Nondik heldu da elikagai hori?

Nondik heldu da elikagai hori?

Kontsumitzaile gisa egiten ditugun eskariak asko aldatu dira azken hamarkadetan. Duela berrogei urte, erosketa saskia betetzea zen lehentasuna eta elikagai seguru eta fidagarriak eskuratzea. Pixka bat geroago, osasunarekin zerikusia duten alderdiez arduratzen hasi ginen, eta gaur egun, gauza horiek guztiek kezkatzen gaituzte, eta askoz gehiagok ere bai, besteak beste ingurumenaren gaineko eraginak, animalien ongizateak eta bidezko merkataritzak.

Bilakaera hori, hein handi batean, gure inguruan izan diren aldaketengatik gertatu da. Globalizazioa da horietako bat, duela bi hamarkada inguru agertu zen fenomenoa. Nazioarteko merkatua handitu zenean eta ekoizpen enpresa asko deslokalizatu zituztelarik, ohartzen hasi ginen erosten genituen produktu asko beste herrialde batzuetatik inportatzen zirela. Hori kezka bihurtu zen pertsona askorentzat, kanpoko produktuak mesfidantzaz ikusten baitituzte hainbat arrazoirengatik: okerragoak direla edo hain seguruak ez direla uste dutelako, garraioak ingurumenari kalte egiten diolako, tokiko ekonomian eragin kaltegarria duelako, lan arloan esplotazio egoerak gertatzen direlako edo baliabideak neurriz kanpo ustiatzen direlako…

Kezka hori izan arren, gaur egun elikagaiei buruzko informazioa elikagaien etiketan soilik adierazten da. Askotan, gainera, ez da ematen modu oso garbian, eta nahasgarria gerta daiteke zenbaitetan.

Zer dio legeak?

Legediaren arabera –1169/2011 Araudia–, elikagai baten jatorrizko herrialdea edo jatorria adierazi egin behar da baldin eta adierazpen hori ez egiteak kontsumitzaileei iruzur egiteko bidea ematen badu. Baina egoera normaletan, ez da zertan egin. Horregatik, elikagairik gehienek ez dute adierazten jatorriaren berri. Baina badira informazio hori nahitaez eman beharra dutenak ere: eztia, fruta eta barazki freskoak, arraina, haragia, oliba olioa, arrautzak, eta esnea eta esnekiak.

Kontsumitzaile gisa, abantaila ukaezina da jatorriari buruzko informazioa jasotzea, eta, agian, geure buruari galde diezaiokegu zergatik ez den ageri elikagai guztietan, batez ere garai honetan, etiketa gero eta gardenagoa denean. Errealitateak erakusten du, dena den, informazio hori sartzea ez dela beti erraza izaten.

Esnearen arazoak

Adibide bat. 2015. urtean, esnearen sektoreak –esnekien industriak eta nekazarien erakundeek– ia aho batez onartu zuen esnearen jatorriari buruzko informazioa ematea, kontsumitzaileen gehiengoak babesten duen neurria baita. Espainiako Nekazaritza Ministerioak proiektu bat landu zuen horretarako. Era horretan, kontsumitzaileek informazio gehiago izango lukete eta ekoizleek gehiago salduko lukete, eta horrek orekatu egingo luke balantza komertziala, Espainian inportatzen ziren esnekiak bertan ekoizten zirenak halako hiru baitziren.

Baina Merkatuen eta Lehiaren Espainiako Batzordeak (CNMC) ezezkoa eman zion (Espainiako Ekonomia Ministerioaren mendeko erakundea da). Erakunde horrek txosten bat egin zuen, eta bertan adierazi zuen jatorria sartzea garrantzitsua izan zitekeela kontsumitzaileentzat, baina salgaien zirkulazio askea murriztea ekar zezakeela eta, beraz, lehia ere bai. Hori dela eta, adierazi zuen komenigarria zela “erabateko zuhurtziaz jokatzea horrelako betebeharrak sartzeko orduan”, eta Nekazaritza Ministerioari eskatu zion proposamena babestuko zuten arrazoiak hobeto justifika zitzala.

Horretarako, inkestak egin zituen kontsumitzaileen artean, eta horrekin justifikatu zuen Europako Batzordearen aurrean esnearen eta esnekien jatorria adieraztea Espainian gehiengoak eskatzen zuen informazioa zela, eta, gainera, jatorrizko herrialdea aipatzea elikagaiaren kalitatearekin lotzen dela. Azkenik, neurria onartu egin zen, eta behartu egin zuen esnea jezteko herrialdea eta esnea eraldatzeko herrialdea adieraztera eta berdin jokatzera esnea %50 baino gehiago zuten produktuekin ere. Hori bai, neurria esperimentala izango zen, eta beraz, bi urteko aldi batean bakarrik egongo zen indarrean. Azkenean, 2019ko urtarrilean sartu zen indarrean eta 2025eko urtarrilaren 22a arte luzatu zen.

Azken finean, elikagaien etiketan jatorriari buruzko informazioa sartzea eztabaida eragiten duen gaia da. Horregatik ez dira beti hartzen era horretako neurriak.

Produktu bera, leku desberdinak

Beste batzuetan, ez da erraza jakitea elikagaia nondik datorren. Imajina dezagun hartzeko prest dagoen kafezko edari bat: oso litekeena da kafe aleak herrialde batean bildu izatea, beste herrialde batean txigortu eta beste batean eho eta infusio gisa prestatu izatea ontzian sartzeko. Zein herrialde hartzen da jatorritzat? Oro har, elikagaia ekoizten herrialde batek baino gehiagok parte hartzen dutenean, azken eraldaketa edo funtsezko lanketa egin den horretan jartzen da produktuaren jatorria. Kafezko edari horretan, berez, eho, infusioa egin eta ontziratzen den herrialdea izango litzateke. Baina, bestalde, kafea da osagai nagusia, eta horregatik, alearen jatorria ere erakutsi beharko litzateke.

Elikagaien jatorria arautzen duen legedia zertxobait anbiguoa da; interpretazioei lotuta dago, eta beti ez da erraza ulertzea kasu bakoitzean zer-nolako neurriak hartu behar liratekeen. Badira, bestalde, leku batetik etorri baina beste batetik datozela diruditen produktuak ere. Adibidez, gaileta kaxa bat, ontzian Espainiako bandera eta herrialde horretako monumentu tipikoen irudiak ageri dituena, baina egiaz Italian egina dagoena. Kasu horretan, horien benetako jatorria adierazi behar da (“Italia”), bestela nahasgarria izango litzateke eta.

Imajina dezagun orain gaileta horiek, Espainiari loturiko motiboak erakusten dituen kutxa horretan datozela eta benetan herrialde horretan eginak daudela, baina osagai primarioa, irina alegia, Italiatik heldu dela. Egoera horretan, adierazi egin behar litzateke irinaren jatorria. Osagai primarioaz ari garenean bakarrik ezartzen da irizpide hori, hau da, osagai horrek elikagaiaren %50 baino gehiago hartzen duenean edo osagai hori produktuaren izenarekin lotzen dugunean.

Zer gertatzen da jatorria ez den leku bat aipatzen denean?

Batzuetan, era askotako leku geografikoak aipatzen dituzten produktuak aurki ditzakegu. Horrek pentsaraz diezaguke nahitaez erakutsi behar dutela jatorrizko herriari edo lekuari buruzko informazioa, baina erreferentzia horien helburua ez bada kontsumitzaileari jatorriari buruzko informazioa ematea, ez da nahitaezkoa.

Demagun, adibidez, “har ezazu parte Frantziara bidaiatzeko zozketan” esaldia ageri duen produktu bat daukagula, eta herrialde horretako bandera bat ere ageri duela. Mezu horiek ez dira elikagaiaren jatorriari buruzkoak; beraz, ez da nahitaezkoa jatorria adieraztea, non eta ez den engainuz egiten edo ez duen oker ulertzeko bidea ematen.

Elikagaiaren izena osatzen duten leku geografikoen izenak ageri dituzten prestakinen edo elikagaien kasuan, ez da nahitaezkoa jatorria adieraztea. Adibidez, Frankfurteko saltxitxak, Asturiasko fabada, Madrileko eltzekoa, Iruñeko txorizoa edo Dijongo ziapea… Marka erregistratu batek leku geografiko bati egiten badio erreferentzia, ez dago beharturik jatorria adieraztera. Adibidez, La Asturiana garbantzuak.