Que comer para conseguir o embarazo

Que comer para conseguir o embarazo

Nas últimas décadas, aumentou, de xeito significativo, a prevalencia de infertilidade en todo o mundo. Segundo datos da Sociedade Española de Fertilidade (SEF), unha de cada seis parellas –entre o 15 e o 17 %– experimenta dificultades para concibir. A infertilidade defínese como a incapacidade dunha parella para lograr ou completar un embarazo de forma espontánea despois dun período dun ano de manter relacións sexuais sen medidas anticonceptivas. As súas causas son multifactoriais e xogan un papel importante a contaminación ambiental, o tabaquismo, o consumo de alcol e outras drogas ou a exposición a substancias químicas que alteran o sistema endócrino, como algúns pesticidas organoclorados, os ftalatos ou o bisfenol A, por citar algúns. Non obstante, a SEF sinala que un dos factores que máis contribuíu ao aumento dos problemas de fertilidade en España é a adopción de hábitos alimentarios pouco saudables, en especial o consumo excesivo de alimentos ultraprocesados. Abandonar a dieta mediterránea estanos a pasar factura.

Un estudo de 2024 publicado na revista Human Reproduction Open e liderado por Cristina Valle Hita, investigadora da Unidade de Nutrición Humana da Universitat Rovira i Virgili (URV), analizou o impacto do consumo de ultraprocesados na calidade do esperma de 200 homes. Os resultados mostraron que os que consumían ao redor dun 30 % da inxestión enerxética diaria en forma de alimentos ultraprocesados corrían máis risco de ter alterados os parámetros da calidade do esperma, como unha menor concentración de esperma ou unha menor motilidade.

O papel da alimentación.

Laia Pascual, dietista-nutricionista do Centro Júlia Farré e especialista en fertilidade, confirma que a evidencia científica apunta a que a alimentación xoga un papel relevante na saúde reprodutiva. Ademais, engade que as cantidades excesivas de azucres engadidos e graxas trans que conteñen os alimentos ultraprocesados “poden alterar o equilibrio hormonal e afectar negativamente á fertilidade. En particular, o consumo excesivo de comida rápida, bebidas azucradas e alimentos cun alto índice glicémico está asociado a un maior risco de infertilidade”.

Por outra banda, o estudo da URV tamén sinala que “substituír o 10 % da enerxía procedente do consumo de alimentos ultraprocesados co 10 % da enerxía procedente do consumo de alimentos non procesados ou minimamente procesados estivo asociado a un maior número total de espermatozoides, concentración de espermatozoides, motilidade total, motilidade progresiva e formas normais de espermatozoides”. Aínda que se trata dun estudo transversal, que ten as súas limitacións e non permite establecer relacións de causa-efecto, o traballo achega observacións que coinciden con moitos outros estudos realizados ata a data. Así, a evidencia suxire que unha dieta adecuada pode optimizar a capacidade reprodutiva tanto en homes como en mulleres. “Aínda que non existe unha dieta única que garanta a solución aos problemas de fertilidade, si se pode personalizar a abordaxe nutricional de xeito que optimicemos a función hormonal e reprodutiva”, explica Laia Pascual.

Nutrientes clave para concibir.

Ter unha alimentación equilibrada rica en nutrientes é esencial para a saúde reprodutiva. Segundo un estudo publicado en 2018 na revista Nutrición hospitalaria, que analizou os factores nutricionais que poden influír na fertilidade en mulleres e en homes, a inxestión de hidratos de carbono complexos, fibra, graxas monoinsaturadas e ácidos graxos omega 3 podería ter un efecto beneficioso sobre a fertilidade; tamén é importante refinar algo máis coa fonte de proteínas. Outro estudo da Escola de Saúde Pública de Harvard observou que reducir a proteína animal en favor da vexetal promove a ovulación e que o risco de infertilidade debido á anovulación (os ovarios non son capaces de liberar óvulos) redúcese en máis da metade nas mulleres que seguían dietas nas que o 5 % da enerxía total proviña de proteínas de orixe vexetal.

Entre os nutrientes máis importantes para a fertilidade feminina están o ácido fólico, o ferro, o iodo e os ácidos graxos omega 3, que xogan un papel esencial na saúde ovárica e na implantación do embrión. “O ácido fólico é fundamental para previr defectos no tubo neural do bebé, polo que se recomenda a súa suplementación mesmo antes da concepción”, sinala Pascual. “Ademais, o ferro e o iodo son importantes para garantir un desenvolvemento fetal adecuado e previr complicacións durante o embarazo”, engade.

No caso dos homes, recoméndase prestarlle especial atención ao cinc, selenio e vitaminas antioxidantes, como a C e a E, que melloran a calidade dos espermatozoides. O cinc, por exemplo, é necesario para a produción de testosterona e a maduración do esperma, mentres que os antioxidantes protexen os espermatozoides do dano oxidativo.

Que dieta se recomenda?

A dieta mediterránea, rica en alimentos antioxidantes, fibra e todos os nutrientes que mencionamos, é unha poderosa aliada para axudar a mellorar a fertilidade. Segundo un estudo publicado en 2022 na revista Nutrients, as propiedades antiinflamatorias desta dieta melloran a fertilidade, o éxito dos tratamentos de reprodución asistida e a calidade do esperma. Pero, ademais, como explica Juan José Espinós, xinecólogo especialista en medicina reprodutiva e endocrinoloxía, no seu libro Fertilidad y dieta mediterránea, tamén é útil en dúas condicións que inciden directamente na fertilidade: a síndrome do ovario poliquístico (SOP) e a endometriose, que segundo diversos autores é responsable do 10 % dos casos de infertilidade.

Durante o embarazo.

Pero a dieta non só afecta a posibilidade de concibir, senón tamén a capacidade de manter un embarazo saudable. A malnutrición, tanto por déficit de nutrientes como por excesos ou desequilibrios na inxesta de enerxía, proteínas e outros nutrientes, incrementa o risco de aborto. Deficiencias en vitaminas esenciais como a B9 (acedo fólico), B12, D, zinc e cobre están asociadas con abortos espontáneos ou complicacións durante o embarazo.

Pascual destaca a importancia da suplementación en determinados casos: “O ácido fólico é fundamental durante as primeiras semanas de xestación para previr defectos do tubo neural do feto. Ademais, a deficiencia de vitamina D pode aumentar a taxa de abortos precoces, polo que se recomenda garantir os niveis adecuados, especialmente en zonas con pouca exposición ao sol”.

O sobrepeso e a obesidade tamén son factores de risco durante o embarazo. As mulleres con obesidade teñen máis probabilidades de desenvolveren diabetes xestacional (presenza de azucre alto no sangue diagnosticado durante o embarazo) e preeclampsia (aparición de hipertensión arterial despois da vixésima semana de xestación), o que pode poñer tanto á nai como ao bebé en risco.

É necesario tomar suplementos?

Máis aló do famoso folato (B9), cuxa suplementación é habitual nas primeiras 12 semanas de xestación para previr defectos do tubo neural, o resto de recomendacións limítanse a situacións concretas. Segundo Laia Pascual, a vitamina D, o ferro, o iodo, o omega 3 e a vitamina B12 son importantes, pero sobre todo nas dietas vexetarianas ou veganas. “Ademais, convén personalizar a suplementación segundo as analíticas ou a presenza de enfermidades ou situacións subóptimas como baixa reserva ovárica, endometriose, síndrome de ovario poliquístico e trastornos da tiroide, entre outros. Nestes casos, a suplementación personalizada pode mellorar a saúde reprodutiva, pero sempre debe estar supervisada por un profesional para evitar excesos e garantir a súa eficacia”, recomenda a dietista-nutricionista.

Nos homes, unha achega extra de cinc, B9 e de omega 3 (DHA) tamén pode ser de utilidade, aínda que sempre é mellor obtelos a través da dieta e, ante a dúbida, consultar un profesional para que determine se fai falta tomar estes e outros nutrientes importantes en forma de suplemento.

Fuxir dos mitos.

E por último, existen múltiples mitos relacionados coa alimentación e a fertilidade. Que teñen de certo? Por exemplo, moitas persoas cren que adoptar unha dieta sen glute ou sen lácteos pode mellorar as posibilidades de concibir, pero non hai evidencia sólida que apoie estas afirmacións en persoas que non presentan intolerancias específicas.

A dietista-nutricionista Laia Pascual aclara que as dietas sen glute e sen lácteos poden ser útiles nalgúns casos, especialmente para persoas con trastornos dixestivos ou enfermidades autoinmunes. Na reprodución asistida, a eliminación do glute e produtos lácteos, especificamente de vaca, pode reducir a inflamación e mellorar a implantación embrionaria. En inmunoloxía, isto explícase polo mimetismo molecular, proceso polo cal o sistema inmunitario confunde proteínas destes alimentos coas súas propias, desencadeando unha resposta autoinmune que pode afectarlle á devandita implantación. “Non obstante, esta intervención nutricional aínda está en proceso de investigación e debe realizarse de forma xustificada e supervisada por un dietista-nutricionista, para que non haxa carencias nutricionais”, recomenda Pascual.

Finalmente, se se persegue un embarazo sen conseguilo, é importante insistir no papel fundamental da dieta, pero sen deixar de lado o resto dos aspectos. A experta destaca a importancia dun enfoque multidisciplinar nos tratamentos de fertilidade, que inclúe a intervención de especialistas en nutrición, endocrinoloxía, xinecoloxía e psicoloxía e que se demostrou que mellora notablemente as posibilidades de concibir. “Este enfoque optimiza a saúde xeral das pacientes, corrixe os desequilibrios nutricionais e, polo tanto, metabólicos e hormonais, ademais de reducir o estrés, factores fundamentais para conseguir un embarazo saudable e evolutivo”, conclúe a especialista.