Cal sería a idade escolar de comezo ideal?
Iso decídeno os pais. Non é imprescindible que un neno vaia ao cole antes dos 6 anos. Se vai antes, non é porque sexa obrigatorio ou o necesite, senón porque os pais traballamos e os horarios son os que son. O que máis necesita un neno nesa etapa é crear un vínculo de apego seguro co seu principal coidador, non estimular a súa intelixencia. Os argumentos do “período crítico” e da necesidade dun contorno enriquecido na educación infantil son mitos. Calquera experto en neurobioloxía da educación dirá o mesmo. Agora ben, se temos que escolarizalos nesas idades, faremos o posible para que a súa experiencia sexa positiva. O preescolar ten que procurar ser a extensión do fogar, un lugar no que o neno poida ter respostas ás súas necesidades afectivas.
Que é o “período crítico”?
É un período no que unha determinada destreza ou habilidade necesariamente ha de desenvolverse, unha oportunidade que pasa nunca máis se repite. Non hai evidencias científicas que apoien a existencia de períodos críticos na educación. É un “neuromito” porque hoxe sabemos que a plasticidade cerebral (a capacidade do sistema nervioso para cambiar a súa estrutura e o seu funcionamento ao longo da súa vida, como reacción á diversidade do contorno) ocorre durante toda a vida.
Non hai habilidades que se desenvolven máis facilmente nesa etapa?
Si, os idiomas. Aprendelos con 30 anos será posible e máis en inmersión total, só que custará máis que con 2. Os científicos prefiren falar de “períodos sensitivos”, durante os cales certas aprendizaxes son máis fáciles que noutros.
En animais e plantas algúns estudos demostraron que hai períodos críticos.
Si, a carencia extrema de estímulos en certos animais ou en plantas usouse para defender a existencia de períodos críticos na educación en humanos. Pero é un fallo metodolóxico. Que a carencia absoluta dun estímulo leve a danos irreversibles non pode facernos concluír que a sobre estimulación sexa beneficiosa, e menos para o ser humano e nun contexto educativo. O neno normalmente non está nun contorno de carencia absoluta de estímulos, a non ser que estea atado nunha habitación ás escuras. Segundo o neurobiólogo americano Dan Siegel, “os nenos necesitan unha cantidade mínima de estímulos, nun contorno normal”. Iso pódeo dar un fogar perfectamente.
Pódese aumentar a intelixencia dos nenos coa estimulación temperá?
Non. A estimulación temperá é unha fraude. É un método importado de Estados Unidos nos anos 80 baseado nun tratamento ideado por Doman e Delacato para nenos con lesións cerebrais. Foi trasladada despois ao ámbito educativo. Neurology, máxima autoridade en neurociencia no mundo; a Academia Americana de Pediatría e outras asociacións internacionais aclaran que non ten base científica e non dá resultados. É máis, hoxe sabemos que sobre estimular un cerebro por encima do necesario pode causar efectos prexudiciais.
Nos seus libros fala de “educar no asombro e na realidade”. En que consiste?
Os nenos nacen con asombro, que significa non dar o mundo por suposto. A beleza da realidade asombra. Os nenos necesítano porque o cerebro humano está feito para aprender en clave de realidade. Os últimos estudos en neurociencia confirman que os nenos non aprenden a través de discursos, fichas ou pantallas, senón que necesitan experiencias reais e relacións interpersoais en directo.
Cales son os principais “neuromitos” que cita nas súas obras?
“Os tres primeiros anos son críticos para a aprendizaxe”, “só usamos o 10% do noso cerebro”, “temos unha intelixencia infinita”, “o contorno enriquecido favorece a aprendizaxe”, “os estilos de aprendizaxes deberían depender da dominancia cerebral (dereita ou esquerda)” etc. Un recente estudo sinala que unha porcentaxe relativamente alta de mestres os cren. Por iso é importante darlles voz a expertos que falan de temas científicos nunha linguaxe alcanzable.
Con tantas actividades extraescolares e deberes, estamos a roubarlles a súa nenez?
Non estou en contra dos deberes con moderación, pero nunca debería haber en educación infantil. É a idade do xogo desestruturado, que contribúe a desenvolver as funcións executivas, importantes para o bo progreso do neno. O importante non é que o contorno poña o neno en marcha, senón que o neno se poña en marcha a través do seu contorno.
Están os nenos de hoxe día excesivamente estimulados?
Sen dúbida. Hai que baixar o nivel de tensión, de frenesí, de consumo. Hai que respectar os seus ritmos internos, as súas etapas. Máis natureza, máis misterio, máis realidade porque é lenta e tempera o neno; máis beleza…