Vacinas que salvan vidas
En España, a cobertura vacinal no primeiro ano de vida en 2016 foi do 97 %
Estímase que a hepatite B acaba coa vida de aproximadamente 600.000 persoas cada ano no mundo e o sarampelo fixo o propio en 2016, con 90.000 mortes. A Organización Mundial da Saúde (OMS) tamén destaca os graves efectos do virus do papiloma humano (causante de cancro de pescozo de útero), que ocupa o cuarto posto entre os tipos de cancro que afectan as mulleres e que en 2012 causou ao redor de 266.000 mortes.
O elemento común entre estas tres enfermidades tan graves e potencialmente mortais é que existen vacinas que poden evitalas. O Comité Asesor de Vacinas da Asociación Española de Pediatría (CAV-AEP) explica por que a vacinación é sumamente importante para a especie humana: “É de aceptación xeral que, salvo a potabilización da auga, ningunha outra medida contribuíu a diminuír a morbilidade e a mortalidade na especie humana tanto como as vacinacións. Pódese dicir que a situación epidemiolóxica do mundo cambiou paralelamente á incorporación das vacinas ao noso arsenal profiláctico”.
A agrupación engade que os programas sistemáticos de vacinación permitiron, por exemplo, erradicar a varíola, interromper a transmisión da polio en gran parte do mundo e, no hemisferio occidental, o sarampelo, cunha diminución de mais do 95 % , ademais de que se puideron controlar enfermidades coma o tétano, a difteria, a rubéola ou a enfermidade invasora por Haemophilus influenzae, entre outras.
Debido á súa importancia e ás dúbidas que aínda causa a vacinación entre algúns grupos sociais, EROSKI CONSUMER quixo clarificar este tema. Para iso, analizou a cobertura de vacinación en España e tamén en que consiste esta forma tan importante de activar o sistema inmunitario do ser humano para a defensa de xermes, virus e bacterias. Tamén se analizou a súa seguridade e os mitos que a perseguen. As fontes utilizadas foron as as seguintes: a OMS, o Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade (MSSSI), a Asociación Española de Vacinoloxía (AEV) e o CAV-AEP.
Inmunidade
Os expertos da AEP explican que as vacinas son produtos biolóxicos que serven para previr enfermidades infecciosas. E como o fan? Activan o noso organismo para que desenvolva defensas específicas contra elas. É dicir, as vacinas ensínanlle ao sistema inmunitario a defenderse.
As vacinas que habitualmente se utilizan no noso país inmunizan contra a hepatite B, difteria, tétano, tose ferina, polio, Haemophilus influenzae tipo b, meningococo C, pneumococo, sarampelo, rubéola, parotidite ou papeiras, varicela, virus do papiloma humano, rotavirus, hepatite A e gripe.
A AEP aconsella administrar as vacinas da seguinte forma antes de cumprir os 7 anos:
- 3 doses fronte á hepatite B, difteria, tétano, tose ferina, Haemophilus influenzae tipo b e polio no primeiro ano. A maior parte da comunidades autónomas españolas administran estas 6 vacinas nunha soa inxección (hexavalente) aos 2, 4 e 6 meses de idade. Algunhas tamén vacinan a todos os seus nenos acabados de nacer contra a hepatite B.
- 3 doses fronte ao meningococo C aos 2, 4-6 e 12-15 meses de idade.
- 4 doses fronte ao pneumococo aos 2, 4, 6 e 12-15 meses de idade.
- 2-3 doses de vacina oral fronte ao rotavirus aos 2, 4 (e 6) meses de idade. Esta vacina non está financiada.
- 2 doses fronte ao sarampelo, parotidite e rubéola, a primeira aos 12-15 meses de idade e a segunda entre os 2 e os 3 anos. Os tres compoñentes adminístranse reunidos nun só inxectable (tripla vírica).
- 2 doses fronte á varicela, unha aos 12-15 meses de idade e outra aos 2-3 anos.
- 1 dose fronte á difteria, tétano, tose ferina, Haemophilus influenzae tipo b e polio, nunha soa inxección (pentavalente) aos 15-18 meses de idade.
- 1 dose fronte á difteria, tétano e tose ferina aos 4-6 anos.
Inmunidade e calendarios
Cobertura vacinal
A proporción de persoas que reciben as vacinas recomendadas é o que se denomina cobertura vacinal. Segundo a OMS, a taxa mundial de cobertura da vacinación estancouse no 86 %. Neste sentido, a organización internacional calcula que a inmunización prevén de 2 a 3 millóns de mortes anuais, pero tamén recoñece que, se se mellorase a cobertura vacinal mundial, se poderían evitar 1,5 millóns de mortes. Ademais, asegura que 19,5 millóns de lactantes de todo o mundo aínda non reciben as vacinas básicas.
España, pola súa banda, é un dos países coa cobertura vacinal máis alta nos primeiros anos de vida. Segundo datos do MSSSI, no primeiro ano de vida a cobertura vacinal alcanzou en 2016 unha media do 97,2 %, no reforzo do segundo ano de vida foi do 95,5 % e no do cuarto ao sexto ano baixou ao 91,6 %. Despois, dos 12-16 anos descende ao 81,9 % e, polo virus do papiloma humano (VPH) nas nenas aos 11-14 anos, esta cobertura é dun 77,5 %. Por último, a cobertura de vacinación antigripal na poboación de 65 anos ou máis é do 55,5 %.
Diferenzas e calendarios
O calendario vacinal en España non é igual e existen pequenas diferenzas dependendo da comunidade española de que se trate. Por exemplo, Madrid e Castela e León son os únicos territorios onde lles poñen a primeira dose da hepatite B aos acabados de nacer e os bebés de 2 meses madrileños reciben tamén a primeira dose de meningococo C, mentres que no resto das comunidades se espera aos 4 meses. En Navarra, pola súa banda, non se pon unha terceira dose da vacina da varicela.
Malia todo, as vacinas incluídas no calendario oficial de cada comunidade autónoma son gratuítas para os cidadáns, xa que se financian con fondos públicos. Porén, existen outras que o Estado non financia, segundo se argumenta, por razóns de custo-efectividade, pero que o CAV-AEP considera que todos os nenos deberían recibir; é o caso das vacinas contra o rotavirus e contra o meningococo B nos lactantes e a tetravalente antimeningocócica nos adolescentes.
No entanto, o CAV-AEP defende un calendario de vacinacións único para toda España e cada ano publica o seu calendario recomendado (ver nesta páxina). Así mesmo, asegura que para que os nenos españois reciban un calendario de máximos que mellore as súas expectativas de saúde se deben tomar algunhas decisións sobre as vacinas antimeningocócica B, antirrotavirus nos lactantes e tose ferina e antimeningocócica tetravalente nos adolescentes.
Seguridade
A comunidade científica asegura que as vacinas foron un dos maiores avances contra as enfermidades. Entre eles, o enfermeiro vacinólogo e membro da AEV, José Antonio Forcada Segarra, certifica que as vacinas son os medicamentos máis seguros que existen, debido a que para que se autoricen pasan máis estudos e controis estritos ca ningún outro.
No eido internacional, a Academia Estadounidense de Pediatría (American Academy of Pediatrics), os Centros para o Control e a Prevención de Enfermidades dos Estados Unidos (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) e o Instituto Americano de Medicina (Institute of Medicine, IoM) conclúen que os beneficios das vacinas superan os riscos. E a OMS promove desde 2012 a chamada Iniciativa global sobre a seguridade das vacinas (GVSI), co obxectivo de mellorar a farmacovixilancia das vacinas.
Iso si, tal e como explican os expertos da AEP, como todos os medicamentos, as vacinas poden producir efectos secundarios que, polo xeral, son moi leves: dor no lugar da picada, un pouco de febre ou mesmo un sarabullo. Agregan que, excepcionalmente, unha vacina pode desencadear reaccións graves en persoas alérxicas a ese preparado ou con outro tipo de circunstancias especiais. Por iso, recomendan que sexan profesionais sanitarios os que administren as vacinas e os que as controlen, así como que o paciente permaneza no centro de vacinación durante 15-20 minutos tras a vacinación.
Mitos
Mitos e falsidades
A pesar de que, como vimos, os expertos garanten a seguridade das vacinas e cada ano organizacións humanitarias buscan financiamento para levalas a aqueles lugares do mundo onde non dispoñen delas, existen persoas contrarias á vacinación. Por iso, néganse a inmunizar a súa familia. E poden facelo, xa que en España a inmunización non é obrigatoria.
A este respecto, para evitar a propagación de falsas mensaxes, a OMS trata de clarificar os mitos que circulan sobre as vacinas. Entre eles, está a idea errónea de que as vacinas non son necesarias porque as enfermidades que preveñen xa están case erradicadas no noso país, polas mellores condicións de hixiene e de saneamento que as farán desaparecer e, por últimos porque sufrilas é inevitable. E nada máis lonxe da realidade. En primeiro lugar, aínda que os trastornos que tratan de previr as vacinas son pouco comúns en moitos países, os axentes infecciosos que as provocan seguen circulando nalgunhas partes deste mundo tan interconectado. Ademais, aínda que unha mellor hixiene e a auga potable contribúen a protexer as persoas contra enfermidades infecciosas, moitas delas pódense propagar independentemente do pulcros que sexamos. E, por último, o sarampelo, a parotidite ou a rubéola, entre outras doenzas, pódense previr e non é necesario sufrilas.
Doutra banda, a vacina combinada contra a difteria, o tétano e a tose ferina, así como a vacina antipoliomielítica, non provoca síndrome de morte súbita do lactante. E para a OMS é importante lembrar que esas catro enfermidades poden ser mortais, e que o acabado de nacer non vacinado contra elas corre graves riscos de morte e de discapacidade grave.
Así mesmo, as vacinas tampouco causan autismo. A OMS lembra que o estudo de 1998 que falaba sobre un posible vínculo entre a vacina contra o sarampelo, a parotidite e a rubéola, por unha banda, e o autismo por outra contiña graves irregularidades.
Por último, tampouco conteñen mercurio. O CAV-AEP explica que, durante moito tempo, na fabricación ou conservación dalgunhas vacinas se utilizaba como conservante o timerosal, un sal orgánico que contén etilmercurio polas súas propiedades antimicrobianas. Con todo, foise reducindo a cantidade usada pola alarma social que se xerou ao redor desta substancia. A OMS asegura que non hai probas científicas que suxiran que a cantidade de tiomersal utilizada nas vacinas entrañe un risco para a saúde.