do corenta do século pasado, unha investigación da Universidade de Minnesota dirixida polo fisiólogo Ancel Keys analizou os efectos que ten a restrición de calorías sobre o corpo e a mente. Neste estudo, 36 homes pasaron de inxerir 3.500 calorías diarias durante 12 semanas, a tomar só 1.600 durante seis meses. Isto provocou un cambio psicolóxico en todos eles. Case inmediatamente todos os participantes comezaron a obsesionarse pola comida: só falaban e pensaban en alimentos, mesmo se planearon realizar carreiras relacionadas coa gastronomía, como abrir unha tenda de comestibles ou un restaurante, e mesmo seguiron preocupados pola alimentación moito despois de que o estudo rematara. Eran homes da década de 1940, que probablemente nunca cociñaran en toda a súa vida, pero comezaron a recortar receitas do xornal e a probar sorte nos fogóns. 

Desde o mesmo departamento desta universidade norteamericana, pero no 2021, a psicóloga Traci Mann realizou outra investigación para estudar a rapidez coa que comezan os pensamentos obsesivos sobre a comida despois de que unha persoa comece unha dieta restritiva. O resultado do estudo: en menos de 10 días. 

Outros factores que afectan

Os circuítos neuronais que interconectan a fame, o apetito por puro pracer ou a tensión, están interconectados e son extremadamente complexos. Polo tanto, entender como situacións que afectan ás nosas emocións se traducen en compulsividade por un tipo particular de alimento aínda necesita ser estudado con máis profundidade. Pero sábese que situacións de tensións e ansiedade poden levar a un consumo esaxerado de alimentos calóricos, xa que o aumento de niveis de cortisol (hormona que se libera ante a tensión) xerados por tensión física ou emocional, por exemplo, inflúen no patrón alimentario. 

Durante a menstruación tamén se adoitan ter máis antollos de comida calórica porque as hormonas ováricas sofren modulación nos seus niveis durante o ciclo menstrual e tamén poden ter impacto no cerebro e modular o apetito. Ademais, hai fármacos que poden alterar o apetito. Aínda se está estudando por que pasa isto, pero sospéitase que se produce un cambio no metabolismo e aparecen mensaxes cerebrais alteradas que sinalan o apetito. Nalgunhas persoas, os antidepresivos, por exemplo, interfiren co neurotransmisor serotonina, que regula o estado de ánimo e a fame. 

O exercicio intenso, pola súa banda, pode combater os antollos. Hai un fenómeno coñecido como incubación do desexo e que consiste en que, canto máis tempo nos resistimos a consumir unha substancia desexada, máis difícil é ignorar os sinais que o cerebro che envía para que as consumas. É dicir, que é máis fácil caer na tentación do doce cando estás a dieta. Pero algúns estudos demostraron que o exercicio físico de alta intensidade pode evitar que se estableza ese período de incubación do desexo e, polo tanto, é capaz de intervir neses sinais do cerebro que animan a comer en exceso.