Janari lasterreko 100 menu sasi-osasungarri aztertu ditugu 10 hiritan: hanburgerrak izan dira 30, pizzak 30, ogitartekoak 20 eta kebabak beste 20

Hiru menutatik bik gabeziak dituzte nutrizioaren ikuspegitik

Horietako %68k gehiegizko kopuruan daukate elikagairen bat (proteikoa gehienean), %89tan ez daiteke eskatu osoko ogirik eta %71k ez dute eskaintzen frutarik postrerako
1 otsaila de 2014
Img tema listado 193

Hiru menutatik bik gabeziak dituzte nutrizioaren ikuspegitik

Janari lasterra azkar hedatu da herritarren artean, eta arrakasta lortu du. Zergatiak? Bat baino gehiago: Zerbitzua berehalakoa da, modu onean ateratzen da eta malgutasun handia dauka ordutegietan. Baina gabeziak ere bat baino gehiago ditu: ez da janari osasungarria, kaloria asko izaten dituelako kantitate txikietan kontzentratuta; bitaminarik eta zuntzik ez du ematen, eta gantza eta kolesterola, aldiz, ugari.

Eta, hala ere, jende asko erakartzen du. Ameriketako Estatu Batuetan kontsumitzen da gehien (mundu guztiko gastuaren %35 egiten dute han); Espainiako Estatua, berriz, zerrenda horren atzealdean ageri da. Baina ez jakin noiz arte. Herritarrek, izan ere, gero eta maizago jaten dute janari lasterra, eta beste herrialde industrializatuetan baino arinago ari dira handitzen kopuruak, batez ere Katalunian, Andaluzian eta Madrilen. Esan beharra dago, dena den, janari lasterra ematen duten saltoki kateak hasiak direla beren menuetan elementu osasungarriak sartzen, gizartea gero eta gehiago kezkatzen baita osasunarekin zerikusia duten gaiekin. EROSKI CONSUMERek menu horien kalitatea aztertu nahi izan du, zer-nolako ezaugarriak dituzten jakiteko.

Nola egin dugu

Zenbait hiritan izan gara, eta hango saltokiak aztertu ditugu. Zehazki, honako 10 hiri hauetakoak: A Coruña, Bartzelona, Bilbo, Donostia, Gasteiz, Iruñea, Logroño, Madril, Sevilla eta Valentzia. Frankizia handiak albo batera utzi ditugu, emaitzak oso antzekoak izango ziratekeelako. Horren ordez, beren kartan hanburgerrak, ogitartekoak, sandwichak, pizzak, plater konbinatuak eta gisakoak eskaintzen dituzten lekuak eta betiko ostatuak hautatu ditugu.

Azterketa egiteko, hiri bakoitzean janari lasterrez osatutako hamar menu osasungarri eskatu ditugu (plater nagusi bat, guarnizio bat edo sarrerako bat, edari bat eta postre bat). Hiru menutan, hanburgerra izan da osagai nagusia, beste hirutan pizza, bitan ogitartekoa eta beste bitan kebaba. Aldizkariko teknikariak ostatura joan eta menurik osasungarrienak eskatu dituzte (izan hanburgerra, pizza, ogitartekoa edo kebaba); hau da, saltokiko zerbitzariari galdetu diote menuan zuten platerik osasungarriena gomenda ziezaien.

Azkarra eta osasungarria?

Nori ez zaio gustatzen noizean behin hanburger tentagarri bat edo pizza egin berri bat jatea? ‘Bekatu’ txiki horiek, oso noizbehinka eginez gero eta neurri batzuk hartuz gero, ez dira hain kaltegarriak osasunarentzat.

  • Saia zaitez gantz gutxi duten elikagaiak hautatzen. Adibidez, haragi giharrak edo gihartsuak, arraina, landare-jatorriko elikagaiak eta barazki freskoak.
  • Murriztu gantzatsuagoak diren beste elikagai batzuk: gazta, hirugiharra, hestebeteak…
  • Saihestu olio ugaritan frijituta daudenak eta ogi birrinetan pasatu ondoren frijitu dituztenak. Askoz osasungarriagoak dira plantxan edo labean eginak.
  • Saihestu kaloria ugari ematen dituzten saltsak eta kremak. Ketchupa eta maionesa ez ezik, badira aukera arinagoak ere: jogurt saltsa, tomate saltsa edo pestoa.
  • Patata frijituen ordez, aukeratu berdurak eta barazkiak plater nagusiaren lagungarri.
  • Hobe da osoko ogia edo zerealez egina hautatzea, zuntz gehiago dutelako eta nutrizio-dentsitate handiagoa.
  • Edateko, ura da gauzarik onena.
  • Postrerako fruta freskoa edo esneki sinpleak (jogurta edo mamia) aukeratzea da onena.

Azterketa gainditu bai, baina bada zer hobetua

Ez dago mundu guztiarentzat balio duen dieta eredugarririk. Elikagaiak ongi erabiltzeko, nahitaezkoa da ongi hautatzea, modu orekatuan konbinatzea, eguneko otorduetan ongi banatzea eta egoki prestatzea. Elikadurak eragin nabarmena du osasunean, eta janari lasterra ematen duten ostatu eta saltokiek ere aukera eman behar lukete modu osasungarrian jateko.

Ildo horretan, EROSKI CONSUMERek aztertu dituen ehun menuek, batez beste, emaitza “onargarria” lortu dute. Hirutik bik gainditu dute azterketa, eta gainerako %33ak gainditu gabe geratu dira. Horien artean, %21ek “hala-holako” emaitza atera dute, %11k “txarra” eta %1ek “oso txarra”. Aldiz, gainditu dutenetan, %34k emaitza “onargarria” izan dute, %27k baino ez “ona” eta %6k “oso ona”.

Hiriz hiriko sailkapena eginda, honako hauetan aurkitu ditugu menurik egokienak (emaitza “ona” lortu dute, batez beste): Bartzelona, Bilbo, Gasteiz eta Valentzia. Beste muturrean (“hala-holako” emaitza), Iruñea, Logroño eta Sevilla geratu dira. Eta tartean (emaitza “onargarria”), A Coruña, Donostia eta Madril. Menu mota aintzat hartuta, plater nagusi gisa ogitartekoa izan dutenak gailendu dira (horiek emaitza “ona” lortu dute); osagai nagusia hanburgerra eta pizzak izan dituztenek emaitza “onargarria” eskuratu dute, eta kebabetan oinarrituek “hala-holakoa”.

Elikagaiak ongi konbinatzea da gakoa

Janari lasterra, gehienean, bazkaritarako eta afaritarako hartu ohi dugu, eta otordu horietan, honako elikagai hauek jatea komeni izaten da; zerealak edo tuberkuluak, berdurak eta barazkiak, eta janari proteikoak (haragia, arraina, arrautza, lekaleak edo fruitu lehorrak). Ez du axola guztiak plater berean dauden edo plater batean baino gehiagotan. Menu horiek nutrizioaren ikuspegitik zer-nolako ezaugarriak dituzten aztertuta, teknikariek ikusi dute aukera osasungarri gisa atera dizkieten menuen erdiek haragia izan dutela osagai nagusia (gorria maizago giharra baino), berduraz eta barazkiz lagunduta. Era berean, bostetik bitan, plater nagusi begetarianoa eskaini diete: pizza izan da gehienean, landare-jatorriko osagaiekin egina (gazta izan da salbuespena).

Begiratu batean, ez dira konbinazio desegokiak, eta menu guztiak aintzat hartuta, %7k soilik falta izan dute lehen aipatu diren elikagai talde horietakoren bat: %4k ez dute izan elikagai proteikorik, %2tan berdurak eta barazkiak falta izan dira eta %1ean zerealak edo tuberkuluak. Hala ere, badira kontuan hartzeko hiru alderdi, kaloriak ugaritzeko bide ematen dute eta. Lehenik eta behin, jakin behar da hanburgerrek ugari ematen dituztela energia, proteinak, gantzak eta sodioa, eta mantenugai horiek guztiak lehendik ere soberan hartzen dituztela herritarrek.

Pizzetan, berriz, gazta asko izaten da (100 gramo ere bai zenbaitetan), eta elikagai hori gantzatsua eta kalorikoa da; gainera, oinarria sekula ez da izaten osoko irinez egina. Horretaz gain, plater nagusia pizza izan den saltokien %73tan, beste norbaitekin partekatzekoa izan da, ez baitute eskaini banakako pizzarik. Aukera hori eman dutenen artean (%27), ez dute atera pizza zati bat, pizza txikiago bat baizik: Logroñoko hiru saltokietan soilik atera dute errazio bat. Nutrizio arloko gomendioak esaten du pizza zati bat aski dela eta oso elikagarria, gainera, eta otorduari ez zaiola beste deus erantsi behar, salbu eta entsalada bat sarrerako gisa eta postre arin bat.

Puntuatzeko sistema

Menu hauen kalitatea neurtzeko, nutrizio eta dietetika arloko adituen laguntzarekin sortutako puntuatze sistema bat erabili du EROSKI CONSUMERek. Aditu horien artean, Julio Basulto nabarmentzen da. Nutrizio arloko irizpideak ezartzeko orduan, honako baieztapen hau hartu dugu oinarri gisa: bazkariak eta afariak askotarikoa eta osatua izan behar duela. Elikagai guztiek dute toki bat dietan. Baina funtsezkoa da nutrizioaren ikuspegitik oreka bat bilatzea:

  • Berdurek beti agertu behar dute.
  • Prestaerak ere zaindu egin behar dira, eta gantz gutxien eransten duten teknikak erabili.
  • Oso ontzat jo dugu osoko ogia hautatzeko aukera eskaintzea, zuntz gehiago ematen duelako eta mantenugai horrek on egiten diolako osasunari.
  • Postrerako, sasoiko fruta freskoa eskaintzea da egokiena, beste postre sofistikatuago eta kaloria gehiagoko batzuen artean.

Iirizpide horiek guztiak hartuta, menu bakoitzak, gehienez ere, 18 puntu eskura zitzakeen: 9 puntu plater nagusiarekin, 5 puntu guarnizioarekin edo sarrerakoarekin, 2 puntu edariarekin eta beste 2 postrearekin. Ondoren, 0tik 10erako eskala batera pasatu ditugu puntu horiek.

Zein izan dira osagai nagusiak?

/imgs/20140201/comida3.jpg
Haragia izan da nagusi aztertu ditugun plater nagusien erdietan. Horien barrenean, %45ek soilik izan dute haragi giharra (hegaztiarena). Gainerakoetan haragi gorria atera dute (behiarena izan dute %37k eta txerriarena %22k). Adituek diotenez, hobe da haragi giharrak lehenestea, gantz saturatu gutxiago dutelako eta hori bizitza-kalitatearen eta -itxaropenaren mesedetan delako.

Zerealak, bestalde, nagusi izan dira pizza osagai nagusitzat eduki duten menu guztietan (ogia); berdurak eta barazkiak, berriz, menuen %10etan soilik nagusitu dira (hiru ogitartekotatik batean), eta arraina %5etan (sekula ez pizzetan eta kebabetan).

Aztertu ditugun ostatu eta saltoki guztietan segurtatu digute elikagai nagusia ez zela aurrez prestatutako jakia. Eta %95etan esan digute prestaera zaindu egin dutela, elikagaiak gantz gutxiago har dezan: %44 labean eginak izan dira, %36 plantxan, %13 gordinik jatekoak eta 52 egosita. Teknika gantzatsuak erabili dituztenean (%5), elikagaiak frijituta egon dira, ogi birrinetan pasatuta eta parrillan eginda. Menu motak aintzat hartuta, hanburgerretan, osagai nagusia plantxan eginda egon da gehienean, pizza beti labean, ogitartekoarena ere plantxan egina edo gordinik, eta kebaba labean.

Ogia bai, baina ez osokoa

Egunaren buruan hartzen dugun energiaren erdiak, gutxi gorabehera, karbohidrato ugari duten elikagaiek emana izan behar du. Ogia irinarekin, urarekin eta gatzarekin egiten da eta mantenugaien artean ez dauka gehiegizko kopuruan arriskutsua izan daitekeenik zenbait patologia agerrarazteko: gizentasuna, diabetesa, odol-hodietako eta bihotzeko gaixotasunak… Guk aztertu ditugun menuen %99k ogia izan dute plater nagusian: hanburgerrek, ogitartekoek eta kebabek ‘bilgarri’ gisa, eta pizzek, oinarri gisa. Ogiari dagokionez, bada garrantzi handiagoko alderdi bat: ogia osokoa den edo ez. Guk aztertu ditugun 100 saltokietan, ordea, %11k soilik eskaini dute osoko ogia hautatzeko aukera, bereziki Bartzelonan (erdietan) eta ogitartekoz osatutako menuetan (hamarretik hirutan).

Kontu izan saltsekin

Platerak laguntzeko eta ontzeko erabiltzen dira saltsak, baina kontu izan behar da, kaloria dezente ematen dituzte eta. Olio-ozpinekin egindako saltsa batek, adibidez, 165 kilokaloria erants diezazkioke entsalada bati, eta bexamel koilarakada batek 123 kilokaloria. Hori dela eta, kantitate txikietan erabiltzea komeni da. Aztertu ditugun plater nagusien %53k, batez beste, 1,6 saltsa eduki dituzten (hanburgerrez osatuek 2,1). Saltsarik ohikoenak maionesa, ketchupa, jogurt saltsa (kebabetan) eta ziapea izan dira, eta kasuen %72tan ez dira izan etxean eginak. Gainera, hamarretik zazpitan platerak saltsa eta guzti zerbitzatu dituzte, eta, beraz, bezeroak tarte gutxi izan du erabakitzeko.

Guarnizioa: patata asko, baina entsalada ere bai

Ehun saltokitatik 96tan, zerbitzariak zera proposatu die bezeroei (teknikariei): ogitartekoa, hanburgerra edo pizza laguntzeko, sarrerako bat hartzea edo guarnizioa jartzea. Hirutik bitan, berdurak eta barazkiak gomendatu dizkiete aukera osasungarri gisa (entsaladak).

Hiriz hiriko eskaintzari erreparatuta, honako egoera hau antzeman dugu: A Coruñan eta Bartzelonan, aztertu ditugun ostatu eta saltoki guztiek eskaini dute entsalada; Sevillan, Logroñon eta Donostian, berriz, gehiago izan dira patata frijituak eskaini dituztenak.

Menu mota aintzat hartuta, plater nagusi gisa kebaba eduki dutenetan agertu dira maizen patata frijituak guarnizio gisa (20tik hamarretan); horietaz gain, basmati arroza, falafela (garbantzu kroketak) eta entsalada ere eskaini dituzte gisa horretako saltokietan.

Berriz ere, ostatuen %95etan baieztatu dute ez zirela aurrez prestatutako jakiak, eta %77k adierazi dute gantz gutxi eransten duten prestaerak erabili dituztela. Izan ere, erdiak baino gehiago entsaladak direnez, osagaiak gordinik egoten dira. Guarniziotzat patatak eskaintzen dituztenek, dena den, frijituta ateratzen dituzte (%22). Tomatea, azenarioa eta tipula daramaten entsaladez gain eta betiko patata frijituez gain, badira beste aukera osasungarri batzuk ere; bakanago agertu dira, baina besteak baino berritzaileagoak dira. Adibidez: berdura erreak, fruitu lehorren entsalada, oilasko eta berdura salda, piper erreak, eta rukula, oilasko, ahuakate eta limoi entsalada. Adibide ez hain osasungarriak ere badira, dena den: oilasko nugget-ak, esaterako.

Desorekarik bai nutrizio arloan?

Plater nagusiari sarrerako bat edo guarnizio bat gehituta, osatu egin liteke otordua, edo gerta daiteke elikagai gehiegi pilatzea mahaian. Guk aztertu ditugun menuei berdurak erantsi dizkiete %67tan, elikagai proteikoak %44tan eta zerealak edo tuberkuluak %27tan. Beraz, elikagai talde berberak agertzen dira hirutik bitan, eta desegokitzat jo behar da elikagai proteikoak errepikatzea %63tan, nahiz eta zerealak eta tuberkuluak ere izaten diren (%37tan).

Gehiegikeriarik handienak Madrilen aztertu ditugun menuetan antzeman ditugu (guztietan), Donostiako eta Sevillako 9tan eta Iruñeko 8tan. Menu motari erreparatuta, nutrizio arloko desoreka gehien pizza eta kebab menuetan ageri dira: bostetik lautan.

Baina elikagaien konbinazio egokiak ere aurkitu dugu gure azterketan (plater nagusiaren eta guarnizioren artekoa). Honako hau, adibidez: oilasko ogitarteko begetala (oilaskoa, letxuga, tomatea eta tipula) eta guarnizio gisa, berdurak nahasian (letxuga askotarikoak, piperrak, kuiatxoa, perretxikoak eta tipula). Badira, ordea, konbinazio desegokien adibideak ere: pizza, tomatez, mozzarelaz, oilaskoz, tipulaz, baratxuriz, ganbaz eta atunez egina, eta guarnizio gisa, oilasko nuggetak. Azken adibide horretan elikagai proteiko gehiegi ageri dira.

Edaria eta postrea

Ura da edaririk osasungarriena bazkaria edo afaria egiteko, eta aztertu ditugun lekuen %60tan eskaini dute (Donostiako eta Bilboko guztietan eta A Coruñako bakar batean ere ez). Gainera, %19k freskagarriak ere gomendatu dituzte, azukre erantsirik gabeak (batez ere, A Coruñan eta Sevillan). Azukre gabeko freskagarri horiek ez dute energiarik (kaloriarik) ematen, eta horixe dute alde ona. Horrek ez du esan nahi ura bezain onak direnik: freskagarriak maiz hartzea ez da osasungarria.

Postrearen garaia iristen denean, janari lasterrak duen beste ahulezia bat azaleratzen da, otorduaren balio energetikoa handitzen duena. Eta halaxe gertatu da EROSKI CONSUMERek egindako azterketan ere: menuen erdietan gozo bat izan da postrerako (izozkia, tarta, flana…). Sevillan gehien (8 aldiz) eta Madrilen eta Iruñean 7 aldiz. Izan dira, dena den, fruta eta/edo esneki sinpleak eskaini dituztenak ere (%29), bereziki A Coruñan, Bartzelonan, Donostian, Gasteizen eta Valentzian.

Menu bakoitzak 12,7 euro

Janari lasterrak duen gauzarik erakargarrienetakoa prezioa da (ona, ustez). Guk aztertu ditugun 100 menuen batez besteko prezioa 12,7 eurokoa izan da.

Menu mota eta hiria aintzat hartuta, alde nabarmenak antzeman ditugu prezioetan. Pizzak dituzten menuak, adibidez, bi aldiz garestiagoak dira kebabak baino: lehenbizikoek 17,3 euro balio dute, batez beste, eta bigarrenek 8,1 euro. Ogitartekoak ageri dituzten menuak ere merkeagoak dira: batez beste, 10,4 euroan ateratzen dira, batez besteko orokorra baino merkeago, beraz. Eta hanburgerrak dituztenak, berriz, 12,8 euro kosta dira (batez bestekoaren mailan daude).

Hiriz hiri begiratuta, Sevillan eta Logroñon eskaini dituzte menurik merkeenak: lehenbizikoan, 7,9 euro balio izan du batez beste, eta bigarrenean, 8,9 euro. Garestienak, berriz, Iruñekoak izan dira: batez beste, 16,4 euro balio izan dute, merkeenek halako bi. Gainerako hirien artean, hiru bakarrik dabiltza batez besteko orokorraren azpitik: Madril (11,4 euro), Valentzia (11,8 euro) eta A Coruña (12 euro). Eta beste hauek gainetik: Donostia (13,9 euro), Bilbo (14,5 euro), Gasteiz (15,2 euro) eta Bartzelona (15,5 euro). Prezioak ikusi ondoren, galdera hauxe sortzen da: ba al dute zerikusirik menuen prezioak eta kalitateak? Badute, bai, janari lasterrez egindako menurik onenek (hau da, kalitate azterketa gainditu dutenek) 6,1 euro balio izan dute batez beste (plater nagusiaz ari gara), eta txarrenek (azterketa gainditu ez dutenek) 4,2 euro, %31 gutxiago.