Gösta Esping-Andersen, Catedrático de Socioloxía

"Unha boa política de pensións comeza nos bebés"

1 Xuño de 2010
Img entrevista listado 633

Como cualificaría nestes momentos a saúde do Estado do Benestar?

Practicamente dende o intre en que naceu o Estado do Benestar tras a Segunda Guerra Mundial, declarouse en crise de forma cíclica cada dez anos. Agora vivimos unha crise que non sabemos ben como definir, se é do Estado do Benestar ou máis da economía, e non con factores que teñen que ver co Estado do Benestar e si co sistema financeiro mundial.

O Estado do Benestar é sostible nestes intres?

Foi sostible nas outras crises e non vexo por que non o vai ser no futuro. A única dimensión importante no novo debate é a demográfica, que fai que cambien as regras de xogo do Estado do Benestar. Hai que ter en conta que boa parte se construíu arredor dunha demografía moi favorable e agora temos unha demografía estrañamente desfavorable, que continuará decrecendo ata o 2040-2050. Esta sería a data do clímax do mal demográfico que se traduce na falta de bebés.

Imaxine que son un neoliberal; como trataría de me convencer das bondades do Estado do Benestar?

Hai xa varios modelos de Estados do Benestar, e algúns funcionan relativamente ben, aínda que outros o fan relativamente mal. O que caracteriza ao Estado do Benestar nalgúns países, como en Europa do sur, é que á marxe da saúde, o Estado do Benestar redúcese a unha caixa de pensións, pouco máis. Fronte a isto, o modelo escandinavo está moi centrado en políticas de axudas á familia e hai moita máis activación. Son dous modelos moi diferentes. Eu diríalle que se preguntase que sabemos sobre o efecto da pobreza non só para os afectados, senón para todos. Temos datos bastante cribles: por pobreza infantil os EE.UU. teñen unha perda do 4% do PIB. A fase da infancia é decisiva, xa que ten efectos individuais na vida, na escola… No futuro, os salarios dos agora nenos pobres serán máis baixos e o que é peor: increméntase moito a probabilidade de que estes nenos de adultos sexan pais pobres. Sabemos que un neno medio produce un valor social arredor duns 80-100.000 euros en toda a súa vida. Hai que ter en conta que o custo de manter a unha persoa en prisión é máis ou menos o equivalente de estudar na Universidade de Harvard.

Polo tanto, o Estado do Benestar non é só unha aposta ética, tamén é un bo investimento.

Defendería as bondades do Estado do Benestar non só dende un punto de vista ético, senón económico, de investimento. O Estado do Benestar é o que máis inviste en desenvolvemento positivo dos nenos e é un investimento a longo prazo. Eu fixen un estudo que revela que as políticas máis eficientes dende o punto de vista de asegurar un bo inicio para os nenos consisten en ofrecer un sistema público de coidado aos menores nos primeiros anos de vida. Sabemos que a ventá cognitiva que desenvolve a capacidade de aprender se dá fundamentalmente dos 0 aos 6 anos. Por iso o investimento nos nenos durante os seus primeiros anos de vida é fundamental.

E vostede promove que ese investimento o realice o poder público

Sabemos que o custo é demasiado alto. En España unha praza de gardería de alta calidade está arredor dos 500 euros ao mes. Se temos en conta o salario medio da muller española e que esta teña dous fillos, cómese practicamente todo o salario. É un custo moi elevado, non para os ricos, claro.

Pero na situación actual, onde se nos di que a menos ingresos hai que recortar gastos, non parece que sexa unha política factible. Son precisos máis cartos?

Hai un argumento claro e é que algunhas das actividades do Estado do Benestar teñen carácter de investimento, é dicir que a contabilidade e o financiamento no Estado do Benestar teñen que seguir a lóxica do investimento coa rendibilidade a longo prazo, 10, 20 anos. O interesante das garderías é que se autofinancian a través de máis emprego feminino. Co incremento do emprego da muller hai a longo prazo un incremento de ingresos de postos e isto financiaría o custo inicial.

Pero non parece que se estea polo labor, nin que se defenda o sentido da visión que vostede ten.

Os políticos non pensan a longo prazo.

Cre posible trasladar o sistema escandinavo, que segundo di se achega ao que sería desexable como modelo do Estado do Benestar, a un país como España?

O modelo enteiro non, pero aspectos concretos si. No relativo ao sistema preescolar si se pode copiar. Eu discutín moito isto como asesor de Barroso na UE, e o consenso alí é claro no deseño do Estado do Benestar do futuro. En España a idea estase a desenvolver un pouco, pero facéndoo o máis barato posible. España ten 25 alumnos por persoa cualificada, mentres que en Escandinavia están arredor de 7-9 por coidador e en Dinamarca son 3. A diferenza é grande. Eu non digo que en España deba haber tres, que é esaxerado, pero os expertos pedagogos e psicólogos din que na fase de 0 a 3 conviría ter 6 ou 7 nenos por educador, se non sería adverso.

Tamén insiste moito no papel da muller que considera clave. De feito defíneas como as heroínas do Estado do Benestar do futuro.

Desde o punto de vista económico o papel da muller é moi importante. En España agora o nivel de emprego feminino está arredor do 55-58%, en Dinamarca é o 80%. Non hai diferenza en Dinamarca polo nivel de educación, o nivel de emprego das nais solteiras é do 85%, máis alto ca o nivel de emprego masculino en España. Temos estudos que simulan como sería o efecto económico en España se pretendemos que o perfil económico feminino en España sexa igual ca o de Dinamarca e a simulación di que os efectos beneficiosos serían enormes. O primeiro argumento aquí é que a economía vai mellor co emprego feminino, o segundo é que a fecundidade está agora cada vez máis relacionada co nivel de emprego, nos vellos tempos era ao contrario, vinculábase á ama de casa. A razón é que hai un alto nivel de emprego feminino conectado con políticas máis activas de reconciliación tipo garderías e baixas de maternidade, pero tamén polo mercado de traballo. España, cos horarios laborais é un desastre. A escasa flexibilidade de horarios reprime a fertilidade. É por iso que o nivel de fecundidade española está un 50% por baixo de Escandinavia.

Vostede escribiu que cando a taxa de fecundidade é moi baixa reflicte un malestar social. Se se ten en conta a baixísima taxa de natalidade española, o malestar social en España é moi considerable.

Sabemos que entre os cidadáns, mulleres e homes, a norma de dous fillos está asentada. Non necesitamos introducir políticas neonatalistas, porque por un lado sabemos que non teñen moito efecto, e por outro, porque non se trata de que os cidadáns non queiran ter nenos, senón de que a sociedade non o permite, considerando o novo papel da muller. E volver ao vello modelo da ama de casa sería contraproducente para todos.

Non só é posible, senón que é lóxico, que cunha maior incorporación da muller ao mercado de traballo aumente a fecundidade.

Si, estamos nunha fase moi básica na revolución do papel da muller. Empezou pero non madurou. Así que madure, todos os efectos positivos comezarán a verse ben. Polo tanto, hai que apostar por unha maior conciliación, non só por mellores garderías, senón por maior flexibilidade por parte das empresas para adaptar o horario de traballo ás condicións de vida, sen esquecer o aspecto da discriminación de xénero. Unha empresa racional di non querer as mulleres porque desaparecen por dous anos… e prefiren aos homes. Pero esa discriminación tamén depende do home, se o home comeza a feminizar algo a súa vida, o diferencial dende o punto de vista do emprendedor empeza a diminuír e o home desaparece tamén un pouco. Ou sexa que esas medidas de flexibilidade tamén se deberían estender aos homes.

Á parte das garderías de calidade, o que vostede chama coidado de calidade dos nenos, está a baixa por maternidade, que en España é de catro meses. Considéraa abonda?

Si. Aquí en Francia, en Holanda… non é atípico. Éo nos EE.UU., que non contempla esta opción, fronte a Suecia, que concede un ano e medio pagado. Son os dous extremos. Para min o caso sueco é esaxerado. Coido que o normal deberían ser 9-10 meses polo desenvolvemento do neno e porque se sabe que durante o primeiro ano de vida é fundamental a conexión cos pais, porque se isto falla terá repercusións no desenvolvemento dos nenos. En España dáse o caso de que as mulleres moi preparadas, cunha carreira importante, se reincorporan demasiado pronto e a alternativa é a avoa, que ten un nivel de educación máis baixo. E o outro problema é que, no caso das persoas menos cualificadas, as nais desaparecen do mercado de traballo. As dúas alternativas son igualmente malas.

Tamén di que a herdanza social marca moito a educación dos nenos.

Si. O destino do neno depende moito da clase social de orixe. O mecanismo é sobre todo a través de educación, do desenvolvemento cognitivo dos nenos. Pódese optar porque os pais lean cos nenos ou que lles deixen mirar para a televisión a tódalas horas. O ambiente de cultura de aprendizaxe na familia é clave.

Ese efecto distorsionador corrixiríao tamén esa educación de calidade dende o principio?

Si. O efecto marxinal é máis alto para os nenos das clases sociais baixas, familias problemáticas, desestruturadas.

O gasto que suporía poder establecer ese paquete de medidas para corrixir esta situación estímase nun 4% do PIB. Tendo en conta que en España o gasto en investigación non supera o 1,5% de PIB, podemos contemplar como unha posibilidade real que se faga este esforzo?

Si é posible, xa o fan varios países, porque é rendible, incrementa as posibilidades de futuro. No parque de políticas familiares, algunhas teñen máis prioridade ca outras. A cobertura plena de garderías públicas de calidade está arredor do 2% do PIB. Ese é moi bo investimento. E autofinánciase a través do autoemprego de nais. No longo prazo hai menos fracaso escolar, problemas sociais, delincuencia…

E teñen datos?

Está todo ben documentado. O paquete que inclúe o 4% do PIB inclúe garderías, custos de maternidade, paternidade, cheque familiar equivalente ao cheque bebé, que alí se cobra cada mes.

Tamén vincula estas medidas co mantemento do sistema de pensións. Vostede defende que todo está moi fiado, que dende a máis tenra infancia ata as persoas maiores que deixan de traballar todo ten unha continuidade, que non son departamentos estancos.

Si, por iso a situación de España e de Escandinavia son moi diferentes. O modelo escandinavo construíuse con esta idea, todo integrado, e o modelo europeo funciona máis independente, as pensións son un módulo á parte, a saúde outro, e logo hai outros considerados aquí residuais, como os relacionados co apoio a familia. O modelo escandinavo recoñece explicitamente que o modelo de pensións está relacionado con como pasa a xente a vida laboral… Eu dígolles aos políticos que unha boa política de pensións comeza cos bebés.

O investimento nos nenos durante os seus primeiros anos de vida é fundamental

A economía vai mellor co emprego feminino