O café

O estimulante natural por excelencia

Dúas ou tres cuncas ó día da infusión máis popular no noso país non supoñen un risco para a saúde
1 Febreiro de 2005
Img alimentacion listado 285

O estimulante natural por excelencia

Composición do café

/imgs/20050201/alimentacion.01.jpg
O café é a bebida natural máis rica en cafeína, a substancia máis coñecida do café e a que lle confire as propiedades estimulantes e parte do seu sabor amargo. Contén ácidos orgánicos que inflúen no sabor, arrecendo e aroma do café e que son as responsables da súa acidez; así como minerais (potasio, magnesio, calcio, cromo…) e vitaminas (niacina), aínda que o seu valor nutritivo é case nulo, dada a pouca cantidade necesaria para elaborar unha cunca de café.

A cafeína

A cafeína é un alcaloide producido polas follas, as sementes ou os froitos dunhas 60 plantas de todo o mundo. Trátase dunha substancia que penetra con facilidade en tódalas células do organismo e que estimula a transmisión dos impulsos entre as neuronas. Por iso, admítese que unha cantidade diaria de cafeína inferior a 300 miligramos, equivalente a dúas ou tres cuncas de café, tonifica o organismo, alivia a fatiga, atrasa o cansazo e favorece as funcións intelectuais. Ademais, a cafeína posúe un efecto vasoconstritor a nivel cerebral, o que explica a súa presenza nalgúns medicamentos indicados para tratar a migraña.

O consumo frecuente de café leva consigo unha adaptación á cafeína, que non adicción, e isto explica que persoas afeitas a tomalo poidan experimentar síntomas como cansazo, irritabilidade, falta de concentración ou dor de cabeza se non inxiren a súa dose habitual de cafeína. Tamén explica que quen está afeito a tomar café cada noite xa non sufra de insomnio. A cafeína non se acumula no organismo, degrádase no fígado e elimínase polos ouriños entre 3 e 6 horas despois do seu consumo. Ten un leve efecto diurético, polo que grandes doses de cafeína poden provocar deshidratación.

Efectos adversos do café

/imgs/20050201/alimentacion.02.jpg
Beber demasiado café pode provocar efectos indesexables como axitación, insomnio, taquicardia, tremores e trastornos gástricos, aínda que hai quen sofre malestar cunha soa cunca. A cafeína aumenta a secreción de ácido clorhídrico e de pepsina no estómago, polo que o café e outras bebidas que a conteñen non están indicadas en caso de molestias dixestivas. A cafeína produce un aumento -lixeiro e transitorio- da frecuencia cardíaca e da presión arterial, efecto que se extingue nun tempo breve, polo que as persoas con hipertensión ou cardiopatía (enfermidade do corazón) poderían consumir café con moderación, sempre con asesoramento médico.

O proceso de elaboración

A partir dos froitos maduros do arbusto obtense o café verde, que non ten o arrecendo, sabor e cor típicos do café que coñecemos. Eliminadas as capas que cobren os grans de café, estes tórranse no que supón o momento máis crítico no seu procesado, xa que se producen reaccións químicas e físicas responsables da formación das substancias que lle proporcionan as súas calidades sensoriais (sabor, aroma, etc.). No torrado natural só participan o café e unha fonte de calor. Un mal torrado pode converter un bo gran de café nun café moi amargo ou moi ácido; e un bo torrado pode tapar algúns defectos. Co torrado, a cor dos grans de café vai cambiando ata alcanzar o castaño escuro. Pódense definir catro graos de torrado: lixeiro, medio, escuro e moi escuro, e aplícase un ou outro segundo o país consumidor. En xeral, canto menor sexa o grao de torrado, máis clara será a cor e máis suave e menos amargo resultará o sabor. O envasado do café ten unha grande importancia: os cafés envasados ó baleiro conservan as súas calidades por estaren protexidos da luz, do aire e da humidade.

Tipos de café

Segundo o torrado, o café pode ser natural (o gran cru tórrase) ou torrefacto (durante o torrado engádeselle azucre ó café, este caramelízase e cobre o gran). O torrado torrefacto -moi consumido en España, Portugal, Arxentina e Costa Rica- dálle unha cor intensa, sabor máis forte e maior corpo, pero a cambio perde os delicados aromas e sabores do café de torrado natural. Os cafés de gran calidade perden calidades e os de peor calidade melloran.

O café tamén pode ser soluble, máis coñecido como ‘instantáneo’. Neste caso, o café torrado móese para permitir a extracción dos sólidos solubles con auga a altas temperaturas e presión. Este tipo de café contén cafeína sempre nunha cantidade superior ó 2,5%.

Para rematar, cómpre citar o café descafeinado. A industria logrou extraer a maior parte da cafeína do café (non toda). A cantidade de cafeína non debe superar o 0,1% nos cafés descafeinados e o 0,3% nos cafés solubles descafeinados. Recentemente atopouse unha especie de café sen cafeína que seguramente será comercializada nuns cinco anos.

Contido en cafeína de distintos alimentos e bebidas
Ración Contido en cafeína/teína (mg/ración)
Cunca de café filtrado (normal ou soluble) 180 ml 100-150
Cunca de café descafeinado 180 ml 2
Cunca de té negro 180 ml 25-50 (teína)
Chocolate negro 40 g 190 (teobromina*)
Cacao en po 10 g 160 (teobromina*)
Lata refresco de cola (normal ou light) 330 ml 35-45
Lata de refresco enerxético (tipo Red Bull-marca rexistrada) 250 ml 75-85

* Teobromina: substancia con menor poder estimulante cá cafeína ou cá teína.

A cafeína no deporte

/imgs/20050201/alimentacion.03.jpg
O consumo de cafeína é legal no deporte de alta competición e considérase unha substancia dopante só se se consome en altas doses (5-6 cuncas de café forte). A cafeína estimula a secreción de adrenalina, o que acelera a liberación ó sangue de ácidos graxos que están almacenados no tecido adiposo (reserva de graxas). Isto permite que durante os primeiros momentos do exercicio, o organismo utilice ácidos graxos, polo que as reservas musculares de glicosa duran máis e retárdase o desfalecemento. Non obstante, a causa do elevado número de estudos científicos nos que se valora a acción da cafeína con distintos efectos sobre deportistas, resulta difícil unha interpretación única dos seus resultados.

Variedades de café

De tódalas especies de café, só se cultivan dez, e de dúas delas obtense o 90% da produción mundial de café: Coffea arábica e Coffea canephora (Robusta).

  • Arábica: representa o 70% da produción mundial de café e considérase o máis selecto polas súas calidades aromáticas e polo seu suave sabor; por iso adoita ser máis caro. O contido en cafeína do gran é relativamente baixo, entre un 0,9 e un 1,5%.
  • Robusta: considérase menos sabedor e aromático có Arábica, polo que é moi usado pola industria alimentaria na elaboración de café instantáneo e doutros cafés máis baratos. Contén o dobre de cafeína có Arábica (entre un 2 e un 3,5%).