CARIÑO, A PUBLICIDADE ENGORDOU OS NENOS

CARIÑO, A PUBLICIDADE ENGORDOU OS NENOS

Saben distinguir cal é o refresco que prende a faísca da vida. Tamén, a lambetada que esconde algo novo, un xoguete e un chocolate. Os pequenos da casa son capaces de identificar que marcas e produtos están detrás destes slogans porque os viron unha e outra vez na televisión. Os españois de entre 3 e 14 anos pasan a maior parte do seu tempo de lecer fronte a este dispositivo. En concreto, 6,79 horas á semana, segundo o II Estudio Caser sobre Salud Familiar. E é precisamente nos primeiros anos de vida cando asimilan os hábitos alimentarios que se manterán de adultos.

Por iso é polo que non resulta estraño que se expoña aos menores a entre 7 000 e 10 000 anuncios de bebidas e alimentos ao ano; é dicir, uns 25 ao día. Esta cantidade impón, pero máis o fan as súas consecuencias, pois os nenos son moi vulnerables emocionalmente ante estes estímulos. Durante a primeira infancia non sabemos identificar a publicidade na televisión. Ata os 8 anos non somos conscientes do seu obxectivo comercial e ata os 12, tampouco do seu fin persuasivo nin somos capaces de distinguir o que é publicidade en Internet. En cambio, a partir dos 2 anos, xa é posible que recoñezamos varias marcas polos seus logotipos.

EFECTOS QUE PERDURAN.

As consecuencias da publicidade nos pequenos son perigosas. Provocan que, mentres estean vendo a tele, lles entren ganas de inxerir alimentos, aínda que non sexan os anunciados e non sintan fame. Tamén inflúen nas súas preferencias alimentarias, os seus hábitos de compra -ata as peticións que lles fan aos seus pais- e os seus patróns de consumo. E esta opinión ten máis poder que a dos seus proxenitores, pois, segundo o artigo Publicidad Alimentaria y Salud. Estado de la situación en España, “os nenos seguen elixindo con máis frecuencia os produtos anunciados, ata cando reciben consello dos seus pais para escoller aqueles máis saudables”.

O verdadeiro problema radica en que, de toda a publicidade coa que se bombardea aos menores en televisión, arredor de dous terzos corresponden a produtos non saudables polos seus altos contidos en graxas saturadas, azucres ou sal. A área de influencia destas mensaxes nocivas estendeuse tamén a Internet, sobre todo a YouTube, e afecta a galletas, bolaría, cereais, lambetadas, comida rápida, batidos ou refrescos. Para vendelos recórrese a ganchos comerciais, coma xoguetes ou adhesivos de agasallo, e ata a deportistas famosos ou alegacións nutricionais que fan percibir erroneamente eses produtos como máis saudables ou nutritivos do que en realidade son.

Esta realidade aparece reflectida no maior estudo realizado no noso país sobre a publicidade televisiva de alimentos dirixidos aos nenos, publicado en 2016 pola Sociedad Española de Salud Pública e Administración Sanitaria (SESPAS). O traballo analizou os anuncios emitidos durante sete días en cinco canles, tres deles infantís. Dos 169 produtos anunciados, o 79,9 % utilizaba reclamos nutricionais e de saúde: “rico en vitaminas e minerais”, “cero contido en sal…” Os lácteos baixos en graxa, os que máis se destacaban. No entanto, a maioría dos alimentos e bebidas con esas alegacións positivas (62,2 %) eran pouco saudables.

Pero, esta publicidade irrompe tamén en escolas, escolas infantís, supermercados, lugares de xogo, consultorios e servizos de atención familiar e pediátrica. “As técnicas de márketing inclúen patrocinios, uso de persoas famosas, mascotas ou outros personaxes populares entre os nenos, mensaxes de correo electrónico e de texto a través do teléfono móbil ou actividades filantrópicas vinculadas coa promoción dunha marca”, sinala o dietista-nutricionista Julio Basulto. As principais empresas utilizan hoxe as redes sociais para animar os mozos a que promovan as súas marcas entre os seus amigos.

Fomento da obesidadee

O preocupante -e máis estudado- é que a publicidade por televisión podería explicar entre un 16 % e un 40 % da obesidade infantil, segundo o artigo Publicidade Alimentaria e Saúde. A Iniciativa Europea de Vixilancia da Obesidadee Infantil da Organización Mundial da Saúde (OMS) avisaba de que, no noso país, ao redor dun 40 % dos pequenos ten sobrepeso: deles, un 19 % dos nenos -case un de cada cinco- e un 17 % das nenas sofren obesidade. Un problema que, ademais, vai en aumento. Segundo o Estudo sobre Hábitos Alimentarios e Estado Nutricional da Poboación Española (ENPE), impulsado en 2015 pola Fundación Eroski, a taxa de obesidade dos menores de 6 a 9 anos incrementouse nun 22,8 % desde 2000. As horas que pasan os nenos ante as pantallas (as xa mencionadas 6,79 horas á semana fronte á caixa parva máis 3,56 para xogar con aparellos electrónicos) son unha das causas relacionadas coa obesidade infantil.

QUE SE PODE FACER

Ante esta epidemia, a OMS publicou en 2015 un documento que marcaba os niveis máximos dos ingredientes aceptables para anunciar estes produtos. Estableceu unha serie de restricións en 17 categorías de alimentos (ver columna na páxina 54): se a composición destes produtos excedía a cantidade de azucre, sal ou graxa marcada por cada 100 g de produto, non terían permitido anunciarse. Con todo, en España non se aplica esta recomendación. “Se se fixese, habería que prohibir todos os anuncios”, afirma o especialista en Medicina Preventiva e Saúde Pública, Miguel Ángel Royo-Bordonada en referencia a unha cadea televisiva infantil obxecto da súa última investigación. E tampouco existe unha regulación sobre a publicidade clara e pública para combater a epidemia de enfermidades relacionadas coa mala alimentación, como pide a OMS.

Só figura un sistema creado en 2005 polas marcas, o chamado código PAOS (Código de Autorregulación de la Publicidad de Alimentos Dirigida a Menores). A súa aceptación é voluntaria e a súa eficacia, nula, a teor de diversos estudos. “Cun código PAOS que é unha bicoca, resulta vergoñento que teñamos ese nivel de incumprimento”, manifesta Francisco Ojuelos, avogado de Dereito Alimentario. Aínda así, hai esperanza e exemplos. Algúns países están aplicando medidas moi positivas. En Chile, unha estrita lei sobre publicidade de alimentos logrou reducir nun 22 % o consumo de bebidas azucradas.

Esta lexislación prohibe a publicidade de alimentos altos en calorías, graxas, azucres, sal ou outros ingredientes que, pola súa presentación gráfica, símbolos e personaxes utilizados, se dirixa a menores de 14 anos. Ademais, restrinxe o horario en que pode ser transmitida a publicidade en todos os servizos de televisión e de cine. No Reino Unido xa aplican medidas para regulala e o Goberno planea eliminar toda a publicidade alimentaria non saudable en horario infantil. Para Royo-Bordonada a solución é sinxela: “Hai que utilizar as restricións da OMS para que só se poidan anunciar os produtos que as cumpran, que se protexa durante todo o horario infantil e que se establezan mecanismos para controlar a publicidade por medios dixitais”.

O EXPERTO

O EXPERTO: Miguel Ángel Royo-Bordonada, Xefe da Área de Estudios da Escuela Nacional de Sanidad do Instituto de Salud Carlos III: “O código PAOS non serve para nada”.

O código PAOS pide limitar a publicidade dos alimentos menos saudables dirixida aos menores de 15 anos. É un avance?

Iso xa o recolle a Lei de Seguridade Alimentaria e Nutrición de 2011. E estase incumprindo. O problema fundamental é que o código PAOS non regula a calidade nutricional dos produtos. Non serve para nada. Como a publicidade vai promover os alimentos saudables se a inmensa maioría é de produtos non saudables?

De que máis adoece o código PAOS?

Na definición de que é publicidade dirixida a nenos. Se queremos reducir este impacto, hai que impedir eses anuncios en todo o horario infantil, non só na programación para nenos. É fácil eludir a norma alegando que a publicidade non está dirixida a menores, porque o consomen máis os adolescentes, porque se dá nun programa familiar ou porque non se emite nunha cadea infantil.

E en medios dixitais?

É máis complicado de controlar. A capacidade que teñen os menores para identificar e distinguir a publicidade a través de Internet é moito menor e, ademais, está personalizada (youtubers). E non se está facendo case nada. Limítase a revisar as páxinas web das compañías dos produtos, pero iso non o miran os nenos. Éntralles a publicidade polos xogos que promocionan esas empresas, a través de lanzamentos de produtos, ao usar calquera aplicación…

Non hai máis concienciación da cidadanía?

Os que din que o código PAOS non funciona alegan que hai poucas denuncias e as que hai non prosperan. A poboación non o fai porque non percibe que lle estea afectando. De cando en vez denuncia unha organización de consumidores. E ás veces non prosperan porque os criterios vagos do código están feitos para buscar vías de escape.

Non vemos que os nosos fillos teñan sobrepeso?

A normalización da obesidade é un fenómeno bastante común. Se a maior parte da poboación adulta e un terzo da infantil padece sobrepeso, acabamos véndoo como normal. Como a percepción está alterada, é máis difícil que haxa unha motivación para reclamar medidas de cambio.

Que facemos coas máquinas de vending?

Resulta totalmente contraproducente que os centros escolares, sanitarios e deportivos municipais estean cheos de máquinas expendedoras de produtos e bebidas non saudables. É unha incoherencia no caso dos centros sanitarios e deportivos, e un atentado contra o dereito dos menores e pacientes de protexer o seu saúde.

Que outras medidas pode contribuír a diminuír a obesidade infantil?

Hai que revisar o código PAOS por completo. Ademais, estamos animando ao Goberno a implantar bonos para que os máis desfavorecidos poidan comprar produtos saudables e tamén un IVE máis baixo para estes alimentos, como o pan integral, as froitas e as verduras.