As raíñas da terraza... e do azucre

Bebidas refrescantes. As raíñas da terraza... e do azucre

Cando chega a calor e a sede aperta, dispárase o consumo de refrescos. En España véndense arredor de 120 millóns de litros de bebidas no mes de febreiro, mentres que nos meses de xullo e agosto a cifra chega ata os 180 millóns de litros. O que máis compramos, con moita diferenza, é auga, arredor de 61 litros por persoa e ano, mentres que o segundo posto ocúpano as bebidas refrescantes, con 39 litros por persoa e ano, segundo o informe de consumo alimentario correspondente ao ano 2019, elaborado polo Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación. É dicir, os refrescos teñen
unha notable presenza na nosa dieta, así que convén coñecer as súas características para facer mellores eleccións, porque non todos son iguais. De feito, é un dos grupos de alimentos máis variopintos, entre os que podemos atopar opcións moi diversas. 

Que é un refresco? 

Tradicionalmente utilizamos a palabra “refresco” para referirnos ás bebidas carbonatadas de sabores, sobre todo, de cola, laranxa e limón. Pero no grupo de bebidas refrescantes, qu e é como se chaman legalmente, inclúense tamén outras que irromperon no mercado hai relativamente pouco tempo, como as chamadas bebidas enerxéticas, que reciben ese nome coloquial polo alto contido en cafeína que as caracteriza, as bebidas elaboradas con leite e zume ou as que están constituídas por augas de sabores. 

Para aclararnos neste mar de bebidas, convén acudir á lexislación. Segundo a norma que regula estes produtos (Real decreto 650/2011) trátase de produtos cun contido máximo de alcohol do 0,5%, que se preparan con auga e que conteñen un ou máis dos seguintes ingredientes: anhídrido carbónico, azucres, zumes, purés, disgregados de froitas ou vexetais, extractos vexetais, vitaminas e minerais, aromas, aditivos autorizados ou outros ingredientes alimenticios. 

Variedades segundo a lei

A lexislación establece varios grupos: auga de Seltz (que está constituída por auga e anhídrido carbónico), auga de soda (auga, anhídrido carbónico e bicarbonato sódico), auga aromatizada (auga con aromas), gasosa (bebida incolora elaborada con auga, anhídrido carbónico, aromas, azucres ou edulcorantes e aditivos autorizados) e outras bebidas refrescantes. É precisamente este último grupo no que se engloba a maioría dos refrescos que coñecemos. En certo xeito trátase dun caixón de xastre no que se inclúen todas aquelas bebidas que non contan cunha normativa propia, malia que algunhas, como as enerxéticas, teñen elementos moi característicos que piden a berros unha regulación expresa. 

En definitiva, o que teñen en común todos estes produtos é que se trata de bebidas que non conteñen alcohol nunha cantidade superior ao 0,5% e están elaboradas a partir de auga á que se lle engaden determinados ingredientes. Son precisamente estes compostos e a súa cantidade os que marcan as diferenzas entre as distintas bebidas, así que, para coñecer todos os detalles, convén consultar a etiqueta. 

O seu nome real.

Xeralmente os envases destas bebidas son bastante sinxelos, dado que, salvo excepcións, non adoitan incluír moitas mensaxes capaces de distraer a nosa atención, como declaracións nutricionais ou de saúde, imaxes… En calquera caso, sempre é recomendable obviar na medida do posible toda a información superflua e centrar a atención na verdadeiramente importante, que é a que compón o etiquetado. 

O primeiro que conviría ler é a denominación de venda, que normalmente se mostra xunto coa lista de ingredientes. Deste xeito poderemos ter unha idea xeral das características do produto. En todos os deste tipo deberiamos ver o que se coñece como “denominación xurídica”, é dicir, o nome que recolle a lexislación para este grupo de bebidas, que é “bebida refrescante”. É o que ocorre en todos os produtos analizados, salvo en Vichy naranja e Arizona té verde con miel, que, en lugar desa denominación, inclúen unha denominación descritiva, é dicir, unha descrición do produto. Isto ofrece máis información sobre as súas características, pero poderíase interpretar erroneamente que non se trata dunha bebida refrescante. 

Normalmente xunto coa denominación de venda tamén se indican outras características importantes, como o tipo de edulcorante utilizado, é dicir, azucre, edulcorantes ou ambos.

Descifrando os ingredientes

Sen dúbida, a parte máis importante da etiqueta é a lista de ingredientes, porque nos informa dos elementos que compoñen o produto. E non só iso. Tamén nos ofrece información sobre a cantidade na que se atopan, dado que deben enumerarse en orde segundo a súa importancia. Ademais, no caso de que algún ingrediente destaque dalgún modo no envase, xa sexa con imaxes ou con palabras, debe indicarse a súa proporción específica. 

Tendo isto en conta, en todos os produtos analizados o ingrediente maioritario é a auga, o cal era de esperar porque é o que caracteriza a este tipo de bebidas. O único destacable neste aspecto é que, na bebida de Vichy, esa auga é mineral natural. De todos os xeitos, esa diferenza non ten moita importancia porque calquera posible vantaxe que isto puidese supoñer, queda enmascarada polo resto dos ingredientes. 

Con gas ou sen gas? 

Unha das características que adoitamos asociar coas bebidas refrescantes é o gas, é dicir, a presenza de burbullas. Pero non todas son así. Para saber se se trata dunha bebida carbonatada só temos que ler a lista de ingredientes. Se entre eles vemos auga carbonatada ou anhídrido carbónico, significa que a bebida ten dióxido de carbono disolto (anhídrido carbónico é o nome co que se coñecía o dióxido de carbono hai anos, pero é máis correcto utilizar este último termo). Iso significa que cando abramos o envase e tomemos a bebida formaranse esas burbullas tan características. É o que ocorre en todas as bebidas analizadas nesta guía, fóra diso Bisolán, Nestea, Arizona té verde con miel  e Aquarius. 

A presenza de dióxido de carbono inflúe notablemente nas características organolépticas: produce na boca unha sensación característica de formigueo, fai que a bebida nos resulte máis lixeira á hora de saboreala e inflúe no aroma e o sabor, dado que ten unha nota aceda. Por outra banda, o gas pode chegar producir unha sensación de inchazón e malestar dixestivo, especialmente en persoas con problemas deste tipo (por exemplo, hernia de hiato). 

Algunhas teñen zume, pero canto? 

O zume é un dos ingredientes que se atopan comunmente nalgunhas bebidas refrescantes. Normalmente destácase a súa presenza no envase –é algo que se ve claramente en Fanta ou Bisolán, por exemplo –, así que podemos coñecer a cantidade concreta na que se atopa con tan só ler a lista de ingredientes. 

Entre os produtos analizados, a maioría conteñen zume: Fanta naranja, Kas naranja, Bisolán, Vichy, Arizona e Nestea. Nalgúns, como Nestea ou Arizona, utilízase principalmente para aportar aroma e sabor, por iso a súa proporción é moi baixa (do 0,1% e 2%, respectivamente). No resto dos produtos o zume si é un dos ingredientes edulcorantes principais. Ou é polo menos o que se quere dar a entender nalgúns casos. Por exemplo, en Vichy móstrase unha mensaxe para indicar que en 1,2 litros de produto hai o equivalente a tres laranxas, aínda que se temos en conta que o envase é de medio litro iso soamente supón un 10% de zume por botella. Pola súa banda, Fanta sinala que a bebida contén un 8% de zume de laranxa, que é a mesma cantidade que contén Kas. A máis destacable neste aspecto é Bisolán, cun 22% de zume: 16% de laranxa, 3% de cenoria e 3% de limón.

¿Con qué se endulzan?

Hoxe en día fixámonos moito máis que antes na cantidade de azucre que teñen as bebidas refrescantes porque tomamos conciencia das implicacións que o seu consumo habitual ou excesivo pode ter sobre a saúde (caries, obesidade, diabetes tipo 2…), especialmente cando se inxiren en forma líquida, como ocorre neste caso. Por iso moitos fabricantes modificaron a formulación dos seus produtos ou desenvolveron outros novos con menos cantidade de azucres engadidos ou ata sen eles. Isto vese claramente na maioría das bebidas analizadas. A única que está edulcorada exclusivamente con azucre é Coca Cola, cun 10,6%. É dicir, nunha lata hai 35 gramos de azucre, o que equivale a case oito culleradas. 

A Organización Mundial da Saúde recomenda que os azucres libres, é dicir, os azucres engadidos máis os de zumes, xaropes e mel, deben representar menos do 10% da inxesta calórica total diaria, o que significa que as persoas adultas deberían consumir menos de 50 gramos de azucres e os nenos e adolescentes menos de 25-45 gramos. Ademais, a OMS indica que se a inxesta se reduce a menos do 5% –o que supón 25 gramos en adultos e 13-23 gramos en nenos e adolescentes– obteranse beneficios adicionais. Pero, cando un neno toma unha lata de Coca Cola, xa supera esa cifra. De feito, en España os nenos e adolescentes inxiren uns 50 gramos de azucres engadidos cada día e boa parte deles proceden precisamente deste tipo de bebidas; concretamente supoñen un 18% do aporte de azucres en nenos e un 30% en adolescentes, segundo o informe Anibes de 2017. 

Algunhas das bebidas analizadas non conteñen azucres engadidos porque no seu lugar utilízanse edulcorantes. É o que ocorre en Coca Cola limón, Kas naranja, Vichy e Bisolán. Agora ben, iso non significa necesariamente que non conteñan azucres. De feito, a única que non os contén é Coca Cola limón. No resto si que están presentes, xa que proceden dos zumes que se utilizan como ingrediente. De todos os xeitos, a cantidade non é elevada. Hai 5 gramos de azucre en cada envase de Bisolán e 3 gramos en Kas e de Vichy. Unha estratexia que seguen moitas marcas nos últimos anos é a de combinar o uso de azucres co de edulcorantes. Este tipo de bebidas con edulcorantes en lugar de azucres engadidos poderían ser unha alternativa para ir reducindo o consumo de bebidas refrescantes ata que deixe de ser habitual. Así conseguen un sabor máis aceptable ca se empregasen exclusivamente estes últimos, á vez que logran un produto con menos cantidade de azucre que a versión normal. Aínda que iso non significa que sexa unha cantidade desdeñable. En Fanta, Schweppes, Nestea e Aquarius a cifra está entre 14 e 15 gramos por lata, é dicir, máis de tres culleradas. En Arizona, o contido de azucre por envase é de 24 gramos, unha cantidade equivalente a máis de cinco culleradiñas. 

Que determina as calorías? 

A cantidade de azucres é precisamente a que determina en gran medida as características nutricionais destas bebidas, xa que na súa formulación non hai ingredientes que acheguen outros nutrientes, como graxas, proteínas, vitaminas… Por iso o aporte calórico depende unicamente da presenza e da cantidade de azucres. Para facernos unha idea, o produto que ten máis azucres, que é a Coca Cola normal, aporta 139 kcal por lata, seguida por Arizona té verde con miel, con 95 kcal. No outro extremo atópase Coca Cola limón, con 3 kcal, mentres que o resto atópase entre medias, concretamente no rango de 17 a 66 kcal. 

Por ter unha referencia coa que poder comparar, unha mazá mediana aporta unhas 75 kcal. Aínda que esta comparación pode despistarnos, porque non é o mesmo comer unha mazá ca beber un refresco. A primeira é saudable e aporta infinidade de nutrientes, mentres que este último non o é e, en caso de aportar algún nutriente, trátase só de azucres. Por iso se di que estes produtos aportan calorías baleiras. 

Todo isto vese reflectido no sistema Nutri-Score, no que a nota está determinada polo contido en azucres. Así, os produtos que obteñen mellor puntuación son os que non conteñen este nutriente, como Coca Cola limón, cunha B, e os que máis achegan, como Coca Cola normal, cunha E. Entre o resto, a maioría ten unha D, menos Bisolán, Vichy e Kas, cunha C.

O impacto ambiental preocupa máis

Do mesmo xeito que cada vez hai máis concienciación sobre a repercusión que pode ter o consumo de azucres sobre a saúde, tamén a hai sobre o impacto ambiental que pode ter a forma en que nos alimentamos. A atención adoita centrarse sobre todo no uso de plástico nos envases, porque se percibe como un material contaminante e persistente no medio. O certo é que avaliar o impacto ambiental dun envase non é tan intuitivo como pode parecer nun principio, porque hai que considerar moitos factores, algúns dos cales adoitamos pasar por alto. Por exemplo, xeralmente o plástico é máis difícil de reciclar que outros materiais, pero tamén ten moitas vantaxes, como o seu peso máis lixeiro, o que pode supoñer un menor gasto de combustible no transporte. En definitiva, non é unha tarefa nada sinxela, así que en moitos casos é difícil chegar a unha conclusión sen realizar un estudo minucioso. 

En calquera caso, moitos fabricantes reflicten esta preocupación social polo medio ambiente nos envases. Por exemplo, nos produtos de Bisolán e nos de Coca Cola indícase que os envases son 100% reciclables e nos paquetes de latas, nos que as unidades se manteñen unidas con argolas, algunhas marcas, como Kas, substituíron o plástico polo cartón. 

Diferenzas de prezo

Xeralmente estas bebidas son baratas porque os seus ingredientes e a súa elaboración tamén adoitan selo. Nos produtos analizados os prezos oscilan entre os 0,18 €/100 ml de Kas e Fanta e os 0,26-0,27 €/100 ml de Schweppes e Bisolán. É dicir, as bebidas máis caras custan arredor dun 50% máis que as máis baratas. Nalgúns casos o prezo parece xustificado, como en Bisolán, que contén un 22% de zume, un ingrediente que en principio supón un custo adicional con respecto ás bebidas que non o conteñen. Pero noutras non o parece, como Aquarius, que está entre as máis caras (0,24 €/100 ml) e non contén ingredientes destacables.

Conclusións

Entre as bebidas refrescantes podemos atopar moitas alternativas que difiren sobre todo nos ingredientes que as compoñen. Máis aló dos que marcan as diferenzas organolépticas, como colorantes e aromas, son importantes os ingredientes que se utilizan para edulcorar, especialmente desde o punto de vista nutricional. Se temos isto en conta e consideramos o prezo, as opcións máis recomendables serían Kas naranja sin azúcar, que podemos elixir se nos gusta a bebida con gas, e Bisolán, no caso de que nos guste sen gas. Esta última é ademais a que máis cantidade de zume contén, o que fai que sexa a máis interesante de todas desde un punto de vista nutricional. 

En calquera caso, este tipo de bebidas non son saudables. Como isto pode soar demasiado drástico para as persoas que están habituadas a tomalas, podemos engadir un matiz e considerar que deberiamos evitalas na medida do posible ou consumilas canto menos, mellor. Dito doutro xeito, o seu consumo debería ser esporádico.