Erosketa Gida: saldak eta zopak

Saldak eta zopak, etxeko usainak eta zaporeak

Bizkortu eta girotu egiten dute gorputza, eta osasunari oso lotuta egon izan diren arren, ez dago frogatuta sendatzeko balio dutenik. Mantenugairik aipagarrienak ura eta gatza izaten dituzte. Helduok, dena den, urtean bi errazio baino gutxiago hartzen ditugu salda eta zopa ontziratuetatik, eta, beraz, ez da horien errua gure dietan sodio gehiegi agertzea
1 azaroa de 2014
Img alimentacion listado 981

Saldak eta zopak, etxeko usainak eta zaporeak

Eltze bat kea dariola, horixe izango da agian etxe baten postalik onena. Eta usaina zoparena badu eta kanpoan hotza bada, jan baino lehen ere goxotasuna ematen digu. Ez da harritzekoa, beraz, zopek eta saldek leku berezia hartzea gure menuetan, lehen bezala orain ere. Kristo aurretik 4.000 urte atzera egin behar da horien historia aztertzen hasteko, eta esan liteke ezagutzen den edozein zibilizaziotan aurki daitezkeela. Hizkuntzan ere utzi dute arrastoa, eta horren erakusgarri da frantsesezko “restaurant” hitza (hortik dator gaztelaniazko “restaurante”); XVI. mendean sortu zen, zopa “bizkorgarria” (“restaudaror” gaztelaniaz) ematen zuten lekuari esateko.

Ikus daitekeen bezala, sukaldean bete duen zeregina ez da mugatu nutrizio arlora. Osasunari ere lotu-lotua egon da. Dirudienez, Maimonides mediku juduak, 1138. urtean Kordoban jaioak, adierazi zuen lehenengoz oilasko zopak gaixotasun batzuk sendatzen zituela. Ez da bakarra izan. Mendebaldeko Afrikan, piper zopa bat erabiltzen da (“enemudo oji” esaten diote) arnasketa gaixotasunei aurre egiteko, eta Txinan, berriz, erditzeko unea eta edoskitze aldia hobetzeko gaitasuna aitortzen diete zenbait zopari. Txinan, hain zuzen, ia-ia zopa bat daukate gaixotasun bakoitzarentzat (belar mota batzuekin edo besteekin egiten dituzte, gaitzaren arabera).

Gaur egun badakigu zopek ez dutela inor sendatzeko gaitasunik, edo, onenean ere, oso txikia dutela. Zenbait ikerketatan ageri denez, gripea duten gaixoei zenbait mesede egiten dizkie oilasko zopa hartzeak, baina berdin te bero bat hartzeak ere, eta horrek pentsarazten du, hidratazioaz gain, uraren lurrunaren eragina izango dela, arnasbideak ireki egiten baititu. Ikertu gabe dago, adibidez, tipula zopa hobea ote den urdaiazpikoz egindakoa baino, edo mihilu zopa mesedegarriagoa den hotzeriarentzat, arrain zopa baino. Zenbait ikertzaileren iritziz, ordea, zopa beroaren dohainak medikuntzatik eta nutriziotik harago doaz: norbaitek zopa bat prestatzen digunean bere arreta eta maitasun guztiarekin eta presarik gabe hartzera esertzen garenean, hobetu egiten da gure ongizatea, eta, horrekin, baita gure immunitate sistema ere.

Sendagarriak edo ez, gure zopekin eta saldekin gozatzen jarraitzen eta jarraituko dugu, hotzak izan edo beroak, norbaiten ondoan hartu edo bakarrik, eta elikadura arloko industriak aski ongi daki hori. Zopen eta salden eskaintza izugarri handia da gaur egun, eta, zenbaitetan, zaila izaten da bat edo bestea bereiztea. Orain dela urte batzuk hauts-estraktua edo “salda-pastillatxoak” baino ez zeuden, eta orain, berriz, era askotako salda eta zopa ontziratuak daude, hartzeko edo berotzeko prest datozenak.

Kremak ere ugari daude merkatuan, baina horiek ez dira salden eta zopen taldekoak. Azalpen erraza du horrek: saldak eta zopak estraktuak dira, eta kremak, berriz, zenbait osagai birrinduz edo xehatuz egiten dituzte, eta, ondorioz, oso bestelako osaera dute nutrizioaren ikuspegitik. Adibide bat jarriko dugu: berdura-krema errazio batek ugari ematen ditu bitaminak eta zuntz dietetikoa, eta saldek eta zopek, aldiz, oso gutxi. Kaloriatan ere alde nabarmena dago: krema errazio batek 100 kilokaloria baino gehiago izan ditzake, baina oilo salda errazio batek 20 kilokaloria baino gutxiago ematen ditu.

Osagai nutrizionalak

Zer leku hartu behar du dietan

Gatzarekin batera, ura da saldek eta zopek duten mantenugai aipagarriena. Bi osagai horiek ez ezik, saldek eta zopek ugari izaten dituzte lurrintzaileak, herdoilaren aurkakoak eta osasuna babestu dezaketen substantziak, baina oraingoz ez da argi frogatu herritarrei onurarik egiten dieten edo ez.

Albergue labacolla

Elikagai horiek ez ditzakegu hartu bitamina iturritzat, ezta gantz, karbohidrato, proteina eta mineral iturritzat ere (sodioa salbu). Semaforo nutrizionalean ikus daitekeen bezala, ontziratuta datozen saldek eta zopek gatz asko izaten dute. Kontuak egiteko: errazio bat hartuta (250 mililitro jotzen dira platerkada bat) egunean gehienez hartu behar genukeen kopuruaren (6 gramo dira) %36 betetzen ditugu. Osasunerako Mundu Erakundea zorrotzagoa da, eta 5 gramora mugatu du eguneko kopuru gomendatua.

Gatz asko hartzea da gure elikaduraren ezaugarrietako bat -gehienez komeni dena halako bi hartzen dugu-, eta kezkatzeko modukoa da, lotura zuzena du-eta arteria hipertentsioarekin. Edonola ere, Espainiako Estatuko lagin adierazgarri batekin egin den azterketak erakusten duenez, heldu bakoitzak urtean bi errazio baino gutxiago hartzen ditu “brick-ean datorren saldatik” edo zopa ontziratuetatik. Beraz, ez da zopen eta salden errua gure dietan sodio gehiegi agertzea, nahiz eta ekoizleek, oro har, ahalegin bat egin behar luketen produktuei gatz gutxiago eransteko, eta, tartean, baita salda eta zopei ere.

Salden eta zopen artean dagoen alde aipagarri bat, nutrizioaren ikuspegitik, karbohidratoetan dago. Estatuko herritarrek komeni baino karbohidrato gutxiago hartzen dute, eta, hortaz, mantenugai hori kontuan hartu behar da zopak eta saldak aztertzean. Zoparik gehienak fideoekin egiten dira, eta pentsatzeko da saldek baino karbohidrato gehiago emango dutela. Eta hala da: saldek halako hiru-lau izaten dituzte zopek karbohidratoak, baina horrek ez du esan nahi zopek ere asko daukatenik (4 gramo baino ez litro bakoitzeko, eta hori gutxi da). Emakume heldu batek, adibidez, 8 litro zopa beharko lituzke komeni zaion karbohidrato kopurua hartzeko (%15), eta, hortaz, ezin esan elikagai horiek karbohidrato iturri direnik. Gauza bera esan dezakegu zenbait zopak izaten dituzten berdura deshidratatuei buruz ere.

Era guztietakoak

Bakoitzari berea

Ba al da alderik oilasko, arrain eta berdura salden artean? Zer salda mota hautatu erabakitzeko orduan, norberaren gustuak eta lehentasunak hartu behar dira kontuan. Nutrizio ikuspegitik, ia berdin-berdinak dira haragi salda (txahalkiz egina izaten da, normalean), oilasko salda, berdura salda eta arrain salda. Hautatzen hasita, gatz erantsi gutxi dutenak aukeratzea da egokiena, batez ere salda eta zopa prestatuak hartzeko ohitura badugu. Zenbait ikerketak neurtu egin dituzte salda mota batzuen osagai lurrintzaileak eta konposatu kimikoak, eta, oro har, formulazioan zenbat eta landare jatorriko elikagai gehiago izan, hainbat eta onuragarriagotzat jotzen dituzte salda horiek osasunarentzat.

Etxean eginak edo industrialak: zer-nolako aldeak dituzte?

Ez dago alde handirik saldak eta zopak etxean egiteko eran edo modu industrialean egitekoan; kantitateak aldatzen dira, eta higienearekin eta elikadura arloko segurtasunarekin zerikusia duten alderdiak, industriak oso zorrotz zaintzen dituenak. Kantitateei dagokienez, jakin behar da eltze industrial batek 2.000 litro ur eduki ditzakeela, eta barazkiak, haragia, oilaskoa eta gainerakoak tona bat inguru. Hartzeko prest heldu diren saldei, brick-ean datozenei, UHT prozesu bat ematen diete, esneari ematen zaionaren antzekoa. Salda 120 ºC-an berotzen dute 10 segundoz, eta horri esker, hilabeteetan irauten du kontserbatzaileak erantsi beharrik gabe.

Nutrizioaren ikuspegitik, ez dago alde adierazgarririk etxean egindako salda baten eta salda industrial baten artean. Etxean egindako salda baten abantaila izan daiteke gatz gutxiago erabil daitekeela eta iododuna izan daitekeela. Elikadura arloko industriak ez du erabiltzen gatz iododunik, baina etxean hala egin behar litzateke. Edonola ere, etxean salda bat edo zopa bat egiteak dituen abantailak nutrizio arlotik harago doaz: sukaldean trebatzen gara, familiakoekin errezetak partekatzen ditugu, ez dugu hainbeste ontzi erabili beharrik, eta abar.

Zoparen kasuan bai, alde aipagarriak egon daitezke. Aztertu ditugun zopek mantenugai eta karbohidrato gutxi dituzte, zereal eta barazki gutxirekin eginak daude eta. Baina zopa etxean egiten denean, barazkiak jar ditzakegu platerean (azenarioa, patata) edo beste elikagai batzuk (oilaskoa, garbantzuak), eta horri esker, ugaritu egiten dira bitaminak, mineralak eta zuntza. Karbohidratoekin ere antzera gertatzen da: etxean fideo gehiago bota ditzakegu zopara, edo arroza. Osokoak edo integralak izatea komeni da, aski ongi frogatuta baitago osoko elikagaiak maiz jateak on egiten diola osasunari. Guk aztertu ditugunetan, ez dugu zopa bakar bat ere aurkitu osoko fideoekin egina.

“Naturalak”, “etxekoak” eta “ekologikoak”

  • “Naturala” izenarekin edo etiketarekin iragartzen diren saldak eta zopak gehigarririk, koloratzailerik eta zapore-emailerik gabeko produktuak izaten dira, baina horrek ez du esan nahi osasungarriagoak direla. Gakoa, gatzak dauka.
  • “Etxekoa” adjektiboa ageri dute batzuek, baina ez dago ongi erabilia. Ontzian datozen saldak eta zopak ez dira etxean edo etxeko eltze batean eginak, ontzi edo eltze erraldoi batean baizik, barnean milaka litro hartzen dituzten horietako batean. Aldeak alde, ordea, etxekoekin duten antza gero eta handiagoa da.
  • “Ekologikoa”, “biologikoa”, “organikoa” eta antzeko izenak erabil daitezke ekoizpen ekologikoaren legediari jarraituz egindako produktua denean, edo halako osagaiak edo lehengaiak dituenean. Elikagai horiek dezente garestiagoak izaten dira, eta, horregatik, jakin behar da ez dela frogatutzat ematen produktu ekologikoak osasungarriagoak direla ohikoak baino.
Eta zer-nolako aldeak daude salda deshidratatuen eta likidoen artean?

Produktu deshidratatuekin egiten diren saldak eta zopak (izan zorrokoak edo izan pastillekin eginak), nutrizioaren ikuspegitik, erosketa gida honetan aztertu ditugunak bezalatsukoak dira. Zapore-emaileak, dena den (glutamato monosodikoa, adibidez, E-621), askoz ere ohikoagoak dira zorrotxo eta pastilletan. Ez dago argi gehigarri horiek maiz hartzeak kalte egiten ote duen luzera, baina zenbait ikerketak esaten dute areagotu egiten dutela hipertentsioa eta pisu gehiegi izateko arriskua.

Zein erosiko? Nola aurreztu?


Erosketa egiteko gomendioak Salda mota asko daude merkatuan, eta sukaldean hainbat errezeta eta plater prestatzeko aukera ematen dute: haragi gisatu bat prestatzeko oinarri zaporetsu gisa erabil daitezke, arroza egiteko oinarri gisa edo etxean zopa gustagarri bat prestatzeko. Hainbeste aukeraren artean, nola jakin zer komeni zaigun? Zein da aukerarik onena haurrentzat zerbait prestatzeko edo zopa bat egiteko? Zein salda da egokiena arrozarentzat? Hona hemen zenbait gomendio, nutrizio arloko ezaugarriak eta sukaldean ematen dituzten aukerak kontuan hartuta.


Plater gisa maiz hartzeko (ez osagai gisa)

Maiz samar hartzeko saldarik onena, zaporea gorabehera, gatz gutxi duena edo gatz erantsirik ez duena da (etiketari erreparatu behar zaio). Gatz asko hartzeak (ohiko ezaugarria da mendebaldeko elikaduran) nabarmen handitzen du bihotz-hodietako gaixotasunak izateko arriskua.

Haurrentzat

Ikuspegi gastronomikotik, itxura dibertigarriko fideoak (izarrak, letrak) dakartzaten zopak gustatzen zaizkie gehien haurrei. Nutrizioaren ikuspegitik, berriz, gatz erantsirik gabeko saldak hautatzea komeni da maiz samar jateko. Haurtzaroan, izan ere, aho sabaia ere hezi behar izaten da.

Arrozak, laguntzeko

Askotan, platerei zapore ukitua emateko salda-pastilla erabiltzen dugu. Baina arroz eder bat egin nahi badugu, prestatuta datorren salda bat erabiltzea da onen-onena (arrainarekin egina izan daiteke, itsaskiarekin egina edo oilaskoarekin). Salda ez bada gatz gutxikoa, batere gatzik bota gabe prestatuko dugu arroza.

Haragiak laguntzeko

Haragia saltsan prestatzeko -haragiaren beraren saltsa daramanean-, pastilla edo salda deshidratatu bat eranstea da onena, haragiz egina hori ere. Oso egokiak dira era horretako gisatuekin erabiltzeko.


Etxean zopa egiteko

Sukaldean aritzeko denbora gutxi badugu, zopa deshidratatuak dira aukerarik onena. Ura berotu, hiruzpalau minutuz irakin eta kito. Horixe baino ez da behar zopa egiteko. Denbora gehixeago izanez gero eta osagai bereziren bat ere bai hozkailuan (oilasko bularki zatiak edo saltsan egindako arrain baten hondarrak), hegazti salda bat edo arrain salda bat erabiltzea da onena. Salda irakin, gure fideoak edo izartxoak bota eta azken ukitu berezia emango diogu oilaskoarekin edo arrainarekin.

Laktosarekiko intolerantzia dutenentzat

Zenbait saldak eta zopak laktosa izaten dute, nahiz eta oso kopuru txikietan izan. Oso arraroa litzateke arazoren bat sortzea laktosarekiko intolerantzia duten pertsonetan. Ameriketako Estatu Batuetako Osasun Institutu Nazionalaren arabera, laktosa behar bezala xurgatzen ez duten pertsonek 12 gramo laktosa ere onar ditzakete dosi bakarrean (esne baso batek ematen duena), baita kantitate handiagoak ere dosi txikiagoetan hartzen badituzte egunean zenbait alditan eta beste elikagai batzuekin batera. Iritzi berekoa da Elikadura arloko Segurtasunaren Europako Agentzia ere (EFSA).

Aurrezteko aholkuak

Lau faktorek baldintzatzen dute zopen eta salden prezioa: osagaiak, formatua, marka eta sofistikazioa.

  • Marka kontuan hartuta, zoparik garestienak Amandín (3,99 euro litroak), Aneto (3,39 euro litroak), eta Gallina Blanca (2,75 euro litroak) etxeetakoak dira. Merkeenak, berriz, Eroski Basic (0,95 euro litroak) eta Eroskiren berdura edo haragi saldak dira (1,25 euro litroak). Zopen sailean, berriz, hauek dira garestienak: Gallina Blanca etxeko Sopalista (2,84 euro litroak), Trevijano etxeko juliana zopa (1,99 euro litroak), Knorr gourmet izeneko arrain zopa (1,42 euro litroak) eta Gallina Blanca etxeko Sopinstant (1,10 euro litroak). Eta merkeenak, berriz, Eroski Basic (0,35 euro litroak), Eroski (0,39 euro litroak), Eroski Sannia (0,42 euro litroak) eta Gallina Blanca etxeko eguneko zopa (0,64 euro litroak). Garrantzitsua da oroitaraztea, salbuespen bakanen bat kenduta, zopak deshidratatuta etorri ohi direla zorroetan, eta osagaiak (pasta edo berdura) berriz hidratatu behar izaten direla eransten diegun urarekin.
  • Formatua kontuan hartuta, salda deshidratatuko pastillak baino garestiagoak dira salda likidoak (jateko prest daudenak). Uretan disolbatzeko pastillekin datorren pakete batek 12 edo 24 ale izaten ditu -ekoizleen arabera, horiek behar dira 6 edo 12 litro salda egiteko-. Hortaz, litro batek zenbat balio duen kalkulatzeko, nahikoa izango da bi pastillaren prezioa kalkulatzea. Garestienak kontuan hartuta ere -Knorr (2,75 euro 24 pastillak 24) eta Avecrem Gallina Blanca (2,60 euro 24 pastillak 24)-, litroa askoz merkeagoa ateratzen da, brickean datorren salda litro batena baino. Zehazki: salda deshidrataturik garestienaren litroak 0,23 euro balio du, salda likidorik merkeenaren litroak baino lau aldiz gutxiago. Beste datu adierazgarri bat da formatu txikiak (edo banakakoak) asko ere garestiagoak direla litrokoak baino.
  • Osagaiak aintzat hartuta, arrainarekin eta itsaskiarekin eginak dira garestienak. Etxe bereko produktuak alderatzen direnean ere, horiek ateratzen dira garestienak (0,20-0,40 euro goitik). Era berean, osagaiak kalitate hobekoak dituztela esaten duten saldak ere garestiagoak dira; adibidez, baserriko oilaskoarekin egindakoak (Gallina Blanca etxekoak 0,80 euro gehiago balio du). Gatza, aldiz, ez da faktore erabakigarria: zenbait etxek gatz gutxiko bertsioak eskaintzen dituzte ohiko saldaren prezio berean. Salda “naturala” izateak ere ez du eragin nabarmenik, produktu horietako askok amu hori erabiltzen dute-eta ontzietan.
  • Sofistikazioak edo “gourmet” ukituak nabarmen igoarazten du prezioa. Plater jakin bat prestatzeko saldak izaten dira, halakotzat saltzen dituzte (“paella egiteko”, “haragia egiteko”, “fideua egiteko”), eta, horretaz gain, berdura erregosiak ere badakartzatenak. Adibide gisa, Aneto etxeak haragi eta berdura paella egiteko salda dauka, eta litroak 6,95 euro balio du, etxe bereko ohiko saldak halako bi eta gehiago (berdurekin egina, oilaskoarekin edo eltzean).