ETA HAU, JATEKO MODUKOA OTE DA?

ETA HAU, JATEKO MODUKOA OTE DA?

Milaka etxetan gertatzen da eszena bera. Hozkailua ireki eta haragi pasatuaren usain sarkor hori iristen zaigu kolpean. Edo agian azaloreari orban marroiak agertu zaizkiola ohartu gara, marrubiak lizunez estalita daudela edo apalategiaren txoko batean dagoen gazta ondua hondatu egin zaigula. Dena zaborretara botatzeak min ematen duenez, askok garbitu egiten diete gainaldea, kendu egiten diete zati hondatua edo iturriaren azpian garbitzen dituzte oilasko bularkiaren xerrak. Baina jokabide seguruak al dira horiek? Edo arriskutsuak izan daitezke osasunerako?

MANIPULATZEKO MODUAK BADU GARRANTZIA.

Elikadura arloko intoxikazioen erdiak etxeetan gertatzen direla diote kalkuluek, elikagaiak manipulatzeko edo kontserbatzeko garaian egiten diren hutsegiteen erruz. Horiek saihesteko, garraiatzeko denborak ahalik eta laburrena izan behar du eta eutsi egin behar zaio hotz kateari, beroarekin errazago sortzen baitira bakterioak. Eta behin etxera iritsita, elikagai bakoitza leku egokian jarri behar da: laranjak, adibidez, hozkailuan; bananak eta tomateak kanpoan; haragia eta arraina “ongi ontziratuta eta hozkailuaren beheko aldean, tantaren bat askatzen badute ere ez dezaten beste jakirik hondatu. Azken horiek hiru egunez ere eduki daitezke”, ohartarazi du Gemma del Cañok (Farmaziako lizentziaduna da eta Berrikuntza, Bioteknologia eta Elikadura arloko Segurtasunaren Masterra egina dauka).

Baina ez dago arau finkorik, faktore bat baino gehiago hartu behar baita kontuan, besteak beste produktuen tenperatura eta heltze maila. “Hozkailuko tenperaturak, bestalde, 6 ºC inguruan egon behar du, nahiz eta hor ere kontuan hartzekoa izaten den betea dagoen edo ez”, erantsi du adituak.

Ahalik eta elikagai gutxiena alferrik galtzeko, funtsezkoa izaten da gauzak ongi antolatzea. “Kontua ez da erosketa arduratsua eta egokia egitea bakarrik, baizik eta produktuak ongi txandakatzea hozkailuan eta biltegian, eta aurreko aldera ekartzen joatea iraungitze-datarik edo kontsumo-data gomendaturik hurbilena dutenak, adibidez”, nabarmendu du Beatriz Robles dietista-nutrizionistak.

Saltokietara joandakoan, jokabide egokia izaten da, esaterako, “heltze puntu desberdinak dituzten frutak erostea eta ongi helduta daudenak jatea lehenbizi eta gainerakoei ontzeko denbora ematea. Horrela ez dira hondatuko”, azaldu du Del Cañok. Etxera iritsitakoan, banatu itzazu elikagaiak errazioetan eta izoztu itzazu azkar samar jango ez dituzunak, ontziak ongi ixten dituzula, elikagaiak ez daitezen erre; hau da, izotza ez dadin barrenera sartu eta ez daitezen deshidratatu, horrek kalte egingo lioke-eta testurari eta zaporeari.

KONTUZ JANARI HONDARREKIN.

Otordu bat egin eta jaki asko gelditzen bada soberan, aztertu ezazu ea hurrengo bi egunetan jango duzuen: hala bada, jar ezazu ontzi garbi batean; ez sartu hozkailuan ontzi berean. Jateko modurik izango ez bada, berehala izoztea da onena; era horretan, higiene kalitate oso onarekin iraungo du. Janari hondarrak hozkailuan uzten baditugu eta handik lau egunetara izoztu, “denbora horretan janariari sortu zaizkion mikro-organismo guztiek bizi-bizirik jarraituko dute desizoztu eta gero ere”, adierazi du Roblesek.

Etxean ezaugarri organoleptikoei begiratuz erabakitzen dugu produktu bat segurua den edo ez (usaina, kolorea, testura… aztertuz), baina gerta daiteke mikro-organismo patogeno batzuk agertu arren (gaixotasun eragileak) elikagaiak betiko itxura edukitzea. Gure zentzumenez fidatzea, beraz, ez da modurik onena jan edo ez erabakitzeko. Elikagaien usaina, kolorea eta zaporea hondatzen dutenei, bestalde, mikroorganismo alteratzaileak esaten zaie, eta bakterioak izaten dira gehienak, nahiz eta legamiak ere badiren.

Elikadura arloko segurtasunari dagokionez, Del Cañoren esanetan, ziurtasun erabatekoak ez dira asko: “Ikusi egin behar da zer-nolako produktua den, arriskuak zenbateko larritasuna duen eta nolako probabilitatea dagoen gertatzeko”. Hau da, elikagai bakoitza desberdina da, eta banan-banan hartuta neurtu behar da arriskua.

Konfiantzazko oilaskoa.

• Ez jan itxura txarra duen haragirik edo, bestela esanda, kolore eta usain normala ez duenik. Eta arrazoia ez da haragia hondatu duten organismo alteratzaile horiek arriskutsuak direla; ezaugarri organoleptikoak aldarazten dituzte, baina beste seinale bat ere ematen dute: mikrobioak agertu direla salatzen dute, eta, ondorioz, patogenoak ere sortu ahal izan direla. Oilaskoan, honako hauek izaten dira ohikoenak: campylobacter eta salmonella (urdail-hesteetako sintomak eragiten dituzte nagusiki).
• Ez da inola ere jan behar. Arrisku taldeetan (haurdunak, haurrak, adinekoak eta gaixoak) ondorio larriak/kronikoak eduki ditzake. “Berriz berotzen denean, desagertu egin daitezke sortu diren mikroorganismo patogeno batzuk, baina horrek ez du bermatzen guztiak desegingo direnik, ezta sortu ahal izan diren toxinak desagerraraziko direnik ere”, ohartarazi du Roblesek.

ARRAIN ETA ITSASKI KOLOREZTATUAK.

• Ganbak belztuta badaude, kontuz. “Itsaskiaren entzima batzuek eragindako arretze erreakzioak sortzen du kolore beltz hori, polifenooxidasek eragindakoa hain zuzen. Hil ondoren askatzen dira eta ilundu egiten dute, tirosina izeneko aminoazido baten gainean eraginez”, azaldu du Roblesek.
• Hotzean edukitzeak mantsotu egiten du prozesu hori, baina ez du geldiarazten. Nahiz eta konposatu ilunek berez ez duten eragin kaltegarririk osasunean, argi salatzen dute hozkailuan denbora gehiegi daramatela.
• Onena, botatzea. Alterazio zantzu horrek esan nahi du, oilaskoarekin gertatzen den bezala, agian patogenoak sortu izango zaizkiola. Hortaz, hobe da botatzea.

FRUTEN SEINALEAK.

• Denborak ez die berdin eragiten guztiei. Fruta batzuetan, adibidez marrubietan, lizuna ager daiteke, eta horrek esan nahi du elikagaia hartzitzen ari dela eta aldatu egin zaizkiola berezko testura eta zaporea.
• Zer adierazten du lizunak. Seinale hori beti ez da toxikoa, baina gerta daiteke barrenean ere bakterioak edukitzea, nahiz eta ez ikusi, eta erreakzio alergikoak eragin ditzake horiekiko sentiberatasuna duten pertsonetan. Lizunduta daudenak kendu egin behar dira, eta gainerakoak garbitu eta lehenbailehen jan, urak berak ere lagundu egiten baitu lizuna eratzen. Horien esporak oso azkar birsortzen dira, eta oso litekeena da, elikagai kutsatua ontzi batean badago, ontzia ere kutsatu izatea; hori dela eta, ongi-ongi garbitu behar da.
• Irtenbidea produktuaren araberakoa izango da. Kendu lizunduta dagoen zatia; baina lizuna marmelada batean edo antzeko produkturen batean sortzen bada, hobe da botatzea. Sagarrari gertatzen zaionean, aski da gaizki dagoen zatia kentzea. Banana arazorik gabe jan daiteke oso heldua dagoenean ere, nahiz eta aldatu egiten zaizkion kolorea, zaporea -askoz gozoagoa izaten da – eta testura.

Adi arrautzei

• Kontuz tenperatura aldaketekin. Arrautzak oso sentiberak dira gorabehera horietara. Hori dela eta, saltokietan hozkailutik kanpo egoten dira, baina etxean hozkailuan gorde behar dira. “Hobe da giroko tenperaturan edukitzea hoztu arte, eta ez hotzetik atera, hotzetik kanpo garraiatu eta berriz hoztea”, azaldu du Del Cañok.
• Nola gorde. Dendan zeukaten ontzi berean gorde behar dira (ahaztu arrautzontziak), eta hozkailuaren hondoan. Atean hozten dira gutxien, eta tenperatura aldaketen eragina ere hor sumatzen dute gehien.
• Uraren trikimailua. Jateko onak ote dauden ez badakizu, sar itzazu urez betetako edalontzi batean: hondora joan behar lukete; gainean gelditzen badira, bota itzazu berehala. Eta kraskatzerakoan usain handia sumatzen baduzu, horiek ere bota egin behar dira.

GAZTEKIN, IKUSI EGIN BEHAR.

• Guztiak ez dira berdinak. Gomendioak ez dira berdinak gazta mota guztietarako, batzuek eta besteek oso ezaugarri desberdinak baitituzte.
• Kontserbatzeko moduak. Gazta fresko batek egun batzuk baino ez du iraungo hozkailuan ontzia irekitzen dugunetik, baina gazta ondu batek, aldiz, zenbait hilabete egin ditzake leku fresko eta hezean. “Horien ezaugarri fisiko-kimikoei esker (urak jarduera txikia izaten du, batez ere gatz eta gantz kontzentrazioaren eraginez), produktu nahiko seguruak dira, eta lizunak eta legamiak besterik ez zaie sortzen”, azaldu du Roblesek. Dena den, “mikroorganismo horietako batzuek -Fusarium, Aspergillus eta Penicillium – konposatu toxikoak sorraraz ditzakete (mikotoxinak), eta urdail-hesteetako sintoma akutuak eragin”, erantsi du.
• Zer egin lizun zatiarekin. Gazta trinko eta lehorrak lasai jan daitezke zati hondatuak kenduta. Hala ere, Ameriketako Estatu Batuetako Nekazaritza Sailak ohartarazi du (USDA siglak ditu ingelesez), hori eginda, batzuetan toxinak arrastan eramaten direla labanarekin. Hori dela eta, ikertzaile batzuk harago joan ohi dira, eta lizuna duen produktu osoa baztertzea gomendatzen dute, berdin du zer-nolako testura duen edo zenbat ur daukan.

BERDURAK: SEGURTASUN TARTEA.

• Beti zati handixeagoa kendu. Berdura trinkoetan (adibidez, azalorean) baldintza txarretan dauden zatiak bakarrik kendu ditzakezu, baina inguru guztian ere gainazal handi samarra kentzea komeni da, horiek ere kutsatuta egon daitezke eta. Hezetasun faltak, bestalde, bigundu egin ditzake hostoak eta zurtoinak.
• Datak badu garrantzia. Poltsako entsaladak hotzean eduki behar dira beti, eta errespetatu egin behar da iraungitze-data. Data hori gaindituta, bota egin behar da, nahiz eta itxuraz ongi egon.

ARAZOAK BESTE ELIKAGAI BATZUETAN ERE.

Erosketa saskian ohikoak diren beste produktu askok ere zalantzak eragiten dituzte. Ezinezkoa litzateke guztiak zerrendatzea, baina komeni da aipagarrienak nabarmentzea.

• Moldeko ogia. Xerra batek lizuna duela ikusiz gero, pakete osoa botatzea komeni da. Esporek sustrai asko izaten dute, eta poltsa guztian barreiatzen dira, nahiz eta ez ikusi.
• Esnea (irekita). Freskoa denean, pare bat egunean hartu behar da. Uperisatuak, berriz (UHT), lau edo bost egun irauten du.
• Fianbreak eta urdaiazpiko egosia. 48 ordu, behin irekita.
• Patatak. Leku lehorrean gorde behar dira, argiak jotzen ez duen lekuan, akrilamidarik ez dadin sortu. Hotzak eta eguzkiak igoarazi egiten du akrilamida maila, almidoiak degradatu egiten direlako. Eta sekula ez dira gorde behar tipulen ondoan, gutxiago irauten dute eta.
• Latako produktuak. Latak bonbortuta daudenean edo zuloren bat edo ageriko kalteren baten dutenean, berehala baztertu behar dira. Botulismoa eragiten duten bakterioak eduki ditzakete.
• Haragi xehatua. Bi egun irauten du hozkailuan. Aurrez manipulatua egoten da, eta xehatua dagoenez, gainazal handiagoak jasaten du bakterioek erasan eta kutsatzeko arriskua.
• Janari kozinatua. Sutan egin ondoren, elikagaiak hozkailuan eduki behar dira beti (sekula ez lau egun baino gehiago), ez dadin patogenorik sortu, adibidez E.coli, salmonella, listeria edo norobirusa (itsaskian), zeinak sukarra eragin dezaketen, beherakoa edo are ondorio larriagoak bereziki sentiberak diren herritarren artean (haurrak eta adinekoak). Listeria bidezko infekzio batek abortu bat eragin dezake edo meningitisa agerrarazi.