Enquisadas 3100 persoas para avaliar a frecuencia de consumo de máis de 200 tipos de alimentos

A dieta: diario dos alimentos máis habituais

Leituga, queixo, polo, pescada, lentellas, ovo en revolto e tortilla, melón, pan branco e azucre son os alimentos que se consomen con maior frecuencia
1 Abril de 2015
Img tema de portada listado 147

A dieta: diario dos alimentos máis habituais

A pirámide nutricional transmítenos unha serie de consellos que non sempre interiorizamos. Algo non se está facendo de todo ben cando prevalecen enfermidades nas que teñen moito que ver costumes alimentarios erróneos. Isto demóstrao a Enquisa Nacional de Saúde, onde se constata que un de cada seis adultos (maiores de 15 anos) padece algún dos trastornos crónicos máis frecuentes; entre eles, hipertensión arterial e colesterol elevado. Dúas doenzas, xunto coa diabetes, que son factores de risco cardiovascular e que seguen crecendo.

Residencia de la sagrada familia

A este respecto, a Fundación EROSKI está elaborando unha exhausta investigación sobre os hábitos dietéticos e o estado nutricional da poboación española cos máximos estándares de calidade e apoio posibles. Trátase do Estudo Nutricional da Poboación Española (ENPE), dirixido polo Dr. Javier Aranceta, profesor asociado do Departamento de Medicina Preventiva e Saúde Pública da Universidade de Navarra, director científico da Fundación para a Investigación Nutricional (FIN) e presidente do Comité Científico da Sociedade Española de Nutrición Comunitaria (SENC). A súa finalidade é avaliar, dun xeito exhaustivo, os hábitos alimentarios, as técnicas culinarias, o estado ponderal e outros determinantes da situación nutricional nunha mostra representativa da poboación española.

Este traballo iniciouse hai un ano coa previsión de entrevistar un total de 6800 individuos en todo o territorio nacional (400 por comunidade autónoma). Aínda que o traballo global aínda non finalizou, na actualidade xa é posible realizar un avance dalgúns resultados proporcionados por 3100 persoas de todo o país durante abril e setembro de 2104. Delas, o 54 % son mulleres e un 70 % sitúanse entre os 18 e os 65 anos.

Así, cada fogar español realizou en 2013 un desembolso en alimentos e bebidas sen alcohol de máis de 4000 euros. As partidas máis importantes foron a carne (supoñía o 24 %), o pan e os cereais (o 15 %) e o peixe e o leite, o queixo e os ovos (en ambos os dous casos supuxeron o 12 %).

Entre as diferentes liñas de investigación, o Estudo ENPE consultou os enquisados sobre a frecuencia de consumo de máis de 200 tipos de alimentos agrupados en categorías: verduras e tubérculos, lácteos, carne, peixe, ovo, legumes, cereais, froitos secos, froitas e azucre. Na análise, tomáronse como referencia a Guía da alimentación saudable da Sociedade Española de Nutrición Comunitaria (SENC) e a Enquisa de orzamentos familiares do INE.

Segundo a categoría de produto, a poboación enquisada consome habitualmente (por orde) leituga, queixo, polo, pescada, ovo en revolto, lentellas, pan branco en fogaza, améndoas, melón (hai que ter en conta que a recollida de datos se realizou en época estival) e azucre.

Verduras, lácteos, carnes e peixes

Verduras e hortalizas

Cada familia española desembolsou en hortalizas durante 2013 unha media de 402 euros. As verduras e as hortalizas son fonte de vitaminas, minerais, fibra e antioxidantes. Aconséllase consumir verduras e hortalizas cada día e o mellor xeito é facelo en cru, soas ou en ensalada. Se se ferven, recoméndase aproveitar a auga para sopas ou purés porque nela quedan moitos dos minerais das verduras. E, se se cocen ao vapor, mantéñense a maioría dos nutrientes.

Segundo o Estudo ENPE, as verduras que habitualmente se toman crúas son a leituga, a escarola ou a herba dos cóengos (menciónana o 89 % dos enquisados), o tomate (o 87 %) e a cebola ou ceboliña (o 71 %). O costume é tomar este tipo de verdura máis de dúas veces á semana, aínda que un de cada catro enquisados consómea a diario. Pola súa parte, as verduras e as hortalizas cociñadas que con maior frecuencia se toman son os feixóns verdes e as patacas, xa sexa cocidas ou fritas (nos tres casos aproximadamente un 74 % dos enquisados). As primeiras tómanse unha vez á semana e as segundas case dúas veces. Pola contra, a coliflor, o brócoli, as coles, as alcachofas, os espárragos e o apio cociñados só son frecuentes nos fogares do 55 % dos entrevistados.

Por idade, destaca que menos do 40 % dos entrevistados de 3 a 18 anos coma habitualmente champiñóns, cogomelos, coliflor, brócoli, coles, alcachofas, apio e espárragos. Non obstante, as patacas fritas teñen moitísima máis presenza nas casas destes mozos, xa que as consomen máis do 80 %.

Leite e derivados lácteos

O gasto familiar en leite, iogures e queixo foi de 400 euros en 2013. Ademais dunha excelente fonte de calcio, os lácteos destacan tamén por proporcionar proteínas de elevada calidade, lactosa e vitaminas (A, D, B2 e B12). En concreto, o iogur fresco e outros leites fermentados inclúense no grupo dos alimentos probióticos con algúns efectos beneficiosos: melloran a resposta inmunitaria, reducen as molestias en persoas con malabsorción da lactosa, protexen o intestino contra os microorganismos patóxenos etc.

Recoméndase consumir de 2 a 4 racións de lácteos ao día, en función da idade e da situación fisiolóxica (embarazo, lactación etc.). Entre os adultos, aconséllanse especificamente os lácteos desnatados, polo seu menor contido en enerxía, en ácidos graxos saturados e en colesterol.

No Estudo ENPE comprobouse que o queixo ten unha maior presenza que o leite ou os iogures nos fogares. Un 55 % toma queixo semicurado habitualmente, o 47 % curado e un 44 % queixo fresco tipo Burgos normal (o baixo en sal apenas o toma un 8 % dos enquisados). Consómeno case dúas veces á semana.

Pola súa banda, só un 30 % dos enquisados toma leite enteiro habitualmente, un 35 % leite semidesnatado e un 18 % leite desnatado. O habitual é facelo unha vez ao día. Só entre o 2 % e o 5 % bebe leite con calcio ou omega 3, ou bebidas de soia, arroz ou avea.

Ademais, un 39 % toma iogur enteiro natural, o 36 % con sabores ou edulcorado, só un 17 % desnatado natural e un 14 % desnatado de sabores ou edulcorado. Dous de cada tres enquisados inclúeos na súa dieta dúas veces á semana, aínda que un de cada tres faino a diario. Ademais, só entre un 3 % e un 6 % consome habitualmente iogures probióticos, enriquecidos ou sobremesas de soia.

Pola súa banda, os lácteos desnatados van tendo máis presenza coa idade. Mentres o leite semidesnatado é común entre o 32 % dos enquisados menores de 65 anos, o 41 % dos que cruzan ese limiar asegura tomalo con asiduidade. Acontece algo similar co iogur desnatado natural: só entre o 6 % e o 16 % dos entrevistados con entre 3 e 65 anos o toman frecuentemente, fronte ao 26 % dos maiores de 65 anos.

Por último, entre os máis pequenos é máis común o iogur tipo petit suisse; tómao un 55 % dos entrevistados de 3 a 8 anos.

Carne

A carne é o grupo de alimentos no que máis invisten as familias españolas: 986 euros de media o pasado 2013. É unha fonte importante de proteínas de alto valor biolóxico, de vitamina B12, ferro, potasio, fósforo e cinc. Debido ao seu contido en graxas saturadas, é fundamental elixir cortes magros de carne e retirar a graxa visible antes de cociñar o alimento.

Convén consumir de 3 a 4 racións semanais de carnes e darlles prioridade ás pezas magras. Os embutidos graxos deben consumirse ocasionalmente, xa que achegan gran cantidade de graxas saturadas, colesterol e sodio, que poden afectar o noso sistema cardiovascular. Un risco que pode reducirse se se elixen embutidos baixos ou reducidos en graxa e sal.

O tipo de carne que con maior asiduidade consomen os entrevistados do Estudo ENPE é o polo ou o pavo (menciónao un 96 %), o porco (un 78 %) e o vacún de tenreira (o 76 %). Por regra xeral, tómanas cunha frecuencia semanal: o polo ou o pavo case dúas veces, e o porco e a tenreira unha vez. Pola súa parte, as vísceras (fígado, calos) e a caza (corzo, xabaril, faisán) consómense menos.

O embutido tamén ten moita presenza nas dietas dos enquisados: o 75 % dos enquisados apunta que inxire habitualmente xamón York e xamón curado, en ambos os dous casos case dúas veces á semana. Non obstante, o embutido baixo en sal non está entre as súas opcións (só un 13 % o toma habitualmente) e nin sequera aumenta o seu consumo en paralelo á idade.

Por último, o 60 % tamén consome frecuentemente carne picada, salchichas e hamburguesas, a maioría unha vez á semana, aínda que dous de cada cinco fano entre unha e duas veces ao mes.

Peixes

Cada fogar gastou en peixe durante 2013 unha media de 482 euros. O peixe proporciona proteínas de elevada calidade, vitamina D e iodo. Tamén é moi rico en ácidos graxos poliinsaturados omega 3, especialmente o peixe azul (atún, arenque, sardiña, cabala, salmón, bonito etc.). Este tipo de ácidos graxos son esenciais (non os produce o corpo) e reducen o colesterol malo (LDL), baixan os niveis de triglicéridos e son precursores de substancias que exercen unha importante acción preventiva da enfermidade cardiovascular. Pola súa banda, os mariscos son unha gran fonte de vitaminas B1 e B12 e de minerais coma o fósforo, o potasio, o ferro, o iodo, o flúor e o cinc. É conveniente tomar de 3 a 4 racións semanais de peixe.

Segundo o Estudo ENPE, os tipos de peixe consumidos con maior frecuencia son a pescada e a carioca (menciónaos o 82 %) e as sardiñas e as anchoas (o 61 %). Tómanse unha vez á semana. Tamén inclúen na súa dieta as conservas de peixe (o 58 % tómaas con asiduidade) case dúas veces á semana.

Aínda que o tipo de peixe azul que máis presenza ten nas dietas son as sardiñas e as anchoas, tamén se mencionan outros tipos, malia que non con tanta frecuencia: o bonito fresco, o atún e a cabala (o 49 %); a troita, o salmón e o reo (o 37 %); ou o chicharro (só un 17 %). Coa idade, aumenta o consumo das sardiñas, das anchoas e tamén o do chicharro. No primeiro caso, só un 42 % de entre 3 a 8 anos di consumir sardiñas e anchoas frecuentemente, fronte ao 71 % dos maiores de 65 anos que tamén o asegura.

Por último, entre os nenos de 3 a 8 anos tamén é frecuente tomar galo, linguado e rodaballo (faino o 54 %). Aínda que o que máis destaca neste grupo de consumidores entrevistados é que un 41 % inxira habitualmente barriñas de peixe para fritir.

Ovos, legumes, cereais, froitas e azucre

Ovos

Cada fogar gastou durante 2013 en ovos 51 euros ao ano. Os ovos son un alimento de grande interese nutricional que achegan proteínas de elevada calidade, vitaminas (A, D e B12) e minerais (fósforo e selenio). Tamén proporcionan nutrientes esenciais nas etapas de crecemento e en circunstancias fisiolóxicas especiais coma o embarazo, a lactación e a vellez. Recoméndase un consumo de tres ou catro ovos por semana.

Segundo o Estudo ENPE, o ovo adoita tomarse con maior frecuencia en forma de tortilla ou revolto (un 91 % dos enquisados así o destaca). Despois, como ovos fritos (72 %) e, por último, como ovos cocidos (un 65 %). Por regra xeral, nos tres formatos o ovo tómase unha vez á semana.

Por idade, os ovos fritos consómense de forma máis habitual entre os entrevistados de 9 a 18 anos (un 83 % deles menciónao), pero só un 58 % dos enquisados maiores de 65 anos os toma desta forma. Prefiren a tortilla ou o revolto (un 90 % adoita consumilos deste xeito).

Legumes

Os legumes supuxeron para cada familia durante 2013 unha media de 82 euros. Os feixóns, os chícharos, os garavanzos, as fabas e as lentellas achegan hidratos de carbono, fibra, vitaminas e minerais. Tamén son unha boa fonte de proteínas. Se se mesturan os legumes cos cereais, obtense unha achega de proteínas de maior calidade. Recoméndase un consumo de polo menos 2 a 4 racións por semana de legumes.

Segundo o Estudo ENPE, os legumes con maior presenza na dieta dos 3100 enquisados son as lentellas (menciónaas o 91 %). Despois están os garavanzos (o 82 %), os feixóns (72 %), os chícharos (55 %) e as fabas (30 %). A maioría toma os legumes unha vez á semana, aínda que a metade dos que din tomar chícharos e fabas fano unha vez ao mes. Nos feixóns e nas fabas, atópanse diferenzas importantes por idade. Arredor do 58 % dos mozos de entre 3 e 18 anos inxire os feixóns con asiduidade, fronte ao 80 % dos maiores de idade. En canto ás fabas, duplícanse os enquisados que as mencionan, e pasan do 18 % dos menores de idade ao 38 % das persoas maiores de 65 anos.

Cereais

Segundo o INE, cada fogar gastou en pan e cereais 624 euros de media. Os cereais deben constituír a base fundamental da nosa alimentación por ser unha importante fonte de enerxía. A recomendación xeral é consumir de 4 a 6 racións de cereais e derivados ao día; iso si, cunha presenza importante de preparados integrais (arroz, pasta, pan etc.), por ser máis ricos en fibra, vitaminas e minerais ca os refinados.

En concreto, o pan é aconsellable en todas as comidas do día, aínda que é preferible o integral, rico en fibra, vitaminas B1 e B6 e magnesio. A pasta pódese consumir de 2 a 3 veces á semana e o arroz debería incluírse tamén con esa mesma frecuencia.

O 84 % dos enquisados no Estudo ENPE come pan branco de barra ou fogaza cunha frecuencia de case dúas veces ao día. Non obstante, só un 15 % come ese mesmo tipo de pan en integral. Por sexos, as mulleres comen o dobre de pan integral de barra e fogaza: un 20 % fronte ao 11 % dos homes. Tamén os maiores de idade: un 17 % fronte ao 6 % dos mozos e mozas participantes desta enquisa.

Por outra banda, o 93 % dos enquisados inxire habitualmente arroz (branco, paella, cubana, risoto) e o 88 % pasta tipo espaguetes, macarróns etc. En ambos os dous casos, unha vez á semana. Só un 19 % toma con asiduidade cereais no almorzo e un 7 % cereais con fibra.

Froitos secos

Cada fogar gastou en 2013 unha media de 64 euros en froitos secos. A principal característica dos froitos secos é o seu alto contido enerxético e a súa importante achega de ácidos graxos insaturados e fibra. Son unha boa alternativa de proteínas e lípidos de orixe vexetal. En concreto, as améndoas, as abelás, os anacardios, os piñóns, os pistachos e as noces teñen un contido en graxas maioritariamente de tipo insaturado; é dicir, axudan a controlar os niveis de triglicéridos e colesterol no sangue.

Ademais, os froitos secos son unha fonte extraordinaria de vitamina E, con efectos antioxidantes. E, polo seu contido relativamente elevado en fibra vexetal, axudan a regular o tránsito intestinal. Recoméndase unha inxestión de 3 a 7 racións por semana para adultos sans.

O Estudo ENPE comprobou que só o 50 % dos entrevistados consome améndoas, abelás e noces habitualmente case dúas veces á semana. O 41 % tamén inclúe na súa dieta unha vez ao mes cacahuetes (que son en realidade legumes), outro 32 % piñóns e pistachos e, por debaixo do 25 %, pipas de xirasol e cabaza, flocos de millo e outros froitos secos.

Froitas

Cada fogar español gastou en froita durante 2013 unha media de 387 euros. As froitas e os zumes de froitas achegan auga, azucres, vitaminas, minerais e fibra. Recoméndase consumir tres ou máis pezas de froita ao día, preferentemente enteiras, xa que os zumes carecen da maior parte da fibra que achega a froita enteira. Ademais, é fundamental que unha delas sexa rica en vitamina C, como os cítricos, kiwis, amorodos etc.

A través do Estudo ENPE, comprobouse que as froitas preferidas dos enquisados son o melón e a sandía (hai que ter en conta que a recollida de datos se realizou en época estival) e un 82 % deles aseguraba consumilos con asiduidade. Séguenos as mazás (un 79 %), o plátano e a chirimoia e as laranxas e as mandarinas (en ambos os dous casos arredor do 75 %). Por regra xeral, tanto o melón como a sandía, as mazás e o plátano e a chirimoia tómanse dúas veces á semana. Tan só un de cada seis entrevistados aseguraba tomar estas tres froitas a diario.

Por idade, o melón e a sandía prefírena os maiores de 19 anos. Non obstante, as mazás son máis comúns entre os máis novos (nenos de 3 a 8 anos) e prefírenos os maiores. Pola súa parte, os plátanos e as chirimoias prefírenos os máis pequenos, de 3 a 8 anos.

As froitas menos consumidas son os figos frescos (só o 24 % di consumilos habitualmente) e o aguacate (o 20 %). Tamén as desecadas, como as uvas pasas ou os dátiles, só mencionadas por aproximadamente o 11 %.

Por último, só o 49 % dos entrevistados toma zume natural habitualmente. As mulleres teñen algo máis de costume: o 51 % asegura tomar zume natural frecuentemente, fronte ao 47 % dos homes. Por idade, o zume natural prefíreno as persoas entrevistadas entre 9 e 18 anos (o 55 %, fronte ao resto de grupos de idade, que admiten tomalo por debaixo do 50 %).

Azucres, doces e bebidas azucradas

Cada fogar en España realizou un desembolso en azucres, confeituras, mel, chocolate, confeitería e xeados de 163 euros. Os azucres de absorción rápida, coma o azucre de mesa e o mel, caracterízanse por achegar enerxía e aumentar a palatabilidade dos alimentos e bebidas. O consumo destes azucres debe ser moderado, xa que unha inxestión elevada pode favorecer o sobrepeso e a carie dental.

Segundo o Estudo ENPE, o 60 % dos enquisados consome azucre con frecuencia (por regra xeral unha vez ao día) e un 23 % mel (case dúas veces ao mes). O azucre tómano con maior asiduidade as persoas enquisadas de entre 19 e 65 anos e os homes (en ambos os dous casos o 65 % deles).