Eguberriak seguru gozatzeko
Ospakizun-egunak izaten dira Eguberriak, jan, edan, abestu, topa egin eta gozau. Eta hori guztia egin ondoren, gogor samarra izan daiteke biharamuna: batzuetan, ez dago tarte handirik familia-giro alaitik komuneko edo ohatzeko bakardadera. Eta urdaila gurgurka ari zaigula, otarrainxkekin oroituko gara… Deskuidutxo bat aski baita zenbait jaki hondatzeko; adibidez, otarrainxkak behar baino denbora gehiagoan hozkailutik kanpo edukitzea. Eguberrietan, eskabide handia izaten dute zenbait produktuk, eta jendeak dezente lehenago erosteko ohitura izaten du, batere gabe gelditzeko beldurrez. Produktu horietako batzuek osasun-arrisku handia izaten dute, eta kalitate onekoak ez badira edo behar bezala kontserbatzen ez baditugu, eta prestatzerakoan ere kontu edukitzen ez badugu, toxi-infekzioak sor daitezke.
Nola hautatu eta kontserbatu produktuak
- Arraina oso erraz hondatzen da; erosi eta azkar samar jatekoa da, eta hotzetan eduki behar da beti. Sekula ez du ukitu behar hosto berdeko barazki edo berdurarik (letxuga edo perrexila, esaterako).
- Arrain freskoak itsatsita edukitzen ditu ezkatak, zakatzak gorri eta geruzatxoak bereizita, eta begiak distiratsu, ez hondoratuta. Usaina ere freskoa izaten du, itsasoarena.
- Itsaskia da elikagairik galkornetakoa, eta, beraz, ahalik eta freskoena erosi behar da. Berehala jatekoa ez bada, hobe da egosita edo izoztuta erostea.
- Ez da erosi behar itsaskirik susmagarri izan litezkeen saltokietan edo iruzur egin dezaketenetan.
- Molusku freskoek etiketa batean adierazi behar dute garbitu egin dituztela salgai jarri aurretik. Maskor bikoek itxita egon behar dute, eta sutan prestatu ondoren, ireki egin behar dute; irekitzen ez badira, hobe da botatzea.
- Arrainak eta itsaskiak poltsa isotermikoetan garraiatu behar dira, hotz-katea ez dadin eten, eta etxera heldutakoan, hozkailuan sartu behar dira berehala.
- Arraina edo zenbait itsaski (olagarroa, txibia…) gordinik jatekoak badira, izoztu egin behar dira 48 orduz, gutxienez; bestela, gerta daiteke anisakis larba biziak jatea.
- Haragiak hotzetan eduki behar dira, eta ongi bereizita, jatorriaren, sailaren eta mozte moduaren arabera.
- Hegaztien haragiak bereizita egon behar dute gainerakoetatik, kutsadura gurutzatuak saihesteko.
- Egoera onean den haragi batek gainazal leuna behar du, trinkoa eta elastikoa izan behar du, eta hezetasun pixka bat eduki behar du. Ez du zertan eduki zati ilun edo nabarrik.
- Kontu handia izan behar da erraiekin eta haragi xehatuarekin (unean bertan xehatua izan behar du edo behar bezala ontziratua egon behar du).
- Urdaiazpikoak, batez ere iberiarrak, puntutxo zuri batzuk eduki ditzake mozten denean; ongi ondua dagoela esan nahi du horrek, ez da kalitate txarraren adierazgarri. Urdaiazpiko zatia giroko tenperaturan eduki behar da, leku fresko eta lehorrean, berezko duen gantzak estaltzen duela.
- Ehizakia elikagai arriskutsua izaten da, eta, beraz, osasun-berme guztiak eskaintzen dituzten zatiak soilik jan behar dira, eta zorrotz bete higiene-neurriak, kutsadura gurutzaturik ez gertatzeko beste elikagaiekin. Sutan ongi prestatzea higienizatze-tratamendu ona izango da.
- Pateak, antxoak edo urdaiazpiko egosia, egiaz, erdi-kontserbak dira, eta hotzetan eduki behar dira, higienizatze-tratamendu bakarra eman baitiete (pasteurizazioa/egostea), baina ez kontserbatzeko tratamendua.
- Hutsean ontziratuta dauden produktuak ere erdi-kontserbatzat har daitezke: keztatuak edo xerratan datozen hestebeteak, adibidez, hotzean eduki behar dira.
- Erosi aurretik, begiratu egin behar da zer data baino lehen kontsumitzea komeni den edo noiz iraungitzen den; horrez gain, ontzia nola dagoen ere aztertu behar da (ez du egon behar mailatua, eta herdoil-arrastorik ere ez du eduki behar).
- Baztertu egin behar dira konkortuta edo sabelduta dauden ontziak eta irekitzean airea askatzen dutenak.
- Saltokietako izozkailuek termometroak eduki behar dituzte agerian, eta tenperaturak -18 ºC baino txikiagoa (hotzagoa) izan behar du.
- Produkturen batean hotz-katea eten dela sumatuz gero (zatiren bat desizoztu zaiola), ez hartu; horrez gain, ez dira hartu behar ontzi guriak dituztenak, produktuaren gainean izotz zuria dutenak, ontzi urratuak, gainean likido izoztua dutenak…
- Erosketak egiterakoan, jaki izoztuak azken-azken unean hartu behar dira, eta hotza pilatzen duten poltsa isotermikoak erabili behar dira beti garraiatzeko.
- Behin etxera iritsita, ahalik eta lasterren sartu behar da produktua izozkailuan.
- Produktuak zer agintzen duen, horixe egin behar da: desizoztu edo zuzenean prestatu, eta ekoizlearen aginduei jarraitu behar zaie beti.
- Frutek eta barazkiek ez dute behar izaten kontserbatze-baldintza berezirik saltokietan, baina hotzetan egon litezke.
- Ontzietan edo handizka jarriak egon daitezke, eta “garbiak” egon behar dute, lurrik gabe edo jateko balio ez duten zatirik gabe.
- Saihestu egin behar dira zati hondatuak, kolpatuak edo oso umotuak.
- Ahal balitz, jango diren egunean bertan erosi behar lirateke; era horretan, ziurtatua egongo litzateke freskoak direla.
- Kremaz edo esne-gainez egindako tartak osasun-arrisku handikotzat jotzen dira, eta hotzetan edukitzekoak dira. Etxean eginez gero, zorrotz zaindu behar dira higiene-neurriak.
- Fruitu lehorrek ez dute apurtuta egon behar, ez dute orbanik eduki behar, ez zulorik edo deformaziorik, eta berezko kolorea izan behar dute. Behin azala kenduta, fruituaren itxurak ez du izan behar ez gantzatsuegia, ez lehorregia. Ontzietan datozen fruitu lehorretan, arretaz zaindu behar da ontzia zulaturik ez egotea, eta hezetasun arriskurik txikiena sumatuz gero, baztertu egin behar da, toxinak sortzen dituzten lizunak eduki ditzake eta.
- Kontu izan behar da etxean egindako izozkiekin eta arrautza osagai gisa daukaten postre hotzekin (esne-arrautzak, flanak, biskuitak, izozkiak). Oso erraz hondatzen dira horiek guztiak.
Aurrez erosi eta izoztu
- Elikagai bat aurrez erosi eta izoztea erabakitzen bada, oso freskoa izan behar du, eta kalitate on-onekoa.
- Kendu egin behar dira jateko ez diren zatiak, elikagaia egoki ontziratu eta etiketa jarri behar zaio, jakiteko zer produktu den eta noiz izoztua den.
- Hobe da, eta seguruagoa ere bai, krustazeoak izoztuta erostea, eta ez etxean aritzea izozten. Berdurak izoztu nahi baditugu, irakin egin behar dira aurrez.
- Jakiak prestatu ondoren, hoztera utzi behar dira izoztu aurretik, zeren bestela denbora asko beharko bailukete izozteko, eta ukitzen dituzten jakiak desizoztu egin ditzakete. Gehienez, ordubetean eduki behar dira hozten, eta ontzi tapatuetan izoztu.
- Izozteko prozesuak ahalik eta azkarrena izan behar du; horrela, murriztu egiten da arriskua eta hobeki irauten dute ezaugarri organoleptikoek.
- Lau izar dituen hozkailua erabiltzea komeni da; hozkailu horiek -18 ºC-an mantentzen dute, gutxienez, tenperatura, eta aparteko potentziari esker, gai dira -30 ºC-raino iristeko ere.
- Desizozteko orduan, elikagaiak elkarrengandik bereizita egon behar dute, kutsadura gurutzatua saihesteko. Ontzi garbi eta irazgaitz batean jarri behar dira hozkailu barrenean, eta saihestu egin behar da beste elikagaien gainean tantak bota ditzaten.
- Sekula ez da berriz izoztu behar guztiz desizoztu den edo zati bat desizoztua daukan elikagaia bat. Berriz izoztekotan, bero handitan prestatu behar da lehenik, prozesu horrek desagerrarazi egiten baititu mikroorganismoak.
Jaki-hondarrak aprobetxatzea
Jaki-hondarrak desegoki erabiltzea izaten da toxi-infekzioak sortzeko arrazoi nagusietakoa, eta Eguberrietan, jaki asko geratzen da jan gabe. Elikagaiak prestatzen direnean, berehala zerbitzatu behar dira; gainerakoan, elikagai hotzak hotzetan eduki behar dira, eta beroak berotan, harik eta jateko ordua iritsi arte (betiere, lehenbailehen jatea komeni da). Tenperatura epelak egokiak izaten dira bakterioak agertzeko. Jakiak behin mahaira atera eta jan gabe geratzen denarekin higiene-neurri batzuk hartu behar dira.
Jaki-hondarrak manipulatzen hasi aurretik, garbitu egin behar dira eskuak, eta tresna garbiak erabili behar dira. Jaki-hondarrak gordetzeko, ontzi garbi bat erabiltzea komeni da, hermetikoa; sekula ez da gorde behar jakia zerbitzatzeko edo prestatzeko erabili den ontzian. Saltsarik balu, bereiz gorde behar litzateke.
Jaki prestaturik gehienak bi egunez eduki daitezke hotzetan. Hortik aurrera, ugaritu egiten da toxi-infekzioak sortzeko arriskua. Horrez gain, jaki-hondarrekin ezustekorik ez gertatzeko, aintzat hartzekoak dira honako aholku hauek ere:
- Etxean arrautzarekin egindako jakiak, batez ere tratamendu termikorik ez dutenak, berehala jan behar dira. Gainerakoan, hotzetan eduki behar dira, eta albait lasterren jan.
- Arrainak eta itsaskiak oso galkorrak eta erraz kutsatzekoak izaten dira, eta prestatzen diren egun berean jan behar dira.
- Haragia saltsatik bereizita gordeko dugu, gehienez ere,24 orduz.
- Jaki-hondarrak ez dira erabili behar gomendatutako epe horietatik kanpora, eta hozkailutik kanpo denboratxo bat egin badute, ez dira izoztu behar.