Máis ca unha perda de ouriños
Sófrese en silencio, pero cada vez menos. A publicidade sobre compresas que recollen as perdas e o maior número de casos rexistrados fan que a incontinencia urinaria en mulleres vaia quitando o tabú de riba e se revele como un trastorno máis habitual do que se podería pensar. De feito, en persoas novas a incontinencia urinaria é ata cinco veces máis frecuente entre as mulleres ca entre os homes, pero a idades avanzadas a proporción de afectados iguálase en ambos os dous sexos. O 12,2% das mulleres e o 3,6% dos homes padécena, segundo un estudo realizado sobre máis de 18.000 persoas que participaron na Enquisa de Saúde de Cataluña (ESCA), elaborado por Montserrat Espuña e outros autores do Hospital Clínico de Barcelona. Segundo este mesmo estudo, a partir dos 65 anos esa porcentaxe de incontinencia urinaria nas mulleres duplícase ata chegar ao 26,6%.
Entre as razóns que explican este trastorno os expertos sinalan como principal responsable a propia bioloxía da muller. Esta permite ter fillos e conduce a sufrir certas secuelas do embarazo e do parto, como a incontinencia urinaria. Así e todo, este é só un dos factores que fan máis frecuente este problema na poboación feminina ca na masculina, aínda que, por fortuna, na actualidade cada vez hai máis maneiras de combatelo. Un dos últimos tratamentos máis demandados son as inxeccións de toxina botulínica.
Tipos de incontinencia
Mentres que a incontinencia de esforzo é máis frecuente na muller nova, a de urxencia é máis común a partir dos 60 anos e cada unha delas orixínase por causas distintas e, xa que logo, o seu tratamento tamén é diferente. Amais destes dous grupos ben referenciados, hai un terceiro: a incontinencia mixta, baseada en padecer os dous tipos á vez, de xeito que ás persoas que a padecen lles escapan os ouriños tanto ao realizaren esforzos como por urxencia.
Incontinencia de esforzo: razóns de peso
Este nome fai referencia ás perdas involuntarias de ouriños orixinadas por esforzos como tusir, espirrar ou rir e cando os músculos do chan pélvico resultan afectados por distintas situacións, como o embarazo e o parto. Estes músculos atópanse na base da cavidade abdominal, forman unha especie de “hamaca” ou embude ao final da pelve e contráense para que todos os órganos que sustentan (a vexiga, a matriz, etcétera) se manteñan no seu lugar e exerzan a súa función de maneira correcta; ademais, axudan a pechar o conduto dos ouriños e a evitar que escapen. Agora ben, cando a muller ten un parto vaxinal, estes músculos disténdense e, aínda que adoitan retornar á súa posición, ás veces non recuperan o seu ton previo. É máis, o propio embarazo supón unha sobrecarga que os debilita. O embarazo e mais o parto son un reto para a musculatura do chan pélvico.
Proba diso é que un estudo publicado no 2010 polo Grupo de Investigación do Chan Pélvico (GRESP) de España, constatou que o 30% de mulleres embarazadas sufriu escapes de ouriños na súa primeira xestación, cando nunca antes lles acontecera; que o 16% seguiu a padecelos despois do parto e que esta porcentaxe se reduciu á metade, ao 8%, ao cabo de seis meses. Moitas das afectadas recupéranse de maneira espontánea durante o semestre que segue o parto, mentres que o resto deben tomar medidas terapéuticas.
Neste mesmo estudo fíxoselles un seguimento a 1.100 mulleres durante o primeiro, segundo e terceiro trimestre de embarazo e durante o parto, co fin de identificar os factores de risco que conducían á incontinencia de esforzo. Tras este período, viuse que a obesidade (ter un índice de masa corporal ou IMC superior a 30) ao comezo do embarazo leva consigo o dobre o risco de desenvolvela, ter antecedentes familiares (nais ou irmás) con incontinencia multiplica por tres este risco, un aumento excesivo de peso durante o embarazo (mesmo en mulleres con peso normal antes da xestación) tamén eleva o dobre este risco e o parto por vía vaxinal incrementa entre dúas e tres veces a probabilidade. Outros factores de peso son a práctica de deportes de impacto onde se realicen saltos que repercutan no chan pélvico (como se se saltase sobre unha cama elástica). Isto acontécelles ás atletas de alta competición, pero tamén a calquera muller que faga aerobic ou steps no ximnasio. A obesidade, en si mesma, con independencia do embarazo, incrementa o risco de sufrir tanto incontinencia urinaria como fecal. E, para rematar, as mulleres con tose crónica, por alerxia, bronquite crónica ou por fumar, tamén rexistran un risco máis alto.
Incontinencia de urxencia: cando o control se perde
Este tipo de incontinencia aféctalles ás persoas que teñen ganas de mexar e carecen de control sobre a súa micción, polo que non chegan a tempo ao baño. Aínda que afecta sobre todo aos adultos, a situación poderíase comparar á que viven os nenos cando están a aprender a controlar a micción: o cerebro envía unha orde para mexar e o neno mexa por riba porque aínda non dá controlado o seu esfínter. Custa moito aprender a controlar de maneira voluntaria un músculo como a vexiga, que na natureza está previsto que se contraia de xeito involuntario, coma o corazón. Precisamente, quen sofre incontinencia de urxencia perdeu este control, o seu cerebro perde a capacidade de lle enviar unha orde á vexiga para que agarde e é daquela cando se produce a urxencia.
Pero tamén é a consecuencia de sufrir certos traumatismos ou ante unha causa neurolóxica evidente: lesionados medulares, enfermos de Párkinson, esclerose múltiple ou vítimas de accidentes cerebrovasculares. Outras causas non neurolóxicas deste trastorno son a vexiga hiperactiva idiopática, é dicir, en aparencia son persoas neuroloxicamente normais, pero teñen unha sensación incontrolable ou de urxencia de ir ao lavabo, sen que se saiba o porqué. Outras enfermidades como a diabete tamén pode derivar nunha neuropatía diabética que afecta ao sistema neurolóxico, con máis risco de incontinencia urinaria mixta. Por outra banda, as cardiopatías requiren que a persoa afectada tome diuréticos, o que aumenta moito a produción de ouriños. O último factor que cómpre salientar é a idade, xa que os mecanismos que controlan a micción se deterioran co paso dos anos.
Diagnóstico, do tabú ao estudo urodinámico
O diagnóstico desta afección é longo. Os expertos denuncian que as mulleres non a consultan cos seus médicos e estes tampouco preguntan. O 50% da poboación sabe que sofre incontinencia pero non chega a consultarllo ao médico, ben porque pensa que é un mal inevitable da idade ou ben porque ten mala fama, xa que se pensa que a cirurxía para este problema ten resultados pobres (o que sucedía antano). Unha vez na consulta, o médico ou xinecólogo realízalle unha exploración física á muller, coa que obtén unha orientación de se é un trastorno de esforzo ou de urxencia.
En ocasións os síntomas poden ser confusos, polo que se realizará un estudo máis completo. Para iso débese acudir a unha unidade especializada ou Unidade do Chan Pélvico, onde se efectúa un estudo urodinámico para avaliar a función da vexiga. Este baséase en rexistrar as presións da vexiga para medir os escapes de ouriños cando hai unha urxencia e a vexiga realiza unha contracción ou espasmo. Este estudo dura unha hora. O paciente debe acudir en xaxúas, introdúcese unha sonda polo conduto dos ouriños (uretra), a través da cal se lle enche a vexiga de soro e, mentres, rexístranse as presións da vexiga que axudan a discernir o diagnóstico.
Un tratamento para cada tipo
- Exercicios de Kegel. En casos de incontinencia leve ou moderada, cando a musculatura do chan pélvico está débil, aplícase un tratamento conservador de fisioterapia. Son os exercicios de Kegel, ideados nos anos 50, e que consisten en que a muller realice contraccións dos músculos do chan pélvico, baseados en contraer a vaxina cara a dentro entre cinco e seis segundos e relaxala despois. Estas contraccións deben repetirse entre oito e doce veces e realizarse en bloques, polo menos tres veces, repartidos durante o día. Este tratamento é máis eficaz cando un especialista palpa a vaxina da paciente e a instrúe.
- Cirurxía. Cando o tratamento anterior fracasa e a musculatura do chan pélvico non aguanta, débese aplicar un reforzo por baixo da uretra para que, ante os esforzos que provocan os escapes involuntarios, se manteña pechado. Agora, esta cirurxía, que se denomina “banda libre de tensión”, da que existen distintas variantes e que é moi pouco invasiva, pódese practicar de xeito ambulatorio, aínda que as pacientes tamén poden permanecer ingresadas un día.
- Tratamento en investigación. Nestes momentos investígase como rexenerar o sistema que pecha o conduto dos ouriños mediante células nai.
- Fármacos anticolinérxicos. Frean as contraccións.
- Reeducación vesical. Ensínase as pacientes a cambiar de hábitos para controlar a micción e a realizar os exercicios de Kegel.
- Inxeccións de bótox. É o tratamento máis novidoso que se introduciu para a incontinencia. Actualmente, a Seguridade Social só o financia en situacións moi concretas. De feito, está indicado en casos moi estudados nos que non se obtivo resposta ningunha coas pastillas nin cos tratamentos anteriores. O bótox ou toxina botulínica aplícase cada seis meses ou unha vez ao ano e non ten moitas contraindicacions, salvo no caso de enfermidades neuromusculares como a miastenia gravis e cando hai risco de retención excesiva dos ouriños.
- Non beber máis de 1,5 litros de auga ao día.
- Non tomar café, refrescos de cola ou outras substancias que leven cafeína ou té pola súa acción diurética.
- Evitar os edulcorantes artificiais, xa que provocan máis incontinencia.
- Controlar o peso tanto para previr a incontinencia como para o seu tratamento.
- Practicar exercicios de contracción do chan pélvico con fins preventivos e mais terapéuticos.
Fonte: Montse Espuña, consultora senior de Xinecoloxía e responsable da Unidade do Chan Pélvico do Hospital Clínico de Barcelona e presidenta da sección de Chan Pélvico da SEGO