Endometriose. Non silencies a túa dor de regra

Endometriose. Non silencies a túa dor de regra

A cifra de prevalencia da endometriose hai que tomala en serio, pero non sempre foi así. A proporción da poboación que a padece é semellante a enfermidades como a diabetes ou a xaqueca; con todo, esta condición leva anos esquecida e ausente da investigación científica. En realidade, esa ten sido, ata agora, a tónica con todo o relacionado coa menstruación, da que aínda hoxe pouco se sabe. 

Segundo datos da Organización Mundial da Saúde (OMS), 190 millóns de mulleres padecen esta enfermidade. Esta cifra equivale ao 10 %-12 % da poboación total feminina en idade reprodutiva do planeta e coincide ademais coa porcentaxe de afectadas no noso país. Isto significa que preto de dous millóns de mulleres en España loitan, practicamente desde o día que lles baixou a súa primeira regra, con fortes cólicos menstruais que non melloran con analxésicos, dor pélvica intensa, molestias fortes e incómodas ao manteren relacións sexuais, dores e picadas no ventre ao ouriñar ou defecar, vómitos e mesmo desmaios. 

Diagnósticos que tardan 8 anos

Malia estas máis que evidentes probas de que algo non marcha ben, a endometriose tarda moito en ser diagnosticada. “O atraso no diagnóstico aínda segue sendo o gran reto ao que nos enfrontamos os especialistas. Aínda que cada vez se fala máis dela, persiste a idea —tanto en pacientes como entre algúns médicos— de que a dor de regra é algo normal. Isto provoca que siga habendo un atraso no diagnóstico, nalgúns casos de ata oito anos”, explica Alicia Gutiérrez Alaguero, xinecóloga do Hospital Clínico San Carlos de Madrid. 

Aínda que a dor da regra se normalizase ao longo dos anos, esta non ten por que doer. As afectadas acaban considerando algo normal retorcérense de dor e non poderen ir ao instituto ou a traballar cando lles baixa a regra. “Se banalizamos estes síntomas, estamos a pechar os ollos ao que realmente lle está a pasar á muller. A dor da regra é quizais a máis común entre as pacientes con endometriose, pero tamén é frecuente a dor durante as relacións sexuais ou ao ir ao baño. En xeral, son síntomas que adoitan aparecer pronto, polo que non se xustifica o atraso no diagnóstico”, reflexiona Santiago Díez, xefe da Unidade de Endometriose do Hospital Universitario de Cruces (Bizkaia). 

Ambos os especialistas recoñecen que, nos últimos anos, fálase máis desta enfermidade. “Desde o punto de vista clínico, cada vez son máis os congresos e cursos específicos para a formación de especialistas que pretenden mellorar a atención a estes pacientes. Aínda así, temos que seguir avanzando na información e a formación para que deixe de ser unha enfermidade silenciosa”, conta Gutiérrez Alaguero. 

“A enfermidade do xinecólogo”

A falta de interese polo estudo desta enfermidade fixo que hoxe non existan avances especialmente significativos en canto ao tratamento. Pero máis aló de centrarse nunha futura e hipotética cura, o que todos os especialistas destacan é que canto antes se trate esta enfermidade, mellor responderá a paciente e máis controlada estará a patoloxía. Para Santiago Díez, ademais do diagnóstico precoz, tamén é importante o manexo desta afección. “Tradicionalmente, a endometriose sempre foi a enfermidade do xinecólogo, no sentido de que era exclusivamente este profesional o responsable do seu coidado e tratamento. Pero decatámonos de que vai máis alá, que hai que contar con cirurxiáns, rehabilitadores, psicólogos e psiquiatras. Ao final, hai que compartir a responsabilidade, traballarmos todos xuntos para facilitar o diagnóstico e a correcta abordaxe terapéutica”, comenta o especialista, que recoñece que hai un antes e un despois na enfermidade xa que se trata de forma interdisciplinaria nas unidades específicas de endometriose dos hospitais. 

Como se diagnostica 

Ademais da realización dunha boa historia clínica, adoitan servir para unha exploración orientada e unha ecografía para diagnosticar a enfermidade. “A ecografía require dun equipo moi formado, xa que non é unha ecografía xinecolóxica estándar, na que se vexa o útero, as trompas e os ovarios. A endometriose é unha enfermidade que se estende aos tecidos circundantes, xa que pode infiltrarse no intestino ou na vexiga. É unha proba máis complexa e require formación, por iso é fundamental atopar o equipo de profesionais axeitado”, lembra Santiago Díaz. 

Tratamentos personalizados

Unha vez diagnosticada, existen diferentes tratamentos aos que se recorre. “O tratamento da endometriose debe ser absolutamente personalizado”, explica a especialista. “Xa non se trata a endometriose, trátase a mulleres con endometriose. O obxectivo é facer un traxe á medida para cada muller, xa que o que a unha lle pode funcionar, a outra non ten por que”, engade Díaz. 

“É moi importante entender o que quere a paciente e o que necesita. Hai que falar con ela sobre a súa sintomatoloxía, sobre os seus desexos de ser nai, sobre os seus medos a usar segundo que tratamentos e implicala na decisión do tratamento que deba seguir. Debemos realizar un plan personalizado para toda a vida fértil da paciente, xa que estamos a falar dunha enfermidade crónica que a acompañará durante todo este tempo, e os síntomas e as prioridades poden cambiar”, sinala Alicia Gutiérrez. Ademais, tamén hai que ter en conta que un mesmo tratamento para unha mesma paciente pode ser efectivo durante un tempo determinado e co paso dos anos diminuír a súa eficacia por diferentes motivos, como cambios no metabolismo, pola aparición doutras enfermidades… 

Na actualidade, o tratamento médico da endometriose baséase en dous piares: o fisiopatolóxico e o provocado pola inflamación. O primeiro abórdase tratando a orixe da enfermidade con tratamentos hormonais. O tecido endometrial ectópico, é dicir, o que aparece fóra do seu lugar habitual, xera a reacción inflamatoria e ten os seus receptores hormonais igual que o tecido endometrial que recobre o revestimento do útero, polo que é necesario actuar contra eses receptores hormonais.  

A inflamación, pola súa banda, abórdase con tratamentos sintomáticos antiinflamatorios e analxésicos de diferentes escalas. “Analxésicos como paracetamol ou antiinflamatorios, anticonceptivos e tamén antidepresivos ou antiepilépticos. Non se prescriben para tratar a epilepsia ou a depresión, aínda que neste caso ás veces tamén é necesario, senón para tratar outros tipos de dor. Tamén podemos recorrer a técnicas de alivio máis intervencionistas, como infiltracións ou bloqueos nerviosos”, sinala a xinecóloga Alicia Gutiérrez.

Cando non chega o embarazo

Estímase que entre o 30 % e o 40 % das mulleres con endometriose poden ter dificultades para quedaren embarazadas. En moitos casos, foi cando acudiron a un especialista ante a imposibilidade de quedar embarazada cando descubriron que tiñan endometriose. É unha enfermidade que pode alterar a fertilidade por diversos motivos; ben porque se produce unha inflamación no interior do abdome que impide a unión entre o óvulo e o espermatozoide, porque as adherencias pélvicas (tecido endometrial) obstrúen ou impiden o movemento normal das trompas ou porque impida a ovulación e a produción de estróxenos e proxesterona. O xinecólogo Santiago Díaz lembra que esta enfermidade é crónica e que pode empeorar co paso do tempo. “A endometriose pode destruír cada vez máis tecido ovárico ata que sexa case imposible o embarazo. Tendo en conta que a idade media do primeiro embarazo é cada vez máis avanzada, cómpre trasladarlle á muller afectada que pode ter que preservar a súa fertilidade. Facemos o mesmo coas doentes de cancro antes de comezar a quimioterapia, extraendo os seus oocitos para poder ser utilizados despois”, explica o especialista. 

Cirurxía: o último recurso

A cirurxía debe indicarse cando o tratamento médico non foi eficaz e a paciente continúa con síntomas incapacitantes que non melloran cos diferentes tipos de tratamento médico. “A endometriose é unha enfermidade crónica incurable; polo tanto, se comezamos a operar a mulleres aos 20 anos, podemos atopar a mesma paciente aos 50 con múltiples cirurxías. Sabemos que a cirurxía máis eficaz é a primeira e que todas as repetitivas non melloran nin a dor nin a fertilidade das mulleres. Por iso, na endometriose hai que operar menos, pero operar ben”, explica Santiago Díez. “Hai que facer un bo estudo precirúrxico do paciente, identificar todas as localizacións da enfermidade e planificar moi ben a intervención, cun equipo interdisciplinario (cirurxiáns dixestivos, urólogos…) se é necesario”, explica Alicia Gutiérrez. Estas operacións son delicadas. A cirurxía está indicada, por exemplo, no caso dos endometriomas (un tipo de endometriose que xera quistes nos ovarios). Opérase cando estes son moi grandes e existe risco de rotura (cando superan os 8 cm) ou cando a endometriose se localiza no intestino, a uretra ou a vesícula.

O papel da alimentación

Alicia Gutiérrez insiste en como os tratamentos multidisciplinares son os que realmente conseguiron mellorar a calidade de vida destes pacientes nos últimos anos. “Falamos de asociar tratamentos médicos a nivel clínico —analxésicos e tratamento hormonal— con outros tratamentos complementarios, como unha dieta mediterránea antiinflamatoria con antioxidantes alimenticios”, comenta. 

Pero cando falamos dunha dieta para calmar ou reducir os síntomas da endometriose, hai que advertir a paciente de que, aínda que a gran maioría das mulleres aseguran que as súas dores melloran cunha dieta antiinflamatoria e antioxidante, tamén é certo que aínda non hai evidencia científica que o vincule. A relación entre dieta e endometriose ten sido amplamente estudada, pero ao facer estudos por alimentos ou nutrientes illados, as conclusións teñen sido dispares e mesmo contraditorias. “Sempre que sexa dentro dunha estratexia interdisciplinaria para tratar a enfermidade, e que non se descoide o tratamento médico prescrito polo xinecólogo, a dieta, así como a actividade física adaptada a cada persoa e unha vida sen estrés nin contaminantes, sempre se recomendan”, engade Alicia Gutiérrez. 

Unha dieta contra a inflamación

O segredo reside en comer alimentos que controlen a inflamación e o estrés oxidativo. Co avance dos estudos sobre os síntomas da endometriose, comprobouse a relación desta enfermidade co estrés oxidativo. Por este motivo, foi cobrando importancia a incorporación duns determinados hábitos de vida. 

Sábese, polas análises que se teñen feito do líquido peritoneal —prodúcese na cavidade abdominal e cobre a maior parte dos órganos do abdome—, que as mulleres con endometriose presentan altos niveis de prostaglandinas, substancia que participa na regulación da ovulación, na fisionomía do endometrio e na menstruación. En grandes cantidades, estas substancias provocan inflamación e, polo tanto, a intensidade da contracción muscular uterina e intestinal. É dicir, son as causantes da dor. 

As prostaglandinas son graxas que o corpo produce a partir doutros ácidos graxos procedentes da inxestión de alimentos, polo que unha forma de combater a dor é tratar de reducir a formación no noso organismo das chamadas prostaglandinas “malas” (ou da serie 2 na xerga científica), que son as que provocan inflamación e as que se crean pola inxestión de graxas animais, especialmente carnes vermellas e azucres. 

Consultar diante de calquera sinal

A endometriose é unha enfermidade que, se non se trata, pode chegar a ser moi incapacitante e impedir unha vida normal. O médico de familia é a porta de entrada ao sistema sanitario e deste profesional depende que os diagnósticos non tarden tanto en chegar. Ante a dor, hai que pedir axuda e investigar o que a provoca. Quizais non sexa nada, pero tamén pode ser unha alarma de que algo non funciona como debería.