A capacidade económica, tecnolóxica e de mobilidade determina o consumo dos maiores

A capacidade económica, tecnolóxica e de mobilidade determina o consumo dos maiores

Envellecer é un proceso da vida cuxos resultados dependen de varios factores: o estado de saúde, as condicións económicas, a forma de vida, a tipoloxía do fogar e, mesmo, o nivel cultural e tecnolóxico da persoa en cuestión. Non hai dúas persoas maiores iguais.

Estes individuos forman un colectivo moi diversificado que crece a pasos axigantados cos anos. A Organización Mundial da Saúde (OMS) estima que, para mediados deste século, se duplicará a cantidade de persoas maiores de 60 anos e, por primeira vez na historia, os maiores de 65 anos superarán en número os menores de cinco anos.

A pesar da súa importancia, este colectivo percibe que a sociedade lle volve as costas en demasiadas ocasións. E a verdade é que para construír un futuro sustentable é fundamental que os maiores teñan un papel activo na sociedade. Así o cren expertos coma Alexandre Kalache, o exdirector do programa de Envellecemento Activo da OMS que, na actualidade, lidera varios programas internacionais. Segundo este especialista, os maiores non supoñen unha carga económica; todo o contrario, poden desempeñar un papel positivo como consumidores activos.

Para non perder de vista esta poboación de futuro, Hispacoop (a Confederación Española de Cooperativas de Consumidores e Usuarios á que pertence a Fundación EROSKI) quixo coñecer as súas dificultades de consumo en diferentes áreas: a alimentación e bens diarios, a saúde, a vivenda e os seus gastos, a oferta de transporte e lecer, o equipamento persoal e as entidades financeiras.

Para iso, entre outubro e novembro do pasado ano, realizáronselles un total de 1200 entrevistas a persoas de entre 65 e 80 anos, situadas no que hoxe en día se denomina a Golden age (de 65 a 75 anos) e a Grey age (de 75 a 90 anos). Todos eles vivían no seu propio fogar nas 17 comunidades autónomas do país e cómpre indicar que non se incluíu a poboación maior residente en unidades e centros asistenciais.

Ademais, realizáronse tres reunións en Vitoria (zona norte), Madrid (zona centro) e Vitoria (zona sur) para profundar na percepción sobre o consumo e o marco xeral do proceso de envellecemento das persoas maiores. Cada grupo estaba integrado por homes e mulleres entre os 60 e 75 anos de clase social media.

Consumo e envellecemento

O consumo da poboación española maior de 65 anos non debe infravalorarse. Os fogares sustentados por persoas maiores de 65 anos realizaron en 2013 un gasto medio de 23.236 euros. Supuxeron o 24 % do gasto total das familias españolas durante ese ano (un de cada catro euros gastados nos fogares). Son datos da Enquisa de Orzamentos Familiares elaborada polo INE que reflicten a importancia do consumidor maior. Sobre todo, se se ten en conta a evolución desta proporción, que pasou de significar o 18 % en 2007 ao actual 24 %.

E en que gastan os fogares cuxo sustentador principal é maior de 65 anos? O 41 % do seu orzamento doméstico está destinado a vivenda, auga, electricidade, gas e outros combustibles. O 17 % vai parar aos alimentos e ás bebidas non alcohólicas. O resto repártese, por orde de importancia, en varias partidas: transportes; hoteis, cafés e restaurantes; mobiliario e equipamento do fogar e outros gastos correntes de conservación da vivenda; saúde; lecer, espectáculos e cultura; comunicacións; bebidas alcohólicas e tabaco e ensino. A crise tamén entrou de cheo neses fogares sustentados por maiores de 65 anos. As persoas que participaron no estudo perciben un empobrecemento xeneralizado dos xubilados. Nos últimos anos, o incremento dalgunhas partidas orzamentarias domésticas (subministracións básicas da vivenda, medicamentos a consecuencia dos recortes nos produtos financiados pola Seguridade Social etc.) fixo que as persoas de máis de 65 anos, cuxa fonte de ingresos é a pensión de xubilación, se privasen dalgúns produtos ou actos de consumo e que tivesen que modificar os seus hábitos e aplicar medidas de aforro para cubrir as áreas que consideran fundamentais.

As persoas maiores de entre 65 e 80 anos do estudo recoñecen que variaron a súa visión do consumo. Ao que máis prioridade lle dan agora é a saúde e ao coidado persoal (un 65 % deles deulle maior importancia como área de consumo). En segundo lugar, o 53 % cita a alimentación e, en terceira posición, o 51 % nomea a vivenda e as subministracións básicas. A partir de aí, a importancia concedida a outras áreas de consumo cae de forma relevante, sobre todo a relacionada co lecer e co tempo libre.

Dificultades: cantas o cales?

Dificultades de consumo?

Para estudar os problemas de consumo da poboación maior, elaborouse un índice de dificultades ao consumo (IDC). Este indicador cuantificou os hábitos e as dificultades nas diferentes áreas de consumo (alimentación e bens diarios, saúde, vivenda e os seus gastos, oferta de transporte e lecer, equipamento persoal e entidades financeiras) e permitiu segmentar a poboación entre os 65 e os 80 anos respecto das súas dificultades de consumo e tamén crear oito perfís de consumidores maiores.

Así, o IDC medio sitúase nos 2,6 puntos sobre unha escala de 1 (dificultades mínimas) e 10 (máximas). O 89 % dos entrevistados atópanse nun nivel de dificultades ao redor da media (de 0 a 4 puntos).

Aínda que a media xeral indica un nivel de dificultades de consumo baixo, o IDC permitiu comprobar que o 22 % das persoas de entre 65 e 80 anos enquisadas si teñen problemas á hora de consumir. Englóbanse nos seguintes grupos: anciáns solitarios en risco (un 5 %), anciáns tutelados sen interese polo consumo (o 7 %) e anciáns solitarios con limitacións físicas (un 10 %).

Porén, en liñas xerais, non parece que as persoas maiores identifiquen moitas limitacións no seu consumo, salvo aquelas derivadas da súa capacidade adquisitiva. Con todo, cabe pensar que as manifestacións físicas e cognitivas do envellecemento afectan máis do que eles, como colectivo, poden manifestar.

E é que se comprobou que hai poboación que queda excluída de prácticas que o resto consideramos comúns no día a día: sacar efectivo dun caixeiro, recargar a tarxeta de transporte… No entanto, a eles cústalles identificar esta exclusión como unha limitación, xa que tenden a organizarse doutro xeito, acudindo ao portelo, esperando colas ou solicitando axuda de familiares etc.

Por tanto, máis alá da capacidade económica, son dúas as variables principais que marcan as maiores ou menores barreiras ao consumo da poboación maior: a maior ou menor distancia á tecnoloxía e a diminución das capacidades físicas relacionadas coa mobilidade. Así, quen menor capacidade teña para enfrontarse a un contestador automático ou a unha máquina expendedora maiores límites terá respecto da súa autonomía persoal. Igualmente, quen sufra ou padeza certa deterioración física máis alá dos normais achaques desta etapa vital, máis axuda precisará para transportar as compras, para acceder ao transporte público ou para moverse nunha tenda e máis necesitará de áreas de descanso.

Perfil e características dos enquisados

Radiografía da poboación maior

Homes acabados de chegar á etapa dourada

• Mostra. O 16 % do total.
• IDC. 1,7 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. Composto por homes. O 56 % ten entre 65 e 69 anos. O 79 % forman fogares compostos por eles e a súa parella.
  • Saúde. O 42 % atópase perfectamente de saúde e o 34 % bastante ben. A súa autonomía persoal obtén un 8,8 de media. Ademais, o 36 % leva unha vida activa.
  • Nivel económico. O 46 % dispón dun nivel de renda de máis de 1500 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. A do 90 % é alta.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. Ningún ten dificultades para seguir unha dieta rica e variada. Na súa gran maioría, non saltan ningunha comida.
  • Saúde. O 96 % non tivo dificultades para o coidado da súa saúde.
  • Vivenda e gastos. Non teñen ningunha dificultade para aboar facturas. Son autónomos para xestionar a relación coas empresas provedoras de subministracións básicas.

Homes sénior con poucos recursos

• Mostra. O 14 % do total.
• IDC. 2,1 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. Composto por homes. Teñen idades diversas, pero o 51 % está entre os 65 e os 69 anos. O 70 % vive en parella.
  • Saúde. O estado de saúde do 86 % é moi bo. Teñen un 8,5 de autonomía persoal. O 26 % non aprecia ningún signo de envellecemento.
  • Nivel económico. O 40 % ten un nivel de renda mensual entre os 600 e os 1000 euros. E un 32 % chega aos 1500 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. Un 28 % ten un nivel nulo.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. Un 29 % modificou os seus hábitos de compra e agora está máis pendente das ofertas. Só o 4 % sinala algunha dificultade de pouco valor para levar unha rica dieta variada e, nese caso, é fundamentalmente por saúde. O 89 % non salta ningunha comida.
  • Saúde. O 95 % non tivo ningunha dificultade para o coidado da súa saúde.
  • Vivenda e gastos. A gran maioría non tivo dificultades para aboar recibos. Un 22 % delega noutra persoa a relación coas empresas provedoras de subministracións, así como a interpretación das facturas. Así, un 27 % tivo dificultades nalgunha ocasión para realizar reclamacións ou avisos de incidencias ao atoparse con contestadores automáticos.

Mulleres sénior saudables

• Mostra. O 20 % do total.
• IDC. 2,1 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. Composto por mulleres na súa totalidade. O 48 % ten entre 65 e 69 anos e o 32 % ten entre 70 e 74 anos. O 63 % vive en parella e un 15 % soa.
  • Saúde. O 78 % cualifica o seu estado de saúde como bo ou moi bo. Teñen un 8,7 de media de autonomía persoal. Un 38 % di que non comezou a notar ningún signo de envellecemento.
  • Nivel económico. Un 39 % dispón dun nivel de renda mensual entre os 1000 e os 1500 euros. E un 23 % supera esa cifra.
  • Capacitación tecnolóxica. Un 38 % ten un nivel alto e o 50 % un nivel baixo.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. O 84 % di non variar os seus hábitos en canto á alimentación e, en caso de facelo, ten que ver coa nova composición do fogar e coa saúde. A maioría (o 98 %) non ten dificultades para seguir unha alimentación rica e variada. Un 11 % salta algunha comida, esporadicamente, por falta de apetito.
  • Saúde. O 93 % non ten ningunha dificultade para coidar a súa saúde.
  • Vivenda e gastos. Nove de cada dez non tivo problemas para aboar algún recibo.

Persoas sénior provedoras do soporte familiar

• Mostra. 17 % do total.
• IDC. 2,7 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. O 61 % son mulleres e o 39 % homes. Están todos por debaixo dos 70 anos. Un 21 % vive coa súa familia extensa e o 52 % en parella. Nun de cada tres casos, a familia extensa hai pouco que se uniu por mor, sobre todo, da crise económica.
  • Saúde. O 70 % ten achaques propios da idade. Cualifican a súa autonomía persoal arredor dos 6,9 puntos, por debaixo da media.
  • Nivel económico. O 50 % dispón dunha renda por debaixo dos 1000 euros e un 21 % entre 1000 e 1500 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. O nivel do 30 % é nulo e o do 57 % baixo.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. Un 34 % modificou hábitos de compra de bens diarios, reducindo caprichos ou comprando máis marcas brancas. Un 12 % di que tivo problemas para seguir unha alimentación rica e variada, principalmente por motivos económicos.
  • Saúde. Un 22 % tivo problemas para custear os seus tratamentos de saúde, pospoñendo visitas ou eliminando doutras partidas para cubrir esta. O motivo principal foron os medicamentos non financiados e a redución da súa capacidade adquisitiva.
  • Vivenda e gastos. Un 4 % ten problemas para aboar a luz e o 7 % o gas. Teñen unha facilidade media para tratar coas compañías subministradoras. O 16 % di que tivo algunha vez dificultade para facer reclamacións por falta de teléfonos gratuítos e un 14 % sentiuse vítima de enganos ao asinar contratos.

Mulleres sénior saudables con poucos recursos

• Mostra. 12 % do total.
• IDC. 2,8 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. Composto por mulleres. De idades diferentes. O 46 % son viúvas.
  • Saúde. O seu estado de saúde é bo e o 77 % está perfectamente. A súa autonomía persoal alcanza un 8,4. O 26 % non nota ningunha limitación asociada ao envellecemento.
  • Nivel económico. Todas teñen ten unha renda mensual inferior aos 1000 euros. En concreto, o 21 % por debaixo dos 600 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. A do 61 % é baixa e a do 13 % nula.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. Un 30 % variou hábitos, reduciu caprichos, compra noutras tendas e está pendente de ofertas. Un 8 % di ter problemas para seguir unha alimentación rica e variada, fundamentalmente por motivos económicos. O 12 % salta algunha comida, esporadicamente, en parte porque non lle apetece cociñar para un.
  • Saúde. O 20 % tivo problemas para custear os seus tratamentos de saúde. Incluso un 39 % tivo que abandonar algún tratamento.
  • Vivenda e gastos. Un 12 % tivo problemas para pagar a luz, o 8 % para pagar o gas e o 9 % para pagar o teléfono. Arredor do 33 % delega a relación coas empresas subministradoras noutras persoas. Isto leva a que, por medo ao engano, un 37 % opte polo inmobilismo contractual. O 13 % evita facer reclamacións por falta de teléfonos gratuítos e o 29 % polo abuso de contestadores. O 27 % recorre a familiares porque se sentiron enganados.

Anciáns solitarios con limitacións físicas

• Mostra. 9 % do total.
• IDC. 3,4 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. Formado integramente por maiores de 75 anos. O 56 % son homes e o 44 % mulleres. O 59 % é viúvo. Seis de cada dez viven sós.
  • Saúde. O 86 % ten achaques propios da idade. A súa autonomía persoal obtén un 6,6 de media. O 67 % ten perda de agudeza visual, o 46 % dificultades de movemento e o 29 % perda de oído.
  • Nivel económico. O 51 % dispón dunha renda mensual por debaixo dos 1000 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. A do 34 % é nula e a do 56 % baixa.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. Teñen máis dificultades que a media nos espazos comerciais; concretamente, o 68 % na lectura das etiquetas dos prezos, o 71 % nos envases e o 58 % na comprensión das etiquetas dos prezos. Un 26 % necesitou unha área de descanso e o 44 % precisou transportar produtos en cestas ou carros. O 62 % necesitou axuda para acceder a produtos situados en estantes superiores e o 54 % nos inferiores, tamén para subir os produtos á caixa (50 %) ou para transportar as compras para a casa (55 %).
  • Saúde. O 38 % viu incrementarse a súa relación con profesionais da saúde. Un 15 % di que ten dificultades para custear os seus tratamentos e que tivo que reorganizar as súas partidas orzamentarias.
  • Vivenda e gastos. Menor cambio de hábitos de luz, gas ou teléfono. Na súa maioría delegan noutros a relación coas empresas subministradoras, xa que se ven limitados para realizar reclamacións, cambios de contrato; de feito, o 38 % necesitou axuda nalgún momento.

Anciáns tutelados sen interese polo consumo

• Mostra. 7 % do total.
• IDC. 3,7 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. O 68 % é muller, fronte ao 33 % de homes. O 62 % ten máis de 75 anos. O 61 % vive en parella e un 36 % coa súa familia extensa, na súa maior parte desde sempre.
  • Saúde. O 44 % di atoparse bastante “amolado” de saúde. Cualifica a súa autonomía persoal cun 5,1. O 82 % ve dificultades de movemento, o 76 % perda de agudeza visual e o 61 % perda de forza e resistencia.
  • Nivel económico. O 46 % ten un nivel de renda por debaixo dos 1000 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. O 33 % ten un nivel nulo e o 52 % baixo.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. O 10 % ten problemas para seguir unha dieta sa e variada pola súa saúde. Arredor do 45 % tivo un maior grao de dificultades de comprensión de prezos, sinalizacións de ofertas e problemas de mobilidade en tenda. Tamén ven barreiras no transporte de produtos (o 49 %), no acceso aos produtos pola posición dos estantes (60 % superiores e 57 % inferiores) e ás cintas de caixa (58 %) e no transporte ao domicilio (50 %).
  • Saúde. A maioría viu como a relación cos profesionais de saúde crecía (o 53 %) e un 29 % tivo problemas para seguir ou para custear tratamentos.
  • Vivenda e gastos. Restrinxiron gastos no consumo de luz (38 %), gas (o 14 %) e teléfono (o 16 %), aínda que as dificultades para aboar recibos non teñen case incidencia. O 48 % delega noutros a relación coas compañías de subministracións porque precisa de axuda.

Anciáns solitarios en risco

• Mostra. 5 % do total.
• IDC. 4,9 puntos.
• Retrato vital
  • Perfil. O 70 % ten máis de 75 anos. O 57 % son mulleres e o 43 % homes. A práctica totalidade son viúvos (o 99 %) e forman fogares unipersoais.
  • Saúde. O 63 % di atoparse “amolado” de saúde. A súa media de autonomía é de 5,0. A agudeza visual, a forza e o oído son capacidades que ven minguadas na súa gran maioría. E o 60 % tamén ven diminuídas as súas capacidades de movemento.
  • Nivel económico. O 33 % ten unha pensión por debaixo dos 600 euros e o 46 % entre os 600 e os 1000 euros.
  • Capacitación tecnolóxica. O do 71 % é nula.
• O consumo en…
  • Alimentación e bens diarios. O 16 % di ter dificultades para seguir unha dieta rica e variada, ben polo seu custo, por ter problemas para ir comprar ou mesmo por descoñecemento. E o 34 % salta algunha toma porque sofre anorexia ou porque non quere cociñar para un. Son un colectivo con grandes dificultades nos espazos comerciais. A lectura de prezos, de información de produtos, a necesidade de áreas de descanso, dun aseo, de transporte, de apertura de envases…
  • Saúde. O 43 % ve como a relación cos médicos se incrementa e o 33 % ten problemas para custear estes servizos, e chega mesmo a abandonar o tratamento nalgúns casos.
  • Vivenda e gastos. O 24 % di que ten problemas para aboar a luz, o 13 % o gas e o 16 % o teléfono. O 65 % delega a relación coas empresas subministradoras e a un 23 % parécelle difícil comprender conceptos ou facturas. Ao 76 % cústalle entender as facturas, o 63 % ten dificultades para se enfrontar a unha reclamación ou a un contestador automático e o 31 % foi vítima dalgún engano na súa propia vivenda.