Cápsulas. Onde se refugan?

Cápsulas. Onde se refugan?

En España, o café é parte intrínseca da vida cotiá. Cada día tómanse uns 65,5 millóns de cuncas, o que equivale a un consumo medio de 3,81 quilogramos por persoa e ano, segundo a Asociación Española do Café (AECafé). Pero un dos cambios máis disruptivos dos últimos anos foi o aumento do café en cápsulas. Este formato, que xa representa o 20 % do produto que se bebe nos fogares españois, transformou os hábitos de consumo. “Hoxe, unha de cada cinco cuncas procede dunha cápsula, o que reflicte como este formato conseguiu consolidarse”, explica Montserrat Prieto, secretaria da Asociación Española do Café.

Segundo datos do Instituto Nacional de Estatística (INE), o ano pasado no país consumíronse case tres millóns de cápsulas. Foi despois da pandemia cando este produto alcanzou o seu punto máis alto, con case 3,3 millóns de unidades utilizadas. É dicir, cada español pasou de consumir unhas 41 doses anuais, de media, a máis de 61 destas monodoses.

Un problema para a natureza.

O éxito das cápsulas no mercado débese, en gran parte, á súa comodidade inigualable. Quen pode resistirse á facilidade de simplemente sacalas do paquete, colocalas na máquina e, en cuestión de segundos, gozar dunha bebida xa preparada? Este proceso é moito máis sinxelo e rápido que as formas tradicionais de preparar o café. Non obstante, quizais nunca nos detivemos a considerar o impacto ambiental que xeran estas cápsulas, un tema que gañou pulo nos últimos anos. A gran cantidade de residuos que producen e a complexidade da súa reciclaxe suscitaron unha crecente preocupación entre os consumidores e expertos en sostibilidade.

Tradicionalmente fabricadas en aluminio ou plástico, estes pequenos recipientes representan un reto para se reciclaren. O proceso non é sinxelo: ademais do material exterior, as cápsulas conteñen restos de café que cómpre separar, o que dificulta a súa xestión. “Aínda que o aluminio e o plástico son reciclables, a falta de infraestruturas adecuadas e o descontrol dos residuos fai que moitos deles acaben en vertedoiros ou plantas incineradoras”, explica Julio Barea, responsable da campaña de residuos de Greenpeace.

Diante deste panorama, a industria comezou a explorar alternativas máis sostibles. Algúns fabricantes ou marcas apostaron por cápsulas compostables ou biodegradables, elaboradas con bioplásticos ou fibras vexetais, capaces de se descompoñeren en condicións específicas, o que podería reducir o seu impacto ambiental. A pesar diso, a industria e os actores implicados na elaboración destes produtos –tanto na súa versión orixinal como sostible– descoñecen que cantidade de produto vendido acaba nunha planta de compostaxe ou reciclaxe.

Como se regulan os seus restos.

A crecente preocupación polo impacto ambiental das cápsulas de café e monodose provocou un intenso debate entre expertos en sostibilidade e regulación. Aloia López Ferro, avogada en Terraqui, expertos en dereito ambiental, subliña un aspecto crucial desta problemática: “as cápsulas de café non se consideran envases”. “As cápsulas, que na súa maioría son de aluminio ou plástico, son un produto un pouco particular: son indivisibles do seu contido, o café, e por iso non son consideradas como un envase. Por tanto, non poden ir ao colector amarelo”, engade Cristina Muñoz, coordinadora de Comunicación Corporativa de Ecoembes.

En realidade, as cápsulas son consideradas un residuo e recae sobre elas a Lei 7/2022, de 8 de abril, de residuos e solos contaminados para unha economía circular. Ao contrario da normativa de envases, esta lei sinala a posibilidade –non a obriga– de desenvolver un réxime de responsabilidade ampliada do produtor para as cápsulas de café monodose, é dicir, que as empresas se responsabilicen da recollida, reciclaxe e eliminación dos materiais que xeran, promovendo unha economía circular. “Neste escenario, moitas empresas de cápsulas están a desenvolver máis iniciativas voluntarias para xestionalas unha vez que se converten en residuos”, comenta Miguel Varela, CEO de Teimas, empresa experta na xestión de residuos.

Iniciativas que dan nova vida.

A crecente popularidade do café en cápsulas provocou a creación de novas iniciativas enfocadas a reducir o impacto ambiental deste produto. Unha delas é Circularcaps, un proxecto que nace en 2021 co apoio da Asociación Española do Café (AECafé). Esta organización sen ánimo de lucro reúne 25 fabricantes de café, co obxectivo de ofrecer unha solución sostible para a reciclaxe de cápsulas tanto de plástico como de aluminio. Alberto Vega, presidente de Circularcaps, explica que a iniciativa naceu para ofrecer unha solución sostible e circular para a xestión das cápsulas de café. Inspirada nos sistemas de reciclaxe establecidos por marcas como Nespresso e Nescafé Dolce Gusto en 2010, Circularcaps conta xa con máis de 7.000 puntos de recollida e beneficia a preto de 42 millóns de persoas en toda España.

Gran parte destes puntos de recollida atópanse en supermercados de diferentes cadeas de distribución do país, grazas a convenios de colaboración entre Circularcaps e estas marcas, entre as que se atopa EROSKI. De feito, a cooperativa vasca foi a pioneira e converteuse en 2018 na primeira gran distribuidora de alimentos en instalar estes contedores específicos na súa rede comercial. Comezou este servizo nalgunhas das súas tendas do País Vasco, Navarra e Baleares como parte dunha experiencia piloto. Foi a partir de 2019 cando se estendeu progresivamente ao resto da rede comercial. Ata a data, recuperou máis de 400 toneladas de cápsulas de café. “Esta colaboración está aliñada co noso compromiso coa sostibilidade en todos os procesos, que garante en todo momento a correcta recollida selectiva dos residuos de cápsulas de café. Isto permitiranos continuar coa recuperación do 100 % das materias primas da cápsula e facilitaralle aos nosos clientes poderen minimizar o impacto ambiental asociado ao seu consumo”, afirma Cristina Rodriguez, responsable de Sustentabilidade de EROSKI.

Un desafío ambiental.

As cápsulas, xa sexan de aluminio ou de plástico, xeran un importante desafío ambiental debido á súa difícil reciclaxe. Non obstante, Veiga garante que todas as cápsulas poden ser recicladas, independentemente do material. “Este proceso garante unha segunda vida para materiais, como plástico, aluminio e posos de café”, afirma. O sistema separa os lixos para utilizalos como fertilizante agrícola, mentres que as cápsulas son tratadas segundo a súa composición: o aluminio fúndese para facer novos produtos e o plástico convértese en granza para crear macetas ou mobiliario urbano.

No caso concreto de EROSKI, isto conséguese mediante un proceso de loxística inversa, que inclúe a retirada das cápsulas recollidas en cada tenda no mesmo camión que leva os produtos a ese supermercado concreto, reducindo así aínda máis a pegada de carbono deste proceso. Despois, o material lévase a unha planta loxística onde se almacena para o seu posterior tratamento.

Circularcaps foi recoñecida polo Ministerio para a Transición Ecolóxica, coa súa inclusión no III Catálogo de Boas Prácticas en Economía Circular. A iniciativa tamén apoia os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible (ODS) da ONU, especialmente na promoción dun consumo responsable e na creación de alianzas para mellorar a sostibilidade. En canto ao marco normativo, a Lei 7/2022 de residuos e solos contaminados para unha economía circular xa considera a organización voluntaria de sistemas colectivos de reciclaxe para cápsulas de café. Non obstante, Circularcaps foi pioneira neste sentido. “Nacemos un ano antes da lei para ofrecer unha solución circular”, afirma Veiga.

Nun mercado no que o consumo de café en cápsulas avanza, o proxecto segue a medrar, de cara a ampliar os seus puntos de recollida e consolidar o seu sistema de reciclaxe. “Seguimos a traballar para expandírmonos e garantir que as cápsulas teñan unha segunda vida”, conclúe o presidente de Circularcaps.

Cal é o futuro?

A normativa nacional, así como a das comunidades autónomas, cambiará nos próximos meses unha vez que se aprobe o novo regulamento de envases da Unión Europea. Na nova proposta, as monodoses consideraranse envases.

“Esta categorización ten importantes implicacións: as cápsulas estarán suxeitas a unha responsabilidade ampliada do produtor, o que significa que as empresas terán que garantir que os seus produtos sexan reciclables ou compostables”, sinala López Ferro. De feito, o regulamento establece que, nun prazo de 36 meses, os envases compostables, incluídos aqueles que conteñan produtos como o café, deberán cumprir as normas de compostaxe en instalacións industriais controladas, e mesmo na compostaxe doméstica se así o esixen os Estados membros. Ademais, os países da UE poden esixir que só se comercialicen cápsulas e doses únicas se son compostables, sempre que dispoñan dunha infraestrutura adecuada para a súa recollida e tratamento. “A normativa ambiental, normalmente, vai detrás do problema, é dicir, primeiro temos que darnos conta da magnitude do problema e é entón cando reaccionamos”, denuncia a avogada ambiental.

Comunidades pioneiras.

A nivel autonómico, varios gobernos tomaron diversas medidas que inclúen restricións ou obrigan as empresas produtoras de cápsulas a facer monodose compostables ou reciclables:

• A Lei 8/2019 de Baleares establece que as cápsulas de café, infusións e caldos comercializados deben elaborarse con materiais compostables ou facilmente reciclables, xa sexa de xeito orgánico ou mecánico.
• Navarra fixo o propio co Decreto Foral 36/2024. Entre outras cousas, o texto fai especial fincapé nas monodoses e cápsulas dun só uso, que se descartan xunto co café usado. Este tipo de envases, que inclúen tamén bolsas de té, envoltorios de queixo con cera ou bolsas de papel de aluminio para café, estarán prohibidos se non están fabricados con materiais reciclables ou compostables.
• En Cataluña, presentouse hai un par de anos unha proposta para modificar a lexislación relacionada coa xestión de residuos, que inclúe a prohibición das cápsulas de café. Porén, a nova regulación permaneceu estancada e nin sequera foi sometida a información pública.