“Se Nutri-score fose implementado en todos os envases, reduciríase a mortalidade por enfermidades crónicas”

En termos de percepción, facilidade de identificación ou rapidez á hora de comprendelo, e en comparación cos outros logotipos nutricionais, os resultados das enquisas realizadas a decenas de miles de consumidores en 12 países europeos, incluído España, confirmaron a superioridade e a eficacia de Nutri-Score á hora de axudarlles nas súas eleccións alimentarias, o que lles permite clasificar correctamente os alimentos segundo a súa calidade nutricional.

Para afirmar con rotundidade a eficacia dun logotipo debemos comprobar o impacto sobre a calidade nutricional das compras que realizan os consumidores. Varios estudos realizados (tanto en supermercados virtuais como en tendas experimentais, e un en concreto realizado a grande escala en 60 supermercados de Francia) avaliaron o efecto do Nutri-Score, comparándoo con outros sistemas ou coa ausencia de logotipo, e concluíron que a súa presenza mellora a calidade nutricional xeral da cesta da compra. Outro traballo permitiu estimar que, se fose implementado en todos os envases dos alimentos, se reduciría a mortalidade por enfermidades crónicas: o estudo sinala que un 3,4 % das mortes por elas poderían ser evitadas.

O feito de que certos alimentos ultraprocesados estean ben clasificados non é sorprendente, pois Nutri-Score e a clasificación NOVA non cobren as mesmas “dimensións de saúde”. Nutri-Score distingue a composición nutricional dos alimentos, mentres NOVA diferencia o seu proceso de transformación. Ambas as facetas son características distintas dos alimentos, a pesar de que existe unha asociación global entre o grao de transformación e a calidade nutricional. Non creo que haxa contradicións, xa que para favorecer un bo estado de saúde é necesario actuar sobre ambos os aspectos: consumir alimentos de mellor calidade nutricional (priorizando os alimentos frescos e minimamente procesados) e limitar o consumo de ultraprocesados.

Ningunha clasificación é perfecta. NOVA, como Nutri-Score, ten limitacións. Por exemplo, no caso dos aceites, se só se utilizase o sistema NOVA, todos estarían clasificados de forma equivalente a NOVA2 (entre os ingredientes culinarios), o que non permitiría distinguir os aceites vexetais entre si e poñer de relevo aqueles cuxa composición nutricional é máis favorable e que, xa que logo, deben privilexiarse en termos de saúde pública, como o de oliva ou o de colza en relación con outros (xirasol, millo, cacahuete, coco). No entanto, Nutri-Score permite discriminar entre os diferentes aceites con puntuacións que van da C á E, o que constitúe unha axuda útil ao consumidor para recoñecer os aceites máis favorables.

Nutri-Score é unha ferramenta de saúde pública e como tal non está concibida para compracer a un ou outro fabricante. A súa única vontade é ser útil para os consumidores. No que respecta ao aceite de oliva, non está penalizado, xa que o clasifica cunha C, a mellor puntuación entre as graxas engadidas (destinadas á condimentación ou cocción) e entre os aceites vexetais. Está mellor clasificado que os de soia, xirasol (o segundo máis consumido polos españois) e millo (clasificados D), ou os de coco ou palma (clasificados E) e mellor que a manteiga (clasificada E). Esta clasificación é coherente coas recomendacións de saúde pública que, en España e noutros países, non impulsan a consumir o aceite de oliva sen límites, pero si recomendan o seu consumo respecto dos demais aceites vexetais e, sobre todo, ás graxas animais.

Non teñen sentido, xa que é moi pouco probable que o consumidor prevexa condimentar a súa ensalada con soda ou refrescarse con aceite de oliva. O consumidor necesita poder comparar a calidade nutricional dos alimentos que dentro da súa categoría poden ser substituídos. É dicir, se desexa elixir unha graxa engadida e, en particular, un aceite, verá facilmente nos estantes dos supermercados, grazas á indicación de Nutri-Score, que o aceite de oliva está mellor clasificado. Tamén verá, ao elixir unha bebida, que a auga é a única clasificada cunha A e que os refrescos clásicos clasifícanse cunha E, aínda que tendo en conta os últimos traballos epidemiolóxicos, é probable que o posicionamento das sodas edulcoradas sexa discutido polo futuro Comité Científico Europeo encargado da actualización do Nutri-Score.

Este punto vano discutir os expertos europeos que estarán a cargo da futura actualización de Nutri-Score e que traballarán sobre estas e outras argumentacións científicas. Pero as decisións de saúde pública que levaron á construción deste sistema e as decisións para a elaboración de recomendacións nutricionais baséanse principalmente nos datos epidemiolóxicos máis que nas características específicas da composición nutricional dos alimentos e o seu potencial efecto nas funcións fisiolóxicas. O que apoia as recomendacións para o aceite de oliva son os resultados dos ensaios que demostran de forma clara o impacto do aceite de oliva sobre a saúde e, en particular, en relación coa prevención das enfermidades cardiovasculares.

Numerosas metaanálises de gran calidade e baseadas nos traballos epidemiolóxicos apoian o interese do aceite de oliva, pero existen metaanálises que apoian o do aceite de colza, tamén en termos de prevención das enfermidades cardiovasculares (probablemente relacionadas cos omega 3, en particular o ácido alfa-linolénico). Moitos países recomendan favorecer os aceites vexetais, tanto o aceite de oliva como o de colza, que teñen cada un deles un interese en termos de saúde, especialmente cardiovascular. Para os países mediterráneos, en particular España, cuxa tradición é consumir aceite de oliva, a comunicación debe estar focalizada en privilexiar o aceite de oliva. Pero Nutri-Score ten unha dimensión europea, e para os países que consumen máis aceite de colza, a comunicación e recomendación pode facerse sobre a complementariedade de ambos, colza e oliva.

Nutri-Score só proporciona información sobre a composición nutricional dos alimentos, e como os outros sistemas existentes, non informa sobre os aditivos ou a presenza de contaminantes (praguicidas), nin sobre a orixe ou a pegada de carbono. Non é posible sintetizar todos estes elementos nun único indicador baseado en datos científicos. Por iso, a mensaxe ao consumidor debe ir cara a privilexiar os alimentos frescos e pouco procesados e, a partir de aquí, se escolle un alimento con etiquetado, que sexa o que estea mellor situado na escala de Nutri-Score. Aínda que non se recomenda o consumo de cereais para o almorzo ou galletas, estes produtos existen. Se, a pesar das recomendacións nutricionais, o consumidor decide comprar estes produtos, é preferible que elixa os de mellor calidade nutricional (con menos azucres, sal, graxas e calorías, máis ricos en fibra…). Nutri-Score é só unha medida máis da política nutricional de saúde pública que se une a outras accións de educación co obxectivo de facilitarlle o acceso á poboación de alimentos de boa calidade nutricional.

Varias investigacións –entre a poboación en xeral, aquela con baixos ingresos e entre estudantes– demostraron que utilizar Nutri-Score implica unha diminución do consumo de lípidos en xeral (ácidos graxos saturados en particular) e sodio, así como dun aumento do consumo de produtos frescos e non procesados (froitas, verduras e carnes non procesadas). E é interesante destacar que os estudos non observaron que esta mellora na elección tivese efecto ningún sobre o número de produtos comprados ou sobre o prezo final da compra.

Efectivamente, demóstrase que Nutri-Score, pola súa simplicidade e facilidade de uso, é ben utilizado entre as poboacións máis desfavorecidas ou que contan con menos coñecementos de nutrición, e é particularmente eficaz entre a poboación máis vulnerable. O sistema pode ser considerado como un instrumento máis para loitar contra as desigualdades sociais en relación coa nutrición e a saúde.

Esta acusación é realmente ridícula. Nutri-Score foi deseñado e desenvolvido por investigadores académicos independentes da industria e sen recibir nin un euro dos fabricantes. Foi desenvolvido coa única idea de beneficiar a saúde pública e apoderar o consumidor na loita contra as enfermidades crónicas relacionadas coa alimentación. Ademais, foi moi criticado por grandes multinacionais e grupos de presión durante máis de catro anos; moitos aínda se opoñen á súa adopción. En España xa hai fabricantes e grandes distribuidores (Eroski foi pionero) que aceptaron implementalo ou teñen previsto facelo, pero outras grandes empresas (como Coca-Cola, PepsiCo, Mars, Unilever, Mondelez, Ferrero ou Kraft) seguen negándose a engadilo nos seus produtos.

A utilización de 100 g (ou 100 ml) é unha recomendación da OMS e da maioría das instancias de saúde pública, para definir un logotipo nutricional útil. Este razoamento responde a unha lóxica simple: para comparar alimentos necesítase un mesmo denominador. O feito de apoiarse en porcións é totalmente discutible, porque non hai unha definición de porción e as porcións son fixadas polos propios fabricantes, polo que poden variar considerablemente segundo os produtos e as marcas.

Cientificamente, moito: depende da idade da poboación, do sexo, de certas circunstancias fisiolóxicas da vida…

Este enfoque sobre as porcións foi o elixido polo Big6, un consorcio de seis empresas agroalimentarias (Coca-Cola, PepsiCo, Nestlé, Mars, Unilever e Mondelez) cando propuxeron implementar un novo sistema. O ENL, desenvolvido por estas empresas, está inspirado nos semáforos múltiples (MTL, por Multiple Traffic Lights), establecido desde hai moitos anos no Reino Unido. Pero, mentres para os MTL o limiar vermello se baseaba na composición do produto en 100 g, para o ENL baséase nunha porción pequena do produto (menos de 60 g). Así, o etiquetado ENL favorecía aos produtos de menor calidade nutricional, xa que obtiñan unha cor máis favorable que os clasificados co logo MTL. Demostrouse que un sistema baseado en porcións pode ser especialmente enganoso: provoca no consumidor unha confusión sobre a calidade nutricional real do produto.

O sistema de Warning marca con octógonos negros os alimentos que conteñen alto contido en azucre e/ou en graxa e/ou sal (por 100 g de alimento). Fronte a Nutri-Score, que é gradual e permite comparar a calidade nutricional dos alimentos, os Warnings son un sistema binario que identifica os produtos por encima dun determinado limiar en termos deses nutrientes críticos. Este sistema adáptase ben a América Latina, onde o mercado alimentario se compón dun número máis limitado de produtos e cuxa oferta presenta unha menor variabilidade na composición nutricional dos alimentos dentro das diferentes categorías de produtos.

A situación é diferente. Dentro das diferentes categorías alimentarias atopamos un número moi importante de produtos cunha variabilidade moi grande en termos de calidade nutricional. O sistema binario só permite clasificar os alimentos en 2 categorías (e non en 5, como Nutri-Score), polo que non lles permite discriminar diferenzas significativas de calidade nutricional en termos de saúde pública entre os produtos.

Non permite, por exemplo, distinguir entre os alimentos nos que os elementos “desfavorables” se atopan moi por baixo do limiar fixado (por exemplo, os que non conteñen en absoluto azucre ou sal ou graxas) e os que están moi preto dese limiar (que conteñen un pouco de azucre, un pouco de sal ou un pouco de graxa). Por outra banda, xulga a calidade nutricional dun alimento en valor absoluto, pero é difícil comparar a calidade nutricional entre produtos. Como comparar un produto que mostra unha advertencia para o sal con outro que a mostra para as graxas saturadas ou as calorías?

Entre os obxectivos de Nutri-Score, como outros logotipos nutricionais, está a vontade de animar á industria a reformular os seus produtos para mellorar a composición nutricional, reducindo os seus contidos en azucres, en graxas saturadas ou en sal e mellorando a súa achega de fibras, froitas e verduras. Aínda que, desde o punto de vista nutricional, non recomendemos o consumo de cereais no almorzo, para os consumidores que desexen compralos, sempre será mellor seleccionar aqueles cuxa composición nutricional sexa a menos desfavorable. Moitos cereais para o almorzo están clasificados cunha C, D ou E. Algúns, incluso (como certos mueslis) están clasificados cunha B ou A. O consumo de cereais Chocapic non se recomenda pola súa composición nutricional, pero hai que recoñecer que esta mellorou desde hai uns anos, xa que inicialmente era un produto clasificado cunha D e, tras a redución do seu contido de azucre, pasou á C. Posteriormente, o uso de trigo integral máis rico en fibra permitiulle pasar á B.

É certo, pero en comparación con outros cereais con tanto ou máis azucre, agora proporciona máis fibra. Xa que logo, se as recomendacións xenéricas non deben inducir a incentivar o consumo de cereais, hai que evitar especialmente as que están clasificadas como D e E e favorecer as clasificadas como A.

Algúns mueslis teñen unha A (son pouco doces), pero outros poden estar clasificados cunha C, D ou ata E (porque son moi doces e calóricos), de aí o interese de Nutri-Score por discriminar entre os mueslis de diferentes marcas. O método de cálculo de Nutri-Score dálle menos peso aos elementos “favorables” (cun máximo de 15 puntos de bonificación) sobre os elementos “desfavorables” (ata 40 puntos de penalización). Faise así para evitar que os favorables pesen demasiado á hora de “corrixir” un produto cuxa composición sería desfavorable. A pesar disto, hai que seguir reforzando o sistema para evitar as reformulacións pola industria con elementos cuxo beneficio para a saúde non é aceptable (engadir fibras sintéticas, por exemplo).

Nutri-Score, coma todos os logotipos nutricionais frontais, é só unha acción máis entre as políticas nutricionais de saúde pública. É complementario ao resto de medidas e, en particular, ás accións de educación nutricional e de comunicación sobre recomendacións xenéricas, como as de aumentar o consumo de alimentos frescos e non procesados ou moi pouco procesados, aumentar a actividade física… Pero tamén á regulación do márketing e á prohibición da publicidade (especialmente dirixida aos nenos), ás subvencións para facilitar o acceso a alimentos de boa calidade nutricional para todos, ao control do contido das máquinas expendedoras…

Nutri-Score non é perfecto ao 100 %. Ningún logotipo de información nutricional pode selo. Algunhas das súas imperfeccións poderán solucionarse no futuro mediante unha pequena modificación nos compoñentes do algoritmo), pero é importante recordar que funciona perfectamente para decenas de miles de alimentos.

Desde que se comezou a desenvolver Nutri-Score estaba prevista a súa evolución en función do progreso dos coñecementos científicos cunha actualización do algoritmo cada tres anos, que será proposta por un comité de expertos sen conflito de intereses e sobre unha base estritamente científica (sen deixar acceso aos grupos de presión). Cuestións como o posicionamento das bebidas edulcoradas, ter en consideración as fibras e os produtos integrais e non refinados… Todas elas serán, sen dúbida, abordadas por estes científicos independentes que se encargarán da súa actualización nun futuro próximo.