Animalien ongizatea: etxaldeak, ziurtagiri eta guzti

Animalien ongizatea: etxaldeak, ziurtagiri eta guzti

Zerbait mugitzen ari da etxaldeetan, saltokietan, bulegoetan eta etxeetan. Europako zazpi herritarretatik batek uste du Europako Batasunean (EB) lehentasunezkoa dela animalien osasuna eta ongizatea arautzea, datu horiek eman ditu Eurobarometroak (2016). Etorkizunean nekazaritzak, arrantzak eta elikagaien ekoizpenak Europan finkatu behar lituzketen alderdi nagusien artean, elikadura arloko segurtasuna, animalien ongizatea eta animalia bizien garraioa murriztea nabarmendu dituzte gehien herritarrek. Eta EB-ko Nekazaritza ministroen iritziz ere hauxe da garaia beste pauso bat emateko animaliak babestu eta haien ongizatea bermatuko duen estrategia berri batean. Eta Europako Batasunak aintzat hartu du eskaria.

Arlo horren inguruan daukan legediarekin, “munduan herrialde guztien buruan jarri dira animalien ongizatea bermatzeko garaian”. Badirudi, ordea, EB-ko erakundeek hain harro goraipatzen duten lidertza hori ez dela islatzen iritzi publikoan. 2016an egin zuten makroinkesta horretan ageri denez, europarren %64k informazio gehiago eskatzen dute animaliak etxaldeetan hazteko baldintzen inguruan (espainiarren artean %71koa da zifra). Hori dela eta, Europako Batzordea aztertzen ari da komeni ote den animalien ongizateari buruzko etiketa bat sortzea, zeinak balioko duen kontsumitzaileei arlo horri buruzko informazio hobea emateko merkatuan dauden produktuen inguruan, adibidez arrautzekin egiten den bezala.

Kezkatik ziurtagirira

“Herritarrek gero eta kezka handiagoa dute nekazaritzak eta abeltzaintzak sortzen duten eraginaren inguruan eta osasun publikoaren eta animalien osasunaren arteko harremanak duen eraginaren inguruan. Eta haiek zehazten dituzte joera berriak”, azaldu du Sandra Montejanok, Aenor erakundeko Elikadura arloko kudeatzaileak. Elikadura kate osoan sumatzen den gardentasuna, hasi ekoizleengandik eta azken bezeroetaraino, horren ondorio da, gizartean animaliekiko errespetuarekin eta zainketarekin dauden kezka berrien ondorio. Eta hori dela medio, ekoileek zenbait doikuntza egin behar dituzte prozesuetan eta protokolo batzuk landu behar dituzte informazio hori kontsumitzaileei modu fidagarri eta zorrotzean helarazteko. Hortxe sortzen da animalien ongizatearen inguruko ziurtagirien beharra. “Jakin egin behar da zehatz-mehatz zer den ziurtagiri bidez egiaztatzen den hori, bestela kontsumitzaileek zalantza izango baitute zigilu horiek egiaz balio erantsia duten edo ez”, onartu dute Neiker-Tecnalia erakundeko kideek (Nekazaritza Ikerketa eta Garapenerako Euskal Institutua da).

EB osorako balioko duen zigilu bat onartu bitartean, zenbait herrialdek berea sortu dute, adibidez Herbehereek, Danimarkak eta, iaztik, Alemaniak, eta horiek aukera ematen dute animalien ongizateko estandar hobeekin hazi diren animalien haragia hiru mailatan bereizteko (nagusiki, txerriena). Espainiako Estatuan ere hasiak dira bide hori jorratzen, eta dagoeneko badira berezko logotipo batzuk, Aenor eta Certicar erakundeek ematen dituztenak, besteren artean.

Zigilu berrien garaia

Ezaugarri horiek dituen ziurtagiri bat sortzeko, beharrezkoa da babes zientifikoa edukitzea, eta babes horrek luzaroan landutako proiektuetan oinarritua egon behar du. Lan horien hedadura eta neurria dela eta, unibertsitateek bakarrik egin ditzakete, ikerketa zentroek eta zentro teknologikoek. Espainian badaude animalien ongizateari buruzko ziurtagiriak, ereduzko erakundeek sortuak.

• WelfairTM. Iristen azkena izan da (2019 bukaeran), eta animalia espezie gehien hartzen dituena da: abelgorriak, txerriak, ardiak, hegaztiak (oilo erruleak, oilaskoa eta indioilarrak) eta untxiak. Europa mailako zenbait proiektutan (Welfare Quality eta AWIN Animal Welfare Indicators) parte hartu duen komunitate zientifikoaren bermea eta babesa dauka. Nekazaritzako Elikagaiak Ikertzeko Institutuak (IRTA) homologatu du ziurtagiri independente hori, Neiker-Tecnaliarekin lankidetzan. Animalia zuzenean behatuz lan egiten dute, eta gero eta produktu gehiagoren etiketan ageri da, honako aipu honekin: “Bienestar Animal Certificado Welfair” (Animalien Ongizate Egiaztatua Welfair). Iaz hasi ziren lehenbiziko ikuskatzeak eta, Aenor-en arabera, 4.500 operadoreri baino gehiago onartu diote.
• Interporc Animal Welfare Spain (IAWS). Capa Blancako Txerriaren Lanbidearteko Erakundeak sortua da zigilu hori, eta txerri mota horren balio kate osoan jardunbide egokiak erabiltzen direla bermatzen du: elikadura, garbiketa-desinfekzioa, egoitza, osasuna, jokabidea, erabi lera, etxaldeen eta animalien kontrola eta hiltegiaren kontrola. Batzorde zientifiko baten babesa dauka ziurtagiri honek, eta hor parte hartzen dute, besteak beste, Nekazaritza eta Elikadura arloko Ikerketa eta Teknologia Institutuak, Albaitaritzako Zientzien Errege Akademiak, Txerri Albaitarien Espainiako Elkarteak eta zenbait unibertsitatek. Horretaz gain, animaliak babesten dituzten erakundeek probatua eta onetsia dago, eta Animalien Osasunerako Mundu Erakundearen aurrean aurkeztu dute Parisen. “Zigilu horrekin, espresek frogatu egin dezakete beren jardunaren muinean dagoela gardentasuna eta kontsumitzaileei erantzunak emateko borondatea. Eta horiei bermatu egiten zaie produktua estandarrik handienekin landu dutela aziendari emandako tratuari dagokionez, eta biosegurtasuneko neurrik zorrotzenak zaindu direla”, azpimarratu du Alberto Herranzek, Interporc-eko zuzendariak.
• ANDA. Animaliak Babesteko Espainiako Elkartearen zigilua da, eta landako oiloen eta oilo ekologikoen arrautzak egiaztatzen ditu; oilo horien bizi baldintzak eta ekoizpen baldintzak zorrotzagoak dira animalien ongizaterako legediak ezartzen dituen gutxienekoak baino: kontuan hartzen ditu ingurumen arloko neurriak eta landa garapenari dagozkionak.

Orain arte aipatu ditugun zigiluez gain, beste erakunde batzuk ere lanean ari dira beren ziurtagiriak emateko.

• Animalien Ongizatearekin Konpromisoa. Haragiaren sektoreak iragarri du zigilu bateratu bat aterako duela animalien ongizatearen inguruan (ikus zatidura).
• ANTA. Animalia Bizien Garraiolarien Espainiako Elkarteak ere bere zigilua lor lezake aurten, eta bertako langileen jardunbide egokia egiaztatuko luke horrekin.

Nola bermatzen dira jardunbide egokiak

Welfair zigilua iritsi aurretik, Espainian oso ziurtagiri gutxi zeuden beste herrialde batzuetan landuak, adibidez Royal Society for the Prevention of Cruelty to Animals britainiar erakundearen Freedom Food zigilua, eta Alemaniako Global GAP estandarra eta berriki atera duen GGN Abeltzaintza Egiaztatua zigilua, zeinak bermatu egiten duen jardunbide onak erabili direla arlo horretan (zaindu egin dela langileen ongizatea, animaliena, antibiotikoak arduraz erabili direla, arreta jarri zaiela produktuaren trazabilitateari eta errespetatu egin dela ingurumena). Marka batzuek, bestalde, kalitatezko zigilu pribatuak izaten dituzte, balio gehigarri bat eman nahian animalien ongizatearen eta ingurumena errespetatzearen alde egiten dutenari.

Welfair-ekin beste pauso bat ematen da ziurtagiri horien arloan; izan ere, munduan bakarra da entsegu zientifikoen bidezko protokolo zientifiko egiaztatuak erabiltzen dituena animalien ongizaterako. “Garai batean, erabilera, egoitza eta elikadura aztertzen ziren, eta orain animaliari berari begiratzen zaio: nola erantzuten duen eta nola dagoen”, azaldu dute Neiker erakundetik. Zigilu hori lantzeko, Nekazaritzako Elikagaiak Ikertzeko Institutuak (IRTA) Europa mailako proiektu batean lan egin du, Welfare Quality delakoan, non protokoloak landu diren abelgorrientzat (esnea eta haragia), txerrientzat eta hegaztientzat (oilaskoak eta oiloak). Neiker-ek, bestalde, AWIN proiektuan parte hartu du (Animal Welfare Indicatiors), zeinak metodologia berbera ezartzen duen indioilar, ardi, ahuntz eta zaldietan. Eta Espainiako Estatuan abiarazi dituzte lehenengoz, ziurtagiri zorrotzak eskaintzeko helburuz

Bost urtetik gorako lana

2014an, IRTAk proiektu pilotu bat hasi zuen Aenor-ekin esne behien inguruan. Ziurtagirien erakunde ospetsua izan zen lehena, beraz, Welfare Quality ebaluazio protokoloa lantzen, non 12 irizpide neurtzen diren: elikadura arlokoak, egoitzari dagozkionak, osasun eta jokabide arlokoak, Brambell-ek animalien ongizaterako ezarri zituen bost printzipioak (horiek izango dira gero Welfair zigiluaren oinarriak). Honako hauek bost horiek:

• Goserik eta egarririk ez.
• Beldurrik eta larritasunik ez.
• Deserosotasun fisikorik eta termikorik ez.
• Minik ez, lesiorik ez eta gaixotasunik ez.
• Berezko jokabidea adierazteko askatasuna.

Orain dela ia urtebete, araudi orokorraren erabilera zabaldu egin zitzaien beste erakunde egiaztatzaile batzuei, eta handik gutxira, WelfairTM zigilua aurkeztu zuten, Animalien Ongizate Egiaztatua alegia. Ziurtagiri independente horrek kontsumitzaileari ziurtatu egiten dio hautatu duen elikagaia eman duen animaliaren ongizatea errespetatu egin dutela hura hazteko eta hiltzeko garaian. Gainera, “hobekuntza etengabea sustatzen du etxalde eta hiltegietan. Eta egiazko aldaketa motor gisa jokatzen du”, nabarmendu du Antoni Dalmauk, IRTAko ikertzaileak. Cristina Ortiz ere bat dator ikuspegi horrekin (Certicar egiaztatze enpresako zuzendari nagusia da): “Abeltzainari eskatu egiten dio etengabe hobekuntzak egin ditzala instalazioetan eta animaliak zaintzeko moduetan, enpresa ez dadin zaharkitua gelditu”.

Nola lortzen da WelfairTM zigilua

Zenbat buru?

• 10 animalia baino gutxiago. Guzti-guztiak ikuskatzen dituzte.
• 10 baino gehiago. Lagin bat hartzen da, erro karratu baten araberako proportzioan.

Zenbat orduz behatzen dituzte?

• Abelgorria: 3 eta 6 artean.
• Txerria: 3 eta 7 artean.
• Hegaztiak: 2 eta 4 artean.
• Untxia: 3 eta 4 artean.

Nork?

• Erakunde egiaztatzaileetako langileek egiten dituzte azterketak, eta Nekazaritzako Elikagaiak Ikertzeko Institutuak (IRTA) trebatzen ditu horretarako.

Maiztasuna?

• Ikuskatzaileek urtean bisita bat egiten dute, gutxienez.

Egoitzaren ezaugarriak

• Atseden gunearen erosotasuna: etzateko lekua, etzateko denbora, etzalekuaren egoera eta kalitatea.
• Garbiketaren erosotasuna.
• Erosotasun termikoa.
• Mugitzeko erraztasuna.

Egon litezkeen arazoak

• Balioa ematen zaio larreetara libreki joateko askatasuna edukitzeari (alderdi hori zaila da Espainian).
• Baldintzak aldatu egiten dira klimatologiaren arabera.

Osasun egoera

• Lesiorik ez: herrena, orbanak, zauriak, erosioak, ilerik gabeko guneak…
• Gaixotasunik ez: eztula, mukiak, begietako gaitzak (makarrak), arnasketa normala edo bizkorra, beherakoak, sabelalde puztua, hilkortasun tasa…
• Erabilerako jardunbideek minik ez sortzea: zikiratzean, isatsa moztean edo adarrak ebakitzean albaitariak egon behar du prozesua gainbegiratzen.

Egon litezkeen arazoak

• Osasun onik gabe, ez da izango produktiboa (esne gutxiago emango du) eta hortik lortzen diren elikagaiak agian ez dira seguruak izango (zenbait infekzio arriskutsuak izan daitezke haragi hori jaten duten pertsonentzat, adibidez bruzelosia). Txertoak eta albaitaritzako tratamenduak erabiliko dira behar denean.

Elikaduraren azterketa

• Goserik ez: behatu egiten da animaliak nolako gorpuzkera duen eta aski janari baduen.
• Luzaroan egarrituta ez egotea: zenbat edanleku dagoen, aldi berean erabil daitezkeen… Urak eta edanlekuek garbiak egon behar dute.

Egon litezkeen arazoak

• Energia balio handiko animaliek (adibidez, normala dena baino esne gehiago ematen duten behiek) ez dute gaitasunik izaten edoskitzealdian behar duten adina janari hartzeko.
• Larreetako bazkaren kalitatea beti ez da behar bezalakoa izaten buru guztiak elikatzeko.
• Animalien artean lehia sortzea edanlekuak behar bezala banatu ezean.

Jokabidearen analisia

Hauxe da alderdirik subjektiboena. Esperientzia eta prestakuntza handia eskatzen dio albaitariari.

• Jokabide sozial egokia agertzea, jarrera onekin (miazkatzea, jolastea, inguruak aztertzea, elkar txukuntzea…).
• Bere espezieak ohikoak dituen beste jokabide batzuk egoki adieraztea.
• Gizakien eta animalien arteko harreman ona, beldurrik gabea. Garrantzitsua da abeltzainak trebatuta egotea animaliak erabiltzeko zereginetan.
• Egoera emozional ona: animalia aktibo dago, lasai, eroso, independente, zapuztuta, aspertuta…

Egon litezkeen arazoak

• Jokabide sozial txarrak (borrokak, bazterketak, menderakuntza…).
• Jokabide anomaloak, adibidez estereotipiak (mugimendu errepikakorrak).

Hiltegia berrikustea

• Denbora: 6 ordu.
• Harrera egitea: nola jaisten diren garraiobidetik (arranpa egokiak dituzten, irrist egiten duten, erortzen ote diren).
• Hiltzeko eremuan: egoki galtzen duten konortea (halal eta kosher errituetan galarazia dago ziurtagiria ematea), sufritu gabe hiltzen den…

Iturriak: Certicar, Neiker eta Aenor