Escrutando o Universo
Que somos? Onde estamos? A onde imos? Estas son as grandes preguntas e as respostas a elas trátanas de obter enxergando o ceo os homes e mulleres dunha das ciencias máis antigas do mundo, a Astronomía. Que leva hoxe aos astrofísicos e enxeñeiros a seguir observando as estrelas? Rafael Bachiller, director do Observatorio Astronómico Nacional teno claro: a súa implicación no desenvolvemento da sociedade e no seu progreso. Descóbrense misterios do cosmos, pero tamén se desenvolven novas tecnoloxías, teorías e avances científicos que benefician a toda a Humanidade.
Universo invisible
O noso país ten unhas instalacións de primeira liña para a observación das estrelas. Os potentes telescopios e radiotelescopios situados en España permiten aos seus preto de 500 astrónomos profesionais investigar a orixe e a evolución do Universo. O Observatorio Astronómico Nacional, dependente do Ministerio de Fomento, conta en Yebes (Guadalaxara) cunha das maiores instalacións de Europa para o estudo das ondas de radio emitidas polos astros. En particular, a antena de 40 metros de diámetro que entrará en servizo este mes é un dos radiotelescopios máis sensibles do mundo.
Observación a través de ondas
lgúns dos obxectos máis importantes do Universo, como as radiogalaxias ou os cuásares, a penas son visibles nos telescopios, pero son auténticos monstros emitindo ondas de radio. As radiogalaxias teñen buratos negros no seu interior e emiten uns enormes chorros de materia de moitos anos luz de distancia dende o seu núcleo. Para observar estes obxectos “invisibles” hai que utilizar grandes antenas de moi alta precisión, como a de Yebes, conformada por 420 paneis de aluminio e capaz de detectar unha enerxía equivalente ao golpe dunha folerpa de neve.
Preparando a observación
Os astrónomos, en ocasións, forman parte dos equipos dos observatorios astronómicos, pero outras veces son profesores universitarios ou investigadores do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) que solicitan a utilización deses grandes telescopios para realizaren os seus proxectos de investigación, que preparan coidadosamente durante longos períodos de tempo co fin de lograr o acceso a un instrumental exclusivo.
Observando
Unha vez asignado o tempo de observación, o astrónomo desprázase ao observatorio para tomar as súas medidas. En radioastronomía pódese observar o cosmos de noite e de día (salvo en posicións moi próximas ao Sol). Os datos, que son recollidos polos telescopios e gravados por ordenadores, son interpretados polos astrónomos para comprender o seu significado e verificar teorías. En numerosas ocasións, as observacións serven para formularse novas preguntas e comezar a planificar outros experimentos. O fin último é achar novos descubrimentos sobre o noso Universo.
Alta sensibilidade
Os requirimentos dos astrónomos para as observacións de obxectos cada vez máis distantes e máis débiles esixen unha actualización continua dos telescopios e os seus equipos. Utilízanse as máis modernas tecnoloxías e desenvólvense técnicas que logo poden ser aplicadas noutros ámbitos, como o da medicina. Os técnicos e enxeñeiros de telecomunicacións no Observatorio Astronómico Nacional traballan para dotar aos detectores do centro coas maiores prestacións posibles. É un traballo de equipo: obedecendo ás necesidades dos físicos (os astrónomos sono) os enxeñeiros son capaces de desenvolver novos materiais e tecnoloxías ad hoc.
Os resultados
Os resultados obtidos das observacións publícanse en revistas científicas e preséntanse en congresos internacionais, onde se discuten con outros científicos. Obtéñense novas ideas útiles para interpretar datos doutras observacións astronómicas. Por exemplo, o pasado verán debateuse a consideración de Plutón como un planeta do Sistema Solar, xa que hai outros obxectos similares en órbita co sol aos que non se lle confire tal categoría. Non obstante, é o único “planeta” descuberto por Estados Unidos, de aí a súa insistencia en mantelo. Fóra de polémicas, a comunidade científica ten previsto inaugurar no ano 2020 o proxecto SKA. Trátase de construír un quilómetro cadrado de pequenos radiotelescopios. Cinco anos antes, no 2015 inauguraríase Alma, un gran telescopio milimétrico en Atacama, na cordilleira andina de Chile, a 5.000 metros de altitude. Con ambos os dous proxectos aspírase a ter o Universo un pouco máis preto.