Oliba olio bihurtzea
Olibondoak
Mundu osoan FAO-k (Nekazaritza eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundea) erroldaturiko 7.455.049 hektareetatik 1.199.093 hektarea (%16) Espainian daude. Olibondoa landare mediterraneo peto-petoa da, Ipar latitudeko 35° eta 45° paraleloen artean ugaltzen dena. Arbolaren sendotasunari esker, zeroz azpiko zazpi graduko tenperaturak nozitzen ditu neguan eta lehorte luzeak udan. Olibondoak aurreneko zazpi urteetan ez du ekoizpenik, 30 urte arte garapenean segitzen du eta 35.etik 150. urtera arte arbola emankorra da eta joria. Ehun eta berrogeita hamar urte inguruan hasten da zahartzen baina, halaz ere, hainbat mendetan -milurteko zenbaitetan, bakanen batek- segituko du ondo produzitzen.
Hamabi hilabeteko zikloa
Udaberrian olibondoa kimatu eta lurra ongarritu egiten da. Udan fruitua etortzen da eta azala berdetik gorrixka aldera igaroko da; garai hau egoki-egokia dute gaitzek eta parasitoek olibondoari erasotzeko. Udazkenean jateko oliba eskuz bilduko da, fruitua erabat heldu baino lehenago. Abenduan, olibaren azalak, berde horixka, ubel eta beltz aldera egingo du. Umotze prozesua mantsoa da, eguzki izpiek gogor jotzen ez dutenean, batik bat. Barietate batetik bestera aldaketak hauteman daitezkeen arren, fruituaren heltze-indizea 0tik 7ra doan eskala baten bitartez determinatzen da. Azalaren zein mamiaren kolore-gamak adieraziko du batetik besterako aldea.
Eskuz, arretaz, poliki
Negu partean olibondoak beteriko azalera zabal-zabalek eskulan asko eskatzen dute. Oliba biltzearen mekanizazioa ez dago oraingoz biziki hedaturik eta sistema gehienak eskuzkoak edo erdi-eskuzkoak dira. Eskuz biltzea, makilekin astintzea, sare gainetara berez erortzea eta dardarizo bidezko astintzea dira oliba biltzeko modu bakarrak egun. Formula zeinahi dela ere, zeregin batzuetan berariaz ahalegindu beharra dago: oliba lurrera eror ez dadin, kolpetik sareekin babesten eta bildutakoa errotara lehenbailehen eramaten, fruitua endeka ez dadin.
Errotan
Olio ore hori ordubetez zanpatzen da, hotzetan, olioa eta landare-ura bereizteko. Oliorik hoberena hotzetan eginiko lehen zanpatzetik erauzten da. Gainerakoak prozesuan segitzen du: berriro ere bereizten da landare-ura zentrifugagailu bertikaletan, olioaren propietateak ez aldarazteko. Eginkizun horretan, minutuko 3.000 biraketaz zentrifugatzen duen erauzgailu elektrikoak dihardu. Dentsitateak desberdinak izatearren, ura geruza batean geratzen da eta oliba orea beste batean. Honela moldatuko da pats-olioa.
Olioaren azidotasuna: kalitatea
Errotan erauzte prozesuak amaitu direnean, 1,5º (fin) baino azido oleiko gutxiago daukaten olio birjinak (oliba-zuku hutsa, nahasi edota birfindu gabea) bakar-bakarrik bideratzen dira horrela kontsumitzera. Olio horietatik hoberenak dira gradu bat baino gehiago ez dutenak (“estrak”). Gradu eta erditik hiru gradura artekoak (“arrunt” edo “erdi-finak”) eta, areago, portzentaje horretatik gorakoak ere (“gurenduak”) prozedura fisikoen bitartez fintzen dira, komertzializatzeko gauza izan daitezen.
Bodegatik sukaldera
Olioaren propietate apartak aldatzeke iraunarazteko, altzairu herdoilezinezkoetan edo ontzi beiraztatuetan gorde behar da, eguzki argitatik kanpo eta kontserbatzeko tenperatura egokian (20ºC). Kanpainan eho eta ontziratutako oliba olioaren kolorea urre -erdea da eta handik hilabete batzuetara urre- distiratsu bilakatuko da. Etxean ezin da olioa luzaro gorde; edukitzekotan, toki ilun, freskoan, hermetikoki itxita utzi behar da, inola ere ireki gabe. Ontziratu denetik urtebeteko epea du oliba olioak, egoki kontsumitzeko.